Ολο και λιγότεροι αγοραστές μπαίνουν στα βιβλιοπωλεία.
Η κρίση και η ψυχολογία της κρίσης έχουν επηρεάσει το κύκλωμα της αγοράς. Πολλοί παρατήρησαν ότι το καλοκαίρι στις παραλίες οι αναγνώστες διάβαζαν βιβλία από τις βιβλιοθήκες τους ή δανεισμένα από φίλους. Βρισκόμαστε σχεδόν στα τέλη Σεπτεμβρίου και σχεδόν ούτε ένα νέο βιβλίο δεν έχει έρθει στα γραφεία μας προς παρουσίαση.
Οι εκδότες τραβούν τον προγραμματισμό τους προς τα πίσω, καθώς τα πρώτα βιβλία της σεζόν θα παρουσιαστούν μετά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου και τα καλά ονόματα θα τα δούμε στα ράφια τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο. Στο ρεπορτάζ που ακολουθεί παρουσιάζουμε την εικόνα της αγοράς βιβλίου σύμφωνα με τις απόψεις των ανθρώπων του χώρου.
Τα οικονομικά δεδομένα είναι αμείλικτα. Οι ισολογισμοί του 2010 φανερώνουν την κατιούσα πορεία της αγοράς του βιβλίου. Αν παρακολουθήσει κάποιος την εξέλιξη της δεκαετίας θα δει πώς από το 2000 οι πωλήσεις των εκδοτικών οίκων είχαν μια ανοδική πορεία και από τα 78,790 εκατ. ευρώ έφτασαν σταδιακά το 2008 στα 158,626 εκατ. ευρώ για να κατρακυλήσουν το 2010 στα 139, 963 εκατ. ευρώ.
Η πτώση τους την τελευταία διετία κυμαινόταν γύρω στο 10%. Τα κέρδη τους πήγαν ακόμη χειρότερα: την τελευταία διετία σημείωσαν μείωση 50% ενώ τη χρονιά 2010 σημείωσαν πτώση 89% σε σύγκριση με το 2009. Δεν ήταν καλύτερη η πορεία των πωλήσεων στα βιβλιοπωλεία. Τo 2008 οι έξι μεγαλύτερες αλυσίδες είχαν πωλήσεις 74,758 εκατ. ευρώ ενώ το 2010 έπεσαν στα 52,908 εκατ. ευρώ, περίπου 30%. Και αυτή είναι η επιφανειακή πραγματικότητα, μιας και πολλά στοιχεία, δανειακές υποχρεώσεις, ίδια κεφάλαια κ.λπ. μαρτυρούν ότι κάποιες από αυτές τις επιχειρήσεις κινούνται στο «κόκκινο».
Είναι γνωστό ότι η αγορά έχει φθάσει σχεδόν στο όριό της. Κύριο χαρακτηριστικό η έλλειψη ρευστότητας- οι επιταγές έχουν γίνει στις περισσότερες περιπτώσεις χαρτιά χωρίς αντίκρισμα αφού κάποιες από αυτές δεν τις παίρνει ούτε η αγορά ούτε τις προεξοφλούν οι τράπεζες. Ο Θανάσης Ψυχογιός, των ομώνυμων εκδόσεων, αν και είναι σχεδόν ο μόνος εκδότης που σημείωσε την περασμένη χρονιά αύξηση τζίρου, τίτλων και κερδών, τονίζει ότι «έρχεται κρίση μεγαλύτερη στον χώρο».
Η γενικότερη ύφεση, η πίεση στα εισοδήματα, η έλλειψη ρευστότητας και η αδυναμία των τραπεζών να δανειοδοτούν είναι οι βασικές αιτίες της κρίσης. Σε αυτές ο κ. Θανάσης Ψυχογιός προσθέτει και «τη δωρεά βιβλίων από τα μέσα ενημέρωσης» , κάτι που ο ίδιος θεωρεί «πριόνισμα των κλαδιών του δέντρου πάνω στο οποίο κάθεται όλος ο εκδοτικός κόσμος».
Φοβάται επίσης το δωρεάν κατέβασμα ηλεκτρονικών βιβλίων: μήπως ο εκδοτικός και βιβλιοπωλικός χώρος έχει την τύχη των μουσικών εταιρειών. Τονίζει όμως ότι «αυτό είναι μελλοντικό πρόβλημα και θα δούμε πώς θα το αντιμετωπίσουν οι αναγνώστες και εμείς οι εκδότες». Αυτοί που θα πληρώσουν την κρίση είναι κατ΄ αυτόν κάποια από τα μεγάλα βιβλιοπωλεία-αλυσίδες, ορισμένες μεσαίες εκδοτικές επιχειρήσεις και κάποιοι χονδρέμποροι, οι οποίοι κινούμενοι με μικρό κέρδος θα πιεστούν πολύ.
