ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΣΥΝΕΒΗ τις τελευταίες 13 ώρες της ζωής του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, την αποφράδα 13η Αυγούστου του 1936; Ποιοι σκότωσαν τον ποιητή, τραγουδιστή και θεατρικό συγγραφέα του «Ματωμένου Γάμου» και πού τον έθαψαν; Ενας ιστορικός από τη Γρανάδα ισχυρίζεται ότι γνωρίζει πλέον το ακριβές σημείο όπου οι φασίστες έθαψαν τον Λόρκα, ότι έχει λύσει ένα από τα μεγάλα μυστήρια στην ιστορία της Ισπανίας. Και τώρα ζητεί από τις Αρχές και τους απογόνους τού ποιητή να άρουν τις επιφυλάξεις τους και να δώσουν άδεια για νέα ανασκαφή. Ο Μιγκέλ Καμπαγέρο Πέρεθ πέρασε τρία χρόνια κάνοντας φύλλο και φτερό αρχεία αστυνομίας και στρατού για να φωτίσει τις συνθήκες της εκτέλεσης του Λόρκα από ένα φασιστικό εκτελεστικό απόσπασμα, στην αρχή του ισπανικού εμφυλίου. Ταυτοποίησε τους αστυνομικούς και τους εθελοντές που σκότωσαν τον ποιητή, σε ένα φαράγγι μαζί με δύο αναρχικούς και έναν κουτσό δάσκαλο. Και αποδίδει τη δολοφονία του Λόρκα σε πολιτική και επιχειρηματική βεντέτα ανάμεσα σε πλούσιες οικογένειας της Γρανάδας, φασιστικές και δημοκρατικές- ανάμεσά τους και στο σόι του ίδιου του πατέρα του Λόρκα. «Αποφάσισα να ερευνήσω το υλικό των αρχείων παρά να συγκεντρώσω περισσότερες προφορικές μαρτυρίες, επειδή από εκεί προέρχεται η σύγχυση- με τόσο πολλούς υποτιθέμενους μάρτυρες, οι οποίοι έβγαλαν ένα σωρό πράγματα από το κεφάλι τους» εξήγησε πρόσφατα ο Καμπαγέρο μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα «Guardian» για το βιβλίο του «Οι τελευταίες 13 ώρες του Γκαρθία Λόρκα» (Las trece ultimas horas en la vida de Garcia Lorca).
Αρχικό κίνητρό του ήταν να διασταυρώσει τις πληροφορίες τις οποίες είχε συγκεντρώσει τη δεκαετία τού 1960 ο φασίστας ισπανός δημοσιογράφος Εντουάρντο Μολίνα Φαχάρντο, ο οποίος ήταν επίσης μέλος της ακροδεξιάς «Φάλαγγας», η οποία στήριζε τον δικτάτορα στρατηγό Φρανθίσκο Φράνκο.
«Εξαιτίας της ιδεολογίας τουο Φαχάρντο είχε πρόσβαση σε ανθρώπους που του είπαν την αλήθεια. Τα αρχεία επιβεβαιώνουν τα περισσότερα από όσα έγραψε,οπότε ήταν λογικό να υποθέσω ότι είχε δίκιο και για το μέρος όπου έθαψαν τον Λόρκα» είπε ο Καμπαγιέρο.
Ο τάφος, λέει, πρέπει να βρίσκεται σε ένα χαντάκι σκαμμένο από κάποιον που έψαχνε να βρει νερό σε μια ερημική τοποθεσία κοντά στα χωριά Βιθνάρ και Αλφάκαρ, λίγο έξω από τη Γρανάδα. Η τοποθεσία απέχει 500 μέτρα από το μέρος που είχε υποδείξει ο ιστορικός Ιαν Γκίμπσον το 1971, στο οποίο έγινε ανασκαφή το 2009 χωρίς να βρεθούν λείψανα.
Το μέρος ήταν ιδανικό, αρκετά μακριά από τα χωριά ώστε να μην ακούσει και να μη δει κανένας τίποτα, αλλά προσβάσιμο εύκολα με αυτοκίνητο, επειδή θα χρειάζονταν τα φώτα των προβολέων για να σκοτώσουν τους μελλοθάνατους μέσα στη νύχτα.
