ΤΟ ΒΗΜΑ – The Project Syndicate
Ζούμε σε εποχή μεγάλου άγχους. Παρά τον πρωτοφανή συνολικό πλούτο στον κόσμο, υπάρχει τεράστια ανασφάλεια, αναταραχή και δυσφορία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η μεγάλη πλειοψηφία των Αμερικανών πιστεύει ότι η χώρα κινείται σε «λάθος κατεύθυνση». Η απαισιοδοξία έχει εκτοξευθεί στα ύψη. Τα ίδια ισχύουν σε πολλές χώρες.
Εφτασε λοιπόν η ώρα να αναθεωρήσουμε τις βασικές πηγές της ευτυχίας στην οικονομική ζωή μας. Η ασταμάτητη αναζήτηση υψηλότερου εισοδήματος οδηγεί σε άνευ προηγουμένου ανισότητα και άγχος, παρά σε μεγαλύτερη ευτυχία και ικανοποίηση από τη ζωή. Ναι μεν η οικονομική πρόοδος είναι σημαντική και μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής, αλλά μόνον αν την αναζητούμε παράλληλα με άλλους στόχους.
Από αυτή την άποψη, το βασίλειο του Μπουτάν στα Ιμαλάϊα βρίσκεται στην πρωτοπορία. Πριν από 40 χρόνια, ο τέταρτος βασιλιάς του Μπουτάν, έκανε μια αξιοσημείωτη επιλογή: αποφάσισε ότι το Μπουτάν θα αναζητήσει την «ακαθάριστη εθνική ευτυχία» παρά το υψηλό ΑΕΠ ! Από τότε, η χώρα πειραματίζεται με μια εναλλακτική, ολιστική προσέγγιση στην ανάπτυξη, που δίνει την έμφαση όχι μόνο στην οικονομική ευημερία αλλά και στον πολιτισμό, στην ψυχική υγεία, στην αλληλλεγγύη και στην ενότητα της κοινωνίας.
Δεκάδες ειδικοί συγκεντρώθηκαν πρόσφατα στην πρωτεύουσα του Μπουτάν, στο Τίμπου, για να εξετάσουν τις επιδόσεις της χώρας. Και συμφώνησαν ότι μεγαλύτερη σημασία έχει η ενίσχυση της ευτυχίας παρά η ενίσχυση του ΑΕΠ. Το βασικό ερώτημα που εξετάσαμε όσοι βρεθήκαμε εκεί είναι πώς θα επιτύχουμε την ευτυχία σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από την ταχεία αστικοποίηση, τα ΜΜΕ, τον παγκόσμιο καπιταλισμό και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Ιδού μερικά από τα πρώτα μας συμπεράσματα.
Πρώτον, δεν πρέπει να υποβαθμίζουμε την αξία της οικονομικής προόδου. Οταν οι άνθρωποι πεινάνε, δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους όπως το καθαρό νερό, η υγεία και η παιδεία, και δεν έχουν δουλειά, υποφέρουν. Η οικονομική ανάπτυξη που μειώνει τη φτώχεια είναι ένα κρίσιμο βήμα προς την ενίσχυση της ευτυχίας.
Δεύτερον, το ασταμάτητο κυνήγι του ΑΕΠ δεν είναι ο δρόμος προς την ευτυχία. Στις ΗΠΑ, ο ΑΕΠ έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία 40 χρόνια, αλλά όχι και η ευτυχία.
Τρίτον, η ευτυχία επιτυγχάνεται μέσω μιας ισορροπημένης προσέγγισης προς τη ζωή, τόσο από τα άτομα όσο και από τις κοινωνίες.
Ως άτομα, είμαστε δυστυχείς αν δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε τις βασικές υλικές ανάγκες μας, αλλά είμαστε επίσης δυστυχείς αν το κυνήγι για υψηλότερα εισοδήματα αντικαταστήσει την οικογένεια, τους φίλους, την κοινότητα, τη συμπόνοια και την εσωτερική ισορροπία. Ως κοινωνία, είναι άλλο πράγμα να οργανώνουμε την οικονομική πολιτική ώστε να βελτιώνεται το επίπεδο της ζωής, και άλλο να υποτάσσουμε όλες τις αξίες της κοινωνίας στην αναζήτηση του κέρδους.
Τέταρτον, ο παγκόσμιος καπιταλισμός εκπροσωπεί πολλές άμεσες απειλές για την ευτυχία. Καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον μέσω της κλιματικής αλλαγής και άλλων ειδών μόλυνσης, αποδυναμώνει την κοινωνική εμπιστοσύνη και την ψυχική σταθερότητα, καθώς αυξάνονται τα ποσοστά του πληθυσμού που πάσχει από κατάθλιψη.
Πέμπτον, για να προωθήσουμε την ευτυχία θα πρέπει να βρούμε τους πολλούς παράγοντες, εκτός από το ΑΕΠ, που μπορούν να αυξήσουν ή να μειώσουν την ευημερία της κοινωνίας. Οι περισσότερες χώρες επενδύουν για να μετρήσουν το ΑΕΠ, αλλά ξοδεύουν λίγα για να βρουν τις αιτίες της κακής υγείας (όπως τα fast foods και η υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης), της μείωσης της εμπιστοσύνης στην κοινωνία και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος.
Το τρελό κυνήγι για επιχειρηματικά κέρδη μας απειλεί όλους. Πρέπει βέβαια να στηρίζουμε την οικονομική ανάπτυξη, αλλά μόνο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, που θα προωθεί τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος και της αξίες της συμπόνοιας και της εντιμότητας που απαιτούνται για την κοινωνική εμπιστοσύνη.
Η αναζήτηση της ευτυχίας δεν πρέπει να περιοριστεί στο όμορφο ορεινό βασίλειο του Μπουτάν.
* Ο κ.Τζέφρι Σακς είναι καθηγητής Οικονομικών και διευθυντής του The Earth Institute στο πανεπιστήμιο Κολούμπια.