Τα βιβλιοπωλεία έχουν πληγεί από την ύφεση, συναντάς όλο και λιγότερους πελάτες μέσα σε αυτά. Ιδίως στο κέντρο με τις απανωτές διαδηλώσεις τα περισσότερα βιβλιοπωλεία κατεβάζουν νωρίς τα ρολά τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοπωλών 100 βιβλιοπωλεία και βιβλιοχαρτοπωλεία έκλεισαν πέρυσι και εφέτος τουλάχιστον 150 κινούνται στο κόκκινο.
Ο Γιώργος Παπασωτηρίου, γραμματέας στην Ομοσπονδία Βιβλιοπωλών Εκδοτών και γραμματέας στον ΣΕΛΠΕ, ιδιοκτήτης της ομώνυμης αλυσίδας με 19 υποκαταστήματα και άλλα 25 με franchising σε όλη την Ελλάδα, δείχνει συγκρατημένη αισιοδοξία. Οπωσδήποτε υπάρχει πτώση στις πωλήσεις την οποία αποδίδει κυρίως στην κρίση και την ψυχολογία της. Υπάρχει, όπως λέει, διαφοροποίηση στην κρίση. Στα βόρεια προάστια και στα νότια η πτώση είναι μικρότερη, αντίθετα στα δυτικά η πτώση είναι μεγαλύτερη. «Στο Περιστέρι ο κόσμος μπαίνει μέσα και αγοράζει μικροπράγματα με λίγα ευρώ, αντίθετα στην Κηφισιά ο αγοραστής κάνει ακόμη μεγάλους τζίρους αγοράζοντας πολλά βιβλία τη φορά» σημειώνει.
Μήπως είναι ακριβά τα βιβλία; Μή πως το εκπτωτικό ποσοστό (από εκδότη προς βιβλιοπώλη) που κυμαίνεται ανάμεσα στο 35%-50% είναι μεγάλο και λειτουργεί ως αντικίνητρο για να μειωθεί η τελική τιμή του βιβλίου; Δεν το δέχεται. «Δεν βγαίνουμε αλλιώς. Μόνο 33% είναι τα λειτουργικά μας έξοδα. Μην ξεχνάτε» , τονίζει, «ότι τα μεγάλα βιβλιοπωλεία έχουν υψηλά ενοίκια και πολλούς υπαλλήλους». Το ίδιο υποστηρίζει και ο εκδότης Θανάσης Ψυχογιός: «Το εκπτωτικό αυτό ποσοστό υπάρχει παντού στον κόσμο». Και οι δύο συμφωνούν ότι «ένας μικρός βιβλιοπώλης μπορεί να αντέξει καλύτερα στην κρίση,έχει λιγότερα έξοδα, μπορεί να κάνει καλύτερες οικονομίες κλίμακος».
Αν ζητούσαν κάτι από το κράτος τι θα ήταν αυτό; «Είμαστε πολιτιστικοί φορείς εκτός από επιχειρήσεις» απαντά ο κ. Παπασωτηρίου. «Οπως στη Γαλλία υπάρχει ένα προστατευτικό πλαίσιο για τα βιβλιοπωλεία,και εδώ θα ζητούσαμε επιδότηση ενοικίου, λιγότερες εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία και μείωση συντελεστών φορολογίας». Και τελειώνει λέγοντας ότι θα έπρεπε να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις: αυτό θα αντέστρεφε το κλίμα. Ο κ. Θανάσης Ψυχογιός αντίθετα δηλώνει εμφατικά: «Δεν ζητάω τίποτε από την πολιτεία ως εκδότης. Ζητάω όμως αυτό που έχει υποχρέωση να κάνει:να ανεβάσει το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών, να δημιουργήσει δανειστικές βιβλιοθήκες παντού,να μάθει στα παιδιά από το σχολείο να αγαπούν το διάβασμα».
Οι μικροί εκδότες προσαρμόζουν τη στρατηγική τους. Εκδίδουν λιγότερα βιβλία, αλλάζουν τα προγράμματά τους. Η Γιώτα Κριτσέλη από τις εκδόσεις Κίχλη μάς λέει ότι προτιμά να βγάλει μικρά βιβλία (μικρό σχήμα, λίγες σελίδες) για να μη ρίξει την ποιότητα ενώ παράλληλα διευρύνει τα βιβλιοπωλεία με τα οποία συνεργάζεται.