Ο αρχαιολόγος Χαβιέρ Ναβάρο βρήκε μια λακκούβα στο χώμα που μπορεί να οφείλεται σε τάφο. « Δεν είναι καθόλου παράλογο να σκεφθούμε ότι υπάρχει κάποιος τάφος εκεί» λέει ο Ναβάρο, ο οποίος έχει ανακαλύψει ομαδικούς τάφους από την εποχή του Εμφυλίου σε άλλα μέρη της Ισπανίας. « Θα είναι πολύ εύκολο να το ανακαλύψουμε. Αρκεί να σκάψουμε 40 εκατοστά από την επιφάνεια για να μπορέσει να καταλάβει ένας έμπειρος αρχαιολόγος αν το έδαφος έχει σκαφτεί στο παρελθόν». Για αυτό όμως χρειάζεται άδεια από τις τοπικές αρχές, από τους απογόνους του Λόρκα, καθώς και χρηματοδότηση της ανασκαφής.
Πέντε-έξι από τους άνδρες του συγκεκριμένου διαβόητου εκτελεστικού αποσπάσματος σκότωσαν εκατοντάδες αριστερούς και αναρχικούς εκείνο το καλοκαίρι του 1936. Ο Λόρκα ήταν απλώς ένας ανάμεσά τους. Επαιρναν αμοιβή 500 πεσέτες και προαγωγή στην αστυνομική ιεραρχία για τη βρώμικη δουλειά που είχαν αναλάβει για λογαριασμό των εθνικιστών του μελλοντικού δικτάτορα Φράνκο.
«Τους αποκαλώ εκτελεστές και όχι δολοφόνους, επειδήαν και κάποιοι ήταν εθελοντές,οι άλλοι ήταν αστυνομικοί καριέρας που διέτρεχαν τον κίνδυνο να εκτελεστούν οι ίδιοι αν αρνούνταν να υπακούσουν σε διαταγές» λέει ο Καμπαγιέρο.
Ενας μάλιστα φέρεται να είχε παραπονεθεί ότι αυτή η δουλειά τον οδηγούσε στην παράνοια. Οι περισσότεροι από το απόσπασμα δεν είχαν ιδέα ποιος ήταν ο Λόρκα. «Δεν ήταν το είδος των ανθρώπων που διαβάζουν ποίηση.Λόρκα διάβαζε η ελίτ. Θα τους ενδιέφεραν περισσότερο οι δύο αναρχικοί που εκτελέστηκαν μαζί του και είχαν τη φήμη ότι ήταν πολύ επικίνδυνοι» λέει ο ιστορικός. Αλλά τουλάχιστον δύο από το απόσπασμα ήξεραν πολύ καλά ποιον εκτελούσαν: ο 53χρονος επικεφαλής Μαριάνο Αχένχο και ένας εθελοντής, ο Αντόνιο Μπεναβίντες, συγγενής της οικογένειας Ρολντάν, της πρώτης γυναίκας του πατέρα του Λόρκα. «Εριξα μια σφαίρα στο χοντρό του το κεφάλι! » καυχήθηκε ο Μπεναβίντες μετά την εκτέλεση.
Οι δεξιοί Ρολντάν, πολιτικοί και επιχειρηματικοί αντίπαλοι του πατέρα του Λόρκα, είχαν πείσει τις φιλοφρανκικές αρχές της πόλης να συλλάβουν και να εκτελέσουν τον ποιητή. «Μισούσαν τον δημοκράτη πατέρα Λόρκα και τον εκδικήθηκαν με τον γιο» λέει ο Καμπαγιέρο.
«Ο φθόνος ήταν πολύ σημαντικός παράγοντας», συμφωνεί ο Ιαν Γκίμπσον, βιογράφος του ποιητή. «Τον Λόρκα τον φθονούσαν για το ταλέντο του, επειδή είχε λεφτά και ήταν επιτυχημένος.Οταν ανέλαβε ο στρατός,η εκτέλεσή του ήταν θέμα χρόνου. Ενας επιτυχημένος, προοδευτικός ομοφυλόφιλος δεν ήταν αποδεκτός στην Ισπανία του Φράνκο».
