Μια άψογη καταστροφή

Την Πέμπτη ο Ζαν Κλοντ Τρισέ, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Ε.Κ.Τ.), έχασε την ψυχραιμία του. Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με το κατά πόσο η Ε.Κ.Τ. έχει καταντήσει μια «προβληματική» τράπεζα, επειδή αγοράζει ομόλογα καταχρεωμένων κρατών, ο κ. Τρισέ επέμεινε, σε υψηλούς τόνους, πως η στάση της ΕΚΤ ως προστάτιδας της σταθερότητα των τιμών υπήρξε «άψογη, άψογη!».

Όντως ήταν «άψογη»: αυτός είναι και ο λόγος που το ευρώ κινδυνεύει με κατάρρευση.

Ο οικονομικός αναβρασμός στην Ευρώπη δεν είναι πλέον αποκλειστικό πρόβλημα μικρών, περιφερειακών οικονομιών όπως η Ελλάδα. Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι μια ολομέτωπη επίθεση των αγορών σε πολύ μεγαλύτερες οικονομίες όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Στο σημείο αυτό, τα κράτη που βρίσκονται σε οικονομική κρίση αντιπροσωπεύουν το εν τρίτο του συνολικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ, πράγμα που σημαίνει πως η ύπαρξη του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος εξακολουθεί να απειλείται.

Κι όμως, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις οι ευρωπαίοι ηγέτες όχι απλώς δεν είναι διατεθειμένοι να αντιμετωπίσουν την απειλή αποτελεσματικά, αλλά αρνούνται ακόμη και να την αναγνωρίσουν ως τέτοια.

Έχω επανειλημμένα παραπονεθεί για την υπερβολική κουβέντα που γίνεται σχετικά με τα δημοσιονομικά προβλήματα των ΗΠΑ και τον τρόπο που πέφτει το βάρος στα ελλείμματα, γεγονός που μεταθέτει το ενδιαφέρον της κυβέρνησης μακριά από την συνεχιζόμενη καταστροφική απώλεια τόσων θέσεων εργασίας. Δεν είμαστε οι μοναδικοί που το κάνουμε αυτό: στην πραγματικότητα, οι Ευρωπαίοι κάνουν το ίδιο με πολύ, πολύ χειρότερο τρόπο.

Ακούστε τι λένε πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες και θα νομίσετε πως όλα τα οικονομικά βάσανα της Γηραιάς Ηπείρου είναι ένα απλό ηθικοπλαστικό παραμύθι «χρέους και τιμωρίας» : οι κυβερνήσεις δανείστηκαν πολλά χρήματα και τώρα πρέπει να πληρώσουν το τίμημα, με τα μετρα δημοσιονομικής λιτότητας να παρουσιάζονται ως η μόνη απάντηση.

Η ιστορία αυτή όμως, αν ισχύει, ισχύει μόνο για την Ελλάδα και για κανέναν άλλον. Η Ισπανία ας πούμε, πριν την οικονομική κρίση του 2008, είχε πλεόνασμα στον προϋπολογισμό της και χαμηλό χρέος. Η δημοσιονομική της επίδοση θα έλεγε κάποιος πως ήταν «άψογη». Οπότε για ποιο λόγο η Ισπανία, μαζί με την Ιταλία, που έχει υψηλότερο χρέος, αλλά μικρότερα ελλείμματα, έχουν τόσα προβλήματα; Η απάντηση είναι πως οι χώρες αυτές αντιμετωπίζουν πλέον ένα πρόβλημα μαζικής ανάληψης, μόνο που το εν λόγω πρόβλημα δεν στρέφεται ως συνήθως μόνο στις τράπεζες, αλλά επιβαρύνει και τις κυβερνήσεις τους.