Η Θέμις Μίνογλου από τις εκδόσεις Κριτική- ένας οίκος που ασχολείται κατά 80% με εκδόσεις επιστημονικών βιβλίων- βρίσκεται σε δυσκολία να προγραμματίσει καθώς το υπουργείο Παιδείας αργεί να αποφασίσει τι ακριβώς θέλει, αναφερόμενη στις εφετινές παλινωδίες με τα πανεπιστημιακά συγγράμματα. Το πρόγραμμα των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων από 50-55 εκατ. ευρώ πέρυσι έπεσε εφέτος στα 40 εκατ. ευρώ και κανείς δεν ξέρει αν θα υπάρχει του χρόνου.
«Παλιά», λέει η κυρία Μίνογλου, «κάναμε διετή προγραμματισμό. Τώρα δεν ξέρουμε τι να προγραμματίσουμε» . Η έλλειψη ρευστότητας και η αδυναμία τραπεζικού δανεισμού είναι δύο βασικοί λόγοι που την αναγκάζουν να μικρύνει τον αριθμό των βιβλίων που θα εκδώσει, από τα 45 στα 20, ενώ δεν κρύβει ότι έκανε και απολύσεις. Φυσικά δεν είναι η μόνη.
Σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία, από το ΕΚΕΒΙ, το 2010 εκδόθηκαν 8.900 τίτλοι έναντι 9.629 το 2009 και 10.631 το 2008. Στη σχετική λίστα πρώτος για το 2010 είναι ο Πατάκης με 306 (381 το 2009) τίτλους, ακολουθούν οι Μodern Τimes με 304 (314) τίτλους και ο Ψυχογιός με 251 τίτλους (186 το 2009). Οι επόμενοι είναι οι εκδόσεις Μεταίχμιο με 209 (191) και Μίνωας με 192 (176).
Μια πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου έδειξε ότι δεν έχει αλλάξει το ποσοστό αυτών που διαβάζουν πάνω από δέκα βιβλία τον χρόνο.ΗΚάτια Λεμπέση(εκδόσεις Κέδρος) αναφέρει ότι οι αναγνώστες ψάχνουν και νέα περιεχόμενα όπως τα ιστορικά μυθιστορήματα,έχει δε τη γνώμη ότι μειώνονται οι αναγνώστες των «εύκολων αναγνωσμάτων» ενώ παραμένουν σταθεροί αυτοί που αγοράζουν κλασικούς.
Ο εκδότης Θανάσης Ψυχογιός τονίζει ότι«το αναγνωστικό κοινό έχει διευρυνθεί,έχουν εισέλθει πολλοί αναγνώστες των δύο-τριών βιβλίων τον χρόνο και πολλοί από αυτούς κατευθύνονται προς τα μπεστ σέλερ.Υπάρχουν και οι παλιοί,απαιτητικοί αναγνώστες αλλά έχει δημιουργηθεί και ένα νέο κοινό.Αυτοί σε μεγάλο βαθμό δημιουργούν τα μπεστ σέλερ,τα οποία σήμερα μπορεί να φτάσουν πάνω από 50.000 αντίτυπα ενώ κάποτε δεν ξεπερνούσαν τα 10.000 αντίτυπα». Αν δει κανείς τις λίστες των μπεστ σέλερ θα εκπλαγεί από τους τίτλους.Οι περισσότεροι παραπέμπουν σε αισθηματικά ρομάντζα και οι υπόλοιποι στο ιστορικό μυθιστόρημα που αποτελεί τη νέα μεγάλη τάση μεταξύ των αναγνωστών.Ισως αυτές οι τάσεις να σχετίζονται και με το ότι ένα νέο ισχυρό σημείο πώλησης των βιβλίων είναι τα μεγάλα πολυκαταστήματα (Ηondos, Carrefour, Σκλαβενίτης κ.ά.) στα οποία οι πελάτες είναι κυρίως γυναίκες και όπου τα μπεστ σέλερ βρίσκουν την καλύτερη ανταπόκριση.Αυτό βεβαίως έχει επηρεάσει και τους εκδότες (μικρούς και μεγάλους),οι οποίοι εκδίδουν και βιβλία με στόχο να γίνουν μπεστ σέλερ και να μπουν στα ράφια αυτών των μεγάλων καταστημάτων.
Κάποιοι προσαρμόζουν ακόμη και τα εξώφυλλά τους προς αυτόν τον στόχο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