Εκτός από τον Μπεναβίντες κανένας από το εκτελεστικό απόσπασμα δεν ήταν υπερήφανος για όσα είχαν κάνει. «Σήμερα οι συγγενείς των εκτελεστών τούς θυμούνται ως αξιαγάπητους παππούδες, οι οποίοι όμως δεν μιλούσαν καθόλου στις οικογένειές τους για τον Εμφύλιο» γράφει ο Καμπαγέρο.
Τριάντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του ο Φράνκο αντιστέκεται στις προσπάθειες για εκθρόνιση. Τα αγάλματα, τα μνημεία και τα σύμβολα της δικτατορίας του έχουν απομακρυνθεί από τους δρόμους και τις πλατείες αλλά το φάντασμά του στοιχειώνει ακόμη την Κοιλάδα των Πεσόντων, όπου δεσπόζει το μαυσωλείο του, στο Σαν Λορένθο ντε Ελ Εσκοριάλ, κοντά στη Μαδρίτη.
Για τους περισσότερους Ισπανούς είναι ένα μνημείο μίσους που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Η υπόγεια βασιλική με έναν σταυρό από γρανίτη ύψους 150 μέτρων στην κορυφή αποτελεί ένα σύμβολο του φασισμού που θα ήταν αδιανόητο σε οποιαδήποτε άλλη χώρα- και όμως, διαδοχικές κυβερνήσεις στην Ισπανία διστάζουν να αντιμετωπίσουν αυτό το ευαίσθητο ζήτημα.
Εφέτος, λίγο πριν από την 75η επέτειο της έναρξης του εμφυλίου, η σοσιαλιστική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Θαπατέρο δημιούργησε μια επιτροπή σοφών και ειδικών που θα αποφασίσουν τι πρέπει να γίνει με το μαυσωλείο.
«Είναι εθνική ταπείνωση που ένα τέτοιο μέρος εξακολουθεί να συντηρείται με χρήματα των φορολογουμένων» λέει στο «Βήμα» ο Φρανθίσκο Γκονθάλεθ της Ενωσης για την Ανάκτηση της Ιστορικής Μνήμης (ΑRΜΗ), μιας οργάνωσης για τα δικαιώματα των θυμάτων του δικτάτορα.
Η επιτροπή θα αποφασίσει αν τα λείψανα του Φράνκο και του Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα- του ιδρυτή του κόμματος των Φαλαγγιτών του Φράνκο- θα πρέπει να παραμείνουν θαμμένα στην Κοιλάδα των Πεσόντων. Θα αποφασίσει επίσης για την τύχη 40.000 άλλων ανθρώπων που είναι θαμμένοι στην Κοιλάδα.
Οι περισσότεροι πολέμησαν στην πλευρά του Φράνκο, αλλά ανάμεσά τους βρίσκονται και εκατοντάδες δημοκρατικοί, τα οστά των οποίων μεταφέρθηκαν από ομαδικούς τάφους για να αυξηθεί ο αριθμός των νεκρών στο μαυσωλείο.
Αν και οι πολιτικές συγκεντρώσεις έχουν απαγορευθεί, κάποιοι αμετανόητοι τιμούν κάθε χρόνο την επέτειο του θανάτου του Φράνκο στην Κοιλάδα με ομιλίες και τραγούδια όπως το «Cara al Sol» («Πρόσωπο προς τον ήλιο»), έναν ύμνο στον Φράνκο.
Μόνο εκείνος θα μπορούσε να καθαρίσει αυτή τη μαύρη κηλίδα στην ιστορία της Ισπανίας αλλά τον σταμάτησαν. Ο πιο διάσημος δικαστής στον κόσμο, ο Μπαλτάσαρ Γκαρθόν, επιχείρησε πέρυσι να ερευνήσει τις 100.000 δολοφονίες των αντιπάλων του στρατηγού Φράνκο που παραμένουν ανεξιχνίαστες. Με όπλο τον νόμο της σοσιαλιστικής κυβέρνησης του 2007 για την «αποκατάσταση της μνήμης των θυμάτων», τόλμησε να αναψηλαφήσει δίκες, να αναζητήσει μαρτυρίες και να διατάξει το άνοιγμα 19 ομαδικών τάφων. Το αποτέλεσμα; Βρέθηκε ο ίδιος κατηγορούμενος για παράβαση καθήκοντος επειδή «αναμοχλεύει τα πάθη του παρελθόντος». «Η Ισπανίαδεν κάθησε ποτέ στο εδώλιο τον φρανκισμό. Οι Γερμανοί ερεύνησαν τα εγκλήματα των ναζιστών,οι Γάλλοι τα εγκλήματα του Βισί, οι Νοτιοαφρικανοί τα εγκλήματα του απαρτχάιντ, οι δεκάδες χιλιάδες εξαφανισμένοι όμως του εμφυλίου και της δικτατορίας παραμένουν ένα ταμπού που καίει όποιον προσπαθεί να το αγγίξει» λέει στο «Βήμα» ο Χουλιάν Καζανόβα, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Θαραγόθα.
