Μία ακόμα μάχη στον πολυετή δικαστικό τους αγώνα (ο οποίος τείνει να εξελιχθεί σε αγώνα… αντοχής) κέρδισαν οι συγγενείς των θυμάτων του Δίστομου.
Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιταλίας δικαίωσε για δεύτερη φορά τους Έλληνες ενάγοντες, οι οποίοι ζητούν χρηματικές επανορθώσεις από το γερμανικό κράτος για τη θηριωδία που διέπραξαν τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής το ’44. Η εν λόγω νίκη δεν είναι η πρώτη στον δικαστικό αγώνα που εξελίσσεται εδώ και σχεδόν δεκαπέντε χρόνια ενώπιον των δικαστηρίων της Ελλάδας, της Ιταλίας και προσφάτως του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Ωστόσο, μετά την τελευταία δικαίωση και με το ελληνικό κράτος πλέον στο πλευρό τους, οι συγγενείς των θυμάτων είναι περισσότερο αποφασισμένοι από ποτέ να φτάσουν τον αγώνα τους μέχρι τα άκρα.
Όλα ξεκίνησαν το 1997, όταν ο δικηγόρος Ιωάννης Σταμούλης αποφάσισε να εκπροσωπήσει τους συγγενείς των θυμάτων σε ατομικές αγωγές αποζημίωσης ενάντια στο γερμανικό κράτος. «Ως τότε το θέμα των αποζημιώσεων ανήκε σε μία συζήτηση σε επίπεδο κρατών και διεθνούς διπλωματίας. Ο πατέρας μου ήταν ο πρώτος που αποφάσισε να κινήσει το θέμα στο επίπεδο της ατομικής αγωγής. Οι γιοι, οι κόρες, οι συγγενείς των θυμάτων για πρώτη φορά μπορούσαν να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους και να διεκδικήσουν αποζημιώσεις για τα εγκλήματα που υπέστησαν», αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» η δικηγόρος κυρία Κέλη Σταμούλη, θυγατέρα του εκλιπόντος Ιωάννη Σταμούλη.
Όπως τονίζει η κυρία Σταμούλη, ένας δικαστικός αγώνας εξελίσσεται βήμα βήμα. Οι μάχες δίνονται (και κερδίζονται) σταδιακά, ενώ οι πιθανές ήττες αποτελούν απλώς την αφορμή για την μεταφορά του αγώνα σε… νέα γήπεδα. Για τους ενάγοντες του Δίστομου η πρώτη πράξη του δράματος παίχθηκε το 1997, ενώπιον του Πρωτοδικείου Λιβαδειάς. Εκεί ο Ιωάννης Σταμούλης εκπροσώπησε τους συγγενείς 218 θυμάτων της σφαγής και κέρδισε την υπόθεση, η οποία έληξε με την επιδίκαση 9,5 δισεκατομμυρίων δραχμών ως χρηματική ικανοποίηση για την ψυχική οδύνη των συγγενών.
Η υπόθεση συνεχίστηκε στο Εφετείο και στον Άρειο Πάγο (μετά από αντίστοιχη έφεση και αναίρεση του γερμανικού Δημοσίου) όπου οι ενάγοντες δικαιώθηκαν. «Ωστόσο, δεν επιδικάσθηκε ούