ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΦΕΜΙΝΙΣΤΡΙΕΣ των αρχών του 20ού αιώνα, όπως η Καλλιρρόη Παρρέν και η Αύρα Θεοδωροπούλου, θα πανηγύριζαν δίχως αμφιβολία διαβάζοντας τα στατιστικά δεδομένα που δημοσιοποίησε πριν από λίγες ημέρες το υπουργείο Παιδείας. Σύμφωνα με αυτά, η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα είναι γένους θηλυκού. Το ποσοστό επιτυχίας των μαθητριών στις πανελλήνιες εξετάσεις είναι κατά πολύ υψηλότερο σε σχέση με τους συμμαθητές τους, ενώ υψηλόβαθμες σχολές που πριν από μερικές δεκαετίες ήταν προνόμιο των ανδρών,όπως η Ιατρική,η Νομική και η Αρχιτεκτονική,σήμερα αποτελούνται κατά σημαντική πλειονότητα από γυναίκες!Ωστόσο,μόλις οι σπουδές τελειώσουν τα δεδομένα αντιστρέφονται. Οι γυναίκες παρουσιάζουν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας, λάμπουν διά της απουσίας τους σε υψηλόβαθμες θέσεις-«κλειδιά» και εξακολουθούν να βασανίζονται από το αιώνιο δίλημμα μεταξύ καριέρας και οικογένειας. Οπως όλα δείχνουν, η ακαδημαϊκή επιτυχία του λεγόμενου «ασθενούς φύλου» ελάχιστα έχει καταφέρει να ανατρέψει τους παραδοσιακούς συσχετισμούς δυνάμεων στην αγορά εργασίας.
Η νομική επιστήμη είναι χωρίς αμφιβολία ο τομέας με το μεγαλύτερο χάσμα ανάμεσα στις ακαδημαϊκές και στις επαγγελματικές επιδόσεις των γυναικών. Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 70% του φοιτητικού σώματος των νομικών σχολών και όμως, μόλις εισέλθουν στην αγορά εργασίας μια «μαύρη τρύπα» μοιάζει να τις καταπίνει. «Σε σκληρούς τομείς,όπως το Ποινικό Δίκαιο, η συντριπτική πλειονότητα των επιφανών συνηγόρων είναι άνδρες. Είναι αξιοσημείωτοόμωςότι ακόμη και σε κλάδους όπως το Εμπορικό, το Αστικό και το Ναυτικό Δίκαιο, όπου οι δικηγορίνες διακρίνονται για τη μεθοδικότητα και τις αναλυτικές τους ικανότητες, συναντάμε εταιρείες όπου οι γυναίκες αποτελούν το “βαρύ πυροβολικό” και οι άνδρες τη “βιτρίνα”. Δυστυχώς, αυτό φανερώνει ότι ακόμη και σήμερα η ελληνική αγορά δυσκολεύεται να αποδεχθεί μια γυναίκα επιστήμονα στη θέση“κλειδί”» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά κ. Στέλιος Μανουσάκης .
Υπάρχει όμως ένας τομέας της νομικής ο οποίος βρίθει γυναικών, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που αρκετοί ανησυχούν ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες ο αρσενικός δικαστής θα αποτελεί… είδος υπό εξαφάνιση. Η συντριπτική πλειονότητα των επιτυχόντων στις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστών και του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους είναι γυναίκες, ενώ οι συμβολαιογράφοι είναι και αυτές κατά κανόνα γένους θηλυκού. Αποτελεί κοινό μυστικό στους νομικούς κύκλους ότι η αιτία που οδηγεί κατά χιλιάδες τις γυναίκες στα εν λόγω νομικά επαγγέλματα δεν είναι ούτε ο υψηλός μισθός ούτε το κύρος που τα περιβάλλει.
«Αντιθέτως,είναι ο μόνος τρόπος για να συνδυάσουμε την επιστήμη μας με την ανατροφή της οικογένειας» σχολιάζει η 28χρονη δικηγόρος κυρία Μαυρέτα Γλένη, η οποία ακολούθησε πολύμηνη (και πολυέξοδη) προετοιμασία σε ειδικό νομικό φροντιστήριο για να συμμετάσχει στις εξετάσεις του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.
«Δυστυχώς στις μέρες μας η οικογένεια παραμένει αποκλειστικά γυναικεία ευθύνη.Οι άνδρες έχουν την “πολυτέλεια” να δουλεύουν όλη μέρα και έχουν έτσι την ευκαιρία να διαπρέψουν στη μάχιμη δικηγορία με τα εξαντλητικά ωράρια διάρκειας ως και δεκαπέντε ωρών την ημέρα.Εμείς οι γυναίκες αναγκαζόμαστε να βρούμε “εναλλακτικές” και να καταφύγουμε στον δημόσιο τομέα» καταλήγει η ίδια. Στην ιατρική επιστήμη τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Οπως εξηγεί η δρ Ελισάβετ Διαμαντή, επίκουρη καθηγήτρια Νεογνολογίας στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, «κατά την επιλογή των ειδικοτήτων οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα είναι εμφανείς.Πολλές γυναίκες γνωρίζοντας ότι το βάρος της οικογένειας θα πέσει αποκλειστικά στους δικούς τους ώμους αποφεύγουν τις ανταγωνιστικές ειδικότητες, όπως για παράδειγμα τις χειρουργικές, και επιλέγουν με κριτήριο να έχουν ένα λογικό ωράριο που θα τους επιτρέψει να αναθρέψουν τα παιδιά τους».
Δεν είναι ωστόσο όλες οι αιτίες κοινωνικής φύσεως. «Η αυξημένη φυσική αντοχή των ανδρών και η σωματική τους διάπλαση τους δίνουν προβάδισμα σε χειρουργικές ειδικότητες που απαιτούν να στέκεται κάποιος όρθιος και σε ακίνητη θέση για οκτώ ως δέκα ώρες.Αλλα χειρουργεία,όπως τα ορθοπαιδικά,απαιτούν όχι μόνο αντοχή στην κούραση αλλά και μυϊκή δύναμη,κάτι που σαφώς ευνοεί τους άνδρες» τονίζει η δρ Διαμαντή.
Εν τέλει η «εξαφάνιση» των γυναικών από την αγορά εργασίας είναι συνειδητή απόφαση ή κοινωνικό φαινόμενο; Η επιλογή της οικογένειας έναντι της καριέρας είναι φυσική τάση εγγεγραμμένη στο γυναικείο DΝΑ ή συμβιβασμός ανάγκης; «Θα σας απαντήσω με ένα υποθετικό σενάριο:αν μια γυναίκα ανακοινώσει ότι θα κάνει διδακτορικό ή ότι θα κάνει ένα παιδί,σε ποιο από τα δύο ενδεχόμενα θα τη συγχαρεί με ειλικρινή ευτυχία η μητέρα της;Η απάντηση φανερώνει τους στόχους που η ίδια η κοινωνία θέτει για τις γυναίκες» λέει χαρακτηριστικά η κυρία Μαρία Βακόλα , οργανωσιακή ψυχολόγος και επίκουρη καθηγήτρια στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Οπως εξηγεί, στη διοίκηση επιχειρήσεων χρησιμοποιείται ένας ιδιαίτερος όρος για να περιγραφεί η άνοδος της γυναίκας στην εταιρική ιεραρχία: «γυάλινη οροφή». «Είναι αυτό το αόρατο εμπόδιο που επιτρέπει στη γυναίκα να βλέπει την κορυφή,αλλά για μια σειρά κοινωνικών αιτιώννα μην τη φτάνει ποτέ! Μια επιχείρηση αποτελεί αντανάκλαση της κοινωνίας και αντιστρόφως. Αρα η οργανωσιακή κουλτούρα των επιχειρήσεων αντανακλά τις πατριαρχικές δομές της κοινωνίας» τονίζει.
Για να αντιστραφεί αυτό το φαινόμενο η κυρία Βακόλα υποστηρίζει ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να στηρίξουν όχι τη γυναίκα, αλλά την οικογένεια. «Αυτό σημαίνει επιδόματα,μειωμένο ωράριο και διευκολύνσεις για τον γονέα, είτε αυτός είναι άνδρας είτε γυναίκα. Μόνον έτσι θα πάψει το δίλημμα “καριέρα ή οικογένεια” να αποτελεί γυναικεία υπόθεση και θα γίνει ζήτημα χαρακτήρα και επιλογών που δεν σχετίζονται με το φύλο» καταλήγει.
Μάλιστα, το δίλημμα «καριέρα ή οικογένεια» φαίνεται ότι τίθεται σε όλο και νεαρότερη ηλικία στις Ελληνίδες. Η 18χρονη Αννα Καραμάνη-Πλουμπίδου είχε από μικρή έφεση στις θετικές επιστήμες και στις εφετινές πανελλήνιες εξετάσεις πέτυχε να εισέλθει στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. «Ημουν σε μεγάλο δίλημμα ανάμεσα στην Ιατρική και στο Πολυτεχνείο και οι γονείς μου ήταν πολύ αρνητικοί στο ενδεχόμενο της Ιατρικής. Μου έλεγαν ότι είναι δύσκολη καριέρα για γυναίκα,ότι δεν συνδυάζεται εύκολα με την ανατροφή οικογένειας.“Οταν εσύ θα ολοκληρώνεις τις σπουδές σου, οι φίλες σου θα έχουν ήδη οικογένεια.Πώς θα νιώσεις τότε;” μου έλεγαν» διηγείται η ίδια μιλώντας στο «Βήμα». Τονίζει βέβαια ότι η απόφασή της εν τέλει δεν καθορίστηκε από το παραπάνω δίλημμα, καθώς αυτό που επιθυμεί είναι «ένα επάγγελμα που μου αρέσει και που είναι χρήσιμο στην κοινωνία.Το θέμα της οικογένειας δεν με απασχολεί ακόμα».
Χωρίς αμφιβολία το δυσκολότερο εγχείρημα για μία γυναίκα είναι να διακριθεί σε έναν ανδροκρατούμενο επαγγελματικό τομέα χωρίς να απολέσει τη γυναικεία της φύση. Η 28χρονη ηλεκτρολόγος μηχανικός κυρία Φωτεινή Αγραφιώτη είναι ιδιοκτήτρια εταιρείας στο Τορόντο του Καναδά που παράγει λογισμικό για τον αμερικανικό στρατό, εταιρείες σεκιούριτι, αεροδρόμια και πρόσφατα και για τον… ινδικό στρατό. Η εταιρεία της θα κάνει εφέτος, τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της, τζίρο 250.000 δολάρια και κατασκευάζει προγράμματα ταυτοποίησης ατόμων σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα, όπως για παράδειγμα στρατιωτών σε πεδίο μάχης.
«Οταν έκανα τις προπτυχιακές μου σπουδές στο Πολυτεχνείο της Κρήτης θυμάμαι ότι ένιωθα σαν ξένη σε έναν “αγορίστικο τομέα”. Οταν είχα κάποια σημαντική παρουσίαση απέφευγα να ντυθώ θηλυκά, φοβόμουν να φορέσω ένα όμορφο φόρεμα ή να βάψω τα νύχια μου. Υπήρχε πάντα αυτή η αίσθηση ότι δεν θα με αντιμετώπιζαν ποτέ ως ίση» διηγείται η ίδια μιλώντας στο «Βήμα».
«Κατά τη διάρκεια της πρακτικής μου στο εργαστήριο του Πολυτεχνείου πήρε τη θέση του διευθυντή ένας καθηγητής από την Αμερική. Θυμάμαι ότι με κάλεσε στο γραφείο του και μου είπε:“Αν νιώσεις οποιαδήποτε διάκριση εις βάρος σου επειδή είσαι γυναίκα, οποιαδήποτε έλλειψη σεβασμού απέναντι σε εσένα ή στις ιδέες σου,θέλω να μου το πεις”.Τελικά δεν ανέκυψαν προβλήματα, όμως εκτίμησα πολύ τη στάση του» τονίζει.
Το 2007 η κυρία Αγραφιώτη αποφάσισε να συνεχίσει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο. «Οταν τελείωσα το μάστερ, είχα την επιλογή να επιστρέψω στην πατρίδα.Η έρευνα που ήθελα να κάνω απαιτούσε βέβαια προϋποθέσεις και εργαστήρια που δεν θα είχα στην Ελλάδα- καθώς και χρήματα,τα οποία επίσης δεν θα είχα. Ο καθηγητής μουλοιπόνμου πρότεινε να μείνω στο Τορόντο. Μου προσέφερε εργαστήριο και χρηματοδότηση για την έρευνα» αναφέρει. Μάλιστα, το πανεπιστήμιο κατοχύρωσε τις πατέντες, πλήρωσε τους δικηγόρους, έστησε την εταιρεία και σήμερα αποδέχεται μόνο ένα ελάχιστο, συμβολικό, ποσό των κερδών. «Στον Καναδά σε κρίνουν μόνο για τη δουλειά σου,όχι για το φύλο σου ή για άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Οι ευκαιρίες δίνονται σε αυτούς που τις κυνηγούν.Γνωρίζω πολλά παιδιά που είναι πολύ πιο έξυπνα από εμένα και έμειναν στην Ελλάδα. Θλίβομαι στην ιδέα ότι αν ήταν στο εξωτερικό θα έκαναν καταπληκτική δουλειά.Πολλές φορές συμμετείχα σε συνέδρια όπου η αντιπροσώπευση των ελληνικών πανεπιστημίων ήταν μηδαμινή.Δεν είναι θέμα μυαλών αλλά βασικών προϋποθέσεων» καταλήγει.
«Οταν είχα κάποια σημαντική παρουσίαση απέφευγα να ντυθώ θηλυκά, φοβόμουν να φορέσω ένα όμορφο φόρεμα ή να βάψω τα νύχια μου. Υπήρχε πάντα αυτή η αίσθηση ότι δεν θα με αντιμετώπιζαν ποτέ ως ίση»
Ποια είναι τα αίτια της αυξημένης επιτυχίας των κοριτσιών στις πανελλήνιες εξετάσεις; Είναι θέμα εξυπνάδας, οργάνωσης, πειθαρχίας; «Η εποχή που μπορούσε να κάνει κάποιος χονδροειδείς συγκρίσεις εξυπνάδας ανάμεσα στα δύο φύλα- του τύπου “τα αγόρια έχουν μαθηματικό μυαλό”- έχει περάσει ανεπιστρεπτί»αναφέρει ο καθηγητής Φυσικής κ.Απόστολος Βαλσαμίδης, ο οποίος εδώ και δεκαετίες προετοιμάζει τελειοφοίτους για τις εισαγωγικές εξετάσεις.
Ο ίδιος αποδίδει το συγκριτικό πλεονέκτημα των κοριτσιών σε κοινωνικά χαρακτηριστικά και όχι σε γενετικές διαφορές στον εγκέφαλο των δύο φύλων.«Τα κορίτσια εμφανίζονται πιο πειθαρχημένα και πιο δεκτικά στις συμβουλές, κάτι που κατά πάσα πιθανότητα σχετίζεται με την ανατροφή τους και τους δίνει προβάδισμα κατά την προετοιμασία για τις εξετάσεις.Αντιθέτως,έχω παρατηρήσει ότι τα αγόρια αντιδρούν πιο συχνά και υιοθετούν εύκολα μια στάση αμφισβήτησης απέναντι στον καθηγητή,η οποία συχνά τείνει να τους αποσυντονίζει» καταλήγει.
«Είναι πλέον παρωχημένες οι αντιλήψεις που απέκλειαν τα κορίτσια από τις θετικές επιστήμες. Στο τμήμα μου στη θετική κατεύθυνση ήμασταν ίσος αριθμός κοριτσιών και αγοριών και σεβόμουν απόλυτα τις συμμαθήτριές μου για το μυαλό και τις ικανότητές τους»τονίζει ο 18χρονοςΝίκος Σκουτέλης,ο οποίος εισήλθε εφέτος στην Ιατρική Αθηνών. Ο ίδιος μάλιστα εντοπίζει μία…αντίστροφη διακριτική μεταχείριση:«Ενώ κανένας πλέον δεν εμποδίζει ένα κορίτσι στις θετικές επιστήμες, οι περισσότεροι αποθαρρύνουνέστω και εμμέσως- ένα αγόρι που αγαπά τις θεωρητικές επιστήμες,όπως την ψυχολογία, τη φιλολογία ή τη θεατρολογία. Ιδανικά θα έπρεπε ο καθένας να ακολουθεί ελεύθερος τις κλίσεις του»καταλήγει.
Ταυτόχρονα, η 25χρονη ηλεκτρολόγος μηχανικός κυρίαΔέσποινα Τσελεγκαρίδουεντόπισε κατά τη διάρκεια των σπουδών της σε μια «ανδροκρατούμενη» σχολή ακόμη μία διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα: τη φυσική δεξιότητα ή πιο απλά την ικανότητα να «πιάνει το χέρι τους».«Στις πολυτεχνικές επιστήμες απαιτείται ο μηχανικός να είναι διατεθειμένος να δουλέψει με τα χέρια του, να αποσυναρμολογήσει,να ξεβιδώσει,να λερωθεί. Η εξυπνάδα και το μαθηματικό μυαλό δεν αρκούν,χρειάζεται αυτό το ιδιαίτερο μεράκι,η επιθυμία να δημιουργήσεις με τα ίδια σου τα χέρια.Από την προσωπική μου εμπειρία μπορώ να πω ότι αυτή τη φυσική δεξιότητα την εμφανίζουν κατά κόρον οι άνδρες. Η ικανότητά τους να καταπιάνονται με τεχνικά ζητήματα τους δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα» καταλήγει η ίδια.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