Η γενική αμνηστία του 1977 έγινε το άλλοθι για τα εγκλήματα του φρανκισμού. Ο Γκαρθόν, ο οποίος έγινε γνωστός διεθνώς όταν εξέδωσε ένταλμα σύλληψης σε βάρος του χιλιανού δικτάτορα Αουγκούστο Πινοτσέτ, το 1998, δεν κατάφερε να δικαιώσει 100.000 ψυχές στη δική του πατρίδα.
«Η μοναδική ανασκαφή για τα λείψανα του Λόρκα έγινε το 2009 και ήταν αποτυχημένη. Μέλη της ομάδας, ιστορικοί από το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας και από την Ενωση για την Ιστορική Μνήμη, αναγκάστηκαν να υπογράψουν συμβόλαιο εχεμύθειας που τους επέβαλαν τα ανίψια του Λόρκα ώστε να μη μάθει κανείς πού έσκαβαν» μας λέει ο ισπανός πανεπιστημιακός.
Και τονίζει: «Οταν τελείωσαν όλα και βγήκε το πόρισμα, ο Γκίμπσον μου είπε ότι έσκαβαν σε λάθος μέρος σύμφωνα με έναν άνδρα που του είχε μιλήσει τη δεκαετία του 1960. Από τότε δεν έγινε καμία άλλη προσπάθεια για τον εντοπισμό του τάφουκαι η τοπική κυβέρνηση δέχθηκε σφοδρές επικρίσεις επειδή χρηματοδότησε την ανασκαφή του 2009». Βιογράφοι, μελετητές και ερευνητές διαφωνούν στις λεπτομέρειες, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία για το πώς περίπου συνέβη το έγκλημα. Αλλωστε ζουν οι τότε νεαροί που επιστρατεύθηκαν να ανοίξουν τον λάκκο.
«Στις 19 Αυγούστου 1936το βράδυμέλη της τοπικής φρανκικής φάλαγγας πήραν τον 38χρονο ποιητή – που τον είχαν ήδη ανακρίνει και βασανίσει στο Κυβερνείο- μαζί με έναν κουτσό δάσκαλο και δύο αναρχικούς, τους μετέφεραν με φορτηγό σε κοντινό δασωμένο φαράγγι, τους έριξαν σε έναν λάκκο και τους εκτέλεσαν με μια σφαίρα στο κεφάλι. Οι εκτελεστές έχουν πεθάνει προ πολλούκαι οι προσπάθειες να αποκαλυφθεί ο τάφος παραμένουν άκαρπες. Η οικογένεια του Λόρκα λέει ότι δεν θέλει να ανοίξουν παλιές πληγές. Πολλοί ισχυρίζονται, ανάμεσά τους και ο Καμπαγέρο, ότι εκείνοι που παρέδωσαν τον ποιητή στους φαλαγγίτες προέρχονταν από την ίδια του την οικογένεια- γι΄ αυτό, λένε, οι απόγονοί τους δεν θέλουν να συνεχιστούν οι έρευνες» εξηγεί ο καθηγητής Λόπεθ Ντίαθ.
«Τον Αύγουστο θα συγκεντρωθούμε για μια εκδήλωση μνήμης σε ένα μέρος όπου οι ιστορικοί πιστεύουν ότι έχουν ταφεί χιλιάδες θύματα του φρανκισμού. Τους σκότωσαν στους λόφους γύρω από τη Γρανάδαχωρίς να τους δικάσουνκαι πέταξαν τις σορούς τους σε ομαδικούς τάφους. Είναι οι δικοί μας “εξαφανισμένοι”» καταλήγει.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
