ΕΥΤΥΧΗΣ ΜΠΙΤΣΑΚΗΣ
Η ύλη και το πνεύμα
Εκδόσεις Αγρα (www.agra.gr),
σελ. 392, τιμή 22 ευρώ (στο Διαδίκτυο)
Κοιτάζεις το εξώφυλλο με αίσθημα σεβασμού: ό,τι πιο λιτό και αφαιρετικό, που όμως «κινεί» ήδη, θαρρείς, τις γραμμές του για να συνθέσει κάτι πολύ πιο σύνθετο στον χώρο. Επειτα περνάς στα περιεχόμενα: οκτώ κεφάλαια διακριτά, σφιχτοδομημένα με τρία ως 11 «τουβλάκια» το καθένα, σε ταξιδεύουν από την «ύλη, μάζα και ενέργεια» στη «μικροφυσική», στην «κοσμογένεση», στο Big Bang και ακόμη παραπέρα, στη «φυσική αιτιοκρατία», στην «ανθρωπογένεση», στην «ύλη και το πνεύμα», ως τη «φύση και τον Θεό»…
Κοντοστέκεσαι να πάρεις ανάσα. Είναι, λέει, δοκίμιο. Μα τι σόι επιστήμονας είναι αυτός ο συγγραφέας που τολμά να μιλήσει για όλα αυτά; Κοιτάζεις το «ποιόν» του και… αρχίζεις να καταλαβαίνεις. Είναι πανεπιστήμονας «αρχαίας κοπής» ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ένας χημικός – φυσικός – μαθηματικός και φιλόσοφος, που πρόλαβε να γίνει ερευνητής και καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γαλλίας και της Ελλάδας, να γίνει κοσμήτορας και να συνταξιοδοτηθεί (πρόσφατα), αλλά και πρόλαβε να παλέψει για τις ιδέες του μέσα και έξω από τις ακαδημαϊκές αίθουσες. Ενας «πλήρης ημερών» πανεπιστημιακός, ο οποίος όμως αισθάνεται ολότελα «ακόρεστος» ως συγγραφέας. Το «Από την πυρά στον άμβωνα» το 2009 ήταν το 22ο βιβλίο του και να που δύο μόλις χρόνια αργότερα μας καταθέτει το έργο του «Η ύλη και το πνεύμα». Τι επιδιώκει; Τον εκσυγχρονισμό της διαλεκτικής; Τη συμφιλίωση του εικονοκλάστη με τον εικονολάτρη; Τη γεφύρωση του εξεγερμένου προλετάριου του προηγούμενου αιώνα με τον αγανακτισμένο αστό του 21ου; Ισως όλα αυτά, ίσως τίποτε από αυτά, παρά μόνο απαντήσεις στον ίδιο μέσω της διύλισης γνώσεων και εμπειριών που συσσώρευσε μαχόμενος.
Γράφει σε μια ζεστή, οικεία σε όλους μας γλώσσα, διατηρώντας _ παραδόξως για ένα πρώην μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ _ τα πνεύματα και αρκετές εκφράσεις της απλής καθαρεύουσας. Μάλλον είναι η «επιστροφή στις ρίζες», στις καταβολές της ελληνικής σκέψης, αυτή που τον εμπνέει και αποτινάσσει την περιχαράκωση σε όποια στεγανά πολιτικής ορθότητας του λόγου… Επειτα είναι αυτή η συγγραφική τεχνική του: απέριττα άμεση, απίστευτα διαλογική. Με το που αρχίζει να στοιβάζει τα λιθαράκια πληροφόρησης, να σου το πρώτο ερώτημα αμφισβήτησης. Το απαντά, ξαναχτίζει, ξαναρωτά… Μια δόμηση γνώσης και επιχειρημάτων που αφοπλίζει κάθε καχυποψία, που σε σπρώχνει με αυξανόμενη περιέργεια να «ακούσεις» τα περαιτέρω. Κι έτσι καταπίνεις αχόρταγα τις σελίδες, θαυμάζοντας την πολυσυλλεκτικότητα της γνώσης που σου εκτίθεται, την πλούσια βιβλιογραφία από όπου αντλήθηκε και παρατίθεται σε κάθε κεφάλαιο. Περιδιαβάζουν όλοι, φιλόσοφοι, μηχανικοί, θεολόγοι, αλχημιστές, φυσικοί, μαθηματικοί, μπροστά από τα μάτια σου συζητώντας μέσα από τις εργασίες τους για την αέναη πάλη ύλης και πνεύματος. Δεν είναι μια σειριακά χρονολογική παράθεση απόψεων, όπως έχουν κάνει τόσοι άλλοι. Είναι μια διαρκής πάλη σε «μαρμαρένια αλώνια» των γιγάντων της σκέψης, ένα διαρκές ανεβοκατέβασμα ασανσέρ ανάμεσα στο συνειδητά απτό και στο ασυνείδητα συλλαμβανόμενο, στο υλικά χαρτογραφημένο και στο πνευματικά αγεωγράφητο. Για να φθάσει τελικά εκεί, 11 σελίδες πριν από το τέλος, στην πιο ψηλή κορυφή της συγγραφικής του πτήσης: έναν φανταστικό διάλογο ανάμεσα στον χριστιανό Μαξ Πλανκ και στον κατά Σπινόζα άθεο Αλμπερτ Αϊνστάιν, για τη σχέση Θεού και ανθρώπου. Διψώντας για θεμέλιο ελπίδας ο ένας και σωτηρία στην αλήθεια ο άλλος, συμφωνούν στο ότι η αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας είναι εγερτήριο σάλπισμα για το ξεπέρασμα της ανθρώπινης βαρβαρότητας.
Το βιβλίο αυτό είναι «κλειδί» για πολλές απαντήσεις… και για άλλα τόσα νέα ερωτήματα. Αλλά η αρχική μου απορία για το «τι άνθρωπος γράφει ένα τέτοιο βιβλίο» μού λύθηκε μόνο όταν μίλησα στον ίδιο. Μια θέρμη πραότητας, μια ηρεμία ηπιότητας, που θα μπορούσε κάλλιστα να προέρχεται από Αγιορείτη, χαρακτηρίζει αυτόν τον 84χρονο επαναστάτη. Πολύ απλά, η ψυχή είχε συμφιλιωθεί με το σώμα του συγγραφέα προτού καν αρχίσει να γράφει για την «πάλη» τους. Παίρνει τόσο «μόνο» για να αρχίσεις να γράφεις ελεύθερα!