Δείτε πως λειτουργεί: οι επενδυτές, για κάποιο λόγο, φοβούνται πως μια χώρα θα χρεοκοπήσει, γεγονός που τους κάνει απρόθυμους να αγοράσουν τα ομόλογα της συγκεκριμένης χώρας, εκτός εάν αυτά προσφερθούν με ένα πολύ υψηλό επιτόκιο. Όμως το γεγονός πως ένα κράτος προσφέρει υψηλό επιτόκιο, επιδεινώνει την δημοσιονομική του προοπτική, κάνοντας την χρεοκοπία του ακόμη πιο πιθανή, οπότε η κρίση αξιοπιστίας μετατρέπεται σε μια αυτοεκπληρουμενη προφητεία. Συντομα η κρίση χρέους γίνεται και τραπεζική κρίση, αφού συνήθως οι τράπεζες επενδύουν μεγάλα ποσα σε κρατικά ομόλογα.

Ενα κράτος με δικό του νόμισμα, όπως η Βρετανία, μπορεί να παρακάμψει αυτή τη διαδικασία: αν χρειαστεί, η Τράπεζα της Αγγλίας μπορεί να αγοράσει απευθείας το κυβερνητικό χρέος με νέο χρήμα που θα εκδώσει, κάτι που ενδέχεται μεν να οδηγήσει σε υψηλό πληθωρισμό, όμως ο πληθωρισμός αυτός αποτελεί μικρότερη απειλή για τους επενδυτές από ό,τι μια ενδεχόμενη χρεοκοπία. Ομως η Ισπανία και η Ιταλία έχουν υιοθετήσει το ευρώ και επομένως δεν έχουν πλέον δικό τους νόμισμα. Σαν αποτέλεσμα, το ενδεχόμενο μιας «αυτοεκπληρούμενης» κρίσης είναι πλέον πολύ ρεαλιστικό και τα επιτόκια των ισπανικών και ιταλικών ομολόγων είναι διπλάσια από τα βρετανικά.

Το οποίο μας φέρνει ξανά στο θέμα της «άψογης» Ε.Κ.Τ….

Αυτό που θα έπρεπε να κάνουν ο κ. Τρισέ και οι συνεργάτες του είναι να αγοράζουν ισπανικά και ιταλικά ομόλογα – να κάνει αυτό που θα έκαναν τα κράτη αν είχαν ακόμα τα εθνικά τους νομίσματα. Αυτό ακριβώς άρχισε να κάνει η Ε.Κ.Τ. πριν μερικές εβδομάδες, δίνοντας μια προσωρινή ανάσα στα κράτη αυτά. Όμως η Ε.Κ.Τ. βρέθηκε αμέσως υπό ισχυρή πίεση από τους «ηθικολόγους» – όσους λένε πως δεν γίνεται οι χώρες που διέπραξαν δημοσιονομικές αμαρτίες να μείνουν ατιμώρητες. Και η αντίληψη ότι οι ηθικολόγοι θα μπλοκάρουν μελλοντικά κάθε ανάλογη προσπάθεια διάσωσης προκάλεσε νέο πανικό στις διεθνείς αγορές.

Αυτό που μεγεθύνει ακόμη περισσότερο το πρόβλημα είναι η εμμονή της Ε.Κ.Τ. να διατηρήσει την «άψογη» επίδοση της όσον αφορά την σταθερότητα των τιμών: την εποχή που η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως ισχυρή ανάκαμψη, με έναν μέτριο πληθωρισμό που θα ήταν οικονομικά χρήσιμος, η τράπεζα στην ουσία σφίγγει την ρευστότητα, προσπαθώντας με τον τρόπο αυτό να περιορίσει το ρίσκο ενός πληθωρισμού που υπάρχει μόνο μέσα στη φαντασία της ηγεσίας της.

Και τώρα περνάμε στην τελευταία πράξη. Δεν έχουμε πλέον να κάνουμε με μια κρίση που θα ξεδιπλωθεί σε διάστημα ενός ή δύο ετών: το όλο σύστημα μπορεί να διαλυθεί μέσα σε λίγες ημέρες. Κι αν αυτό συμβεί, θα υποφέρει όλος ο κόσμος.

Θα κάνει λοιπόν η Ε.Κ.Τ. αυτό που πρέπει να γίνει – να δανείσει χωρίς περιορισμούς και να περικόψει τα επιτόκια; Ή θα συνεχίσουν οι ευρωπαίοι ηγέτες να εστιάζουν αποκλειστικά στην τιμωρία όλων, για να σώσουν το τομάρι τους; Όλη η υφήλιος παρακολουθεί τις εξελίξεις.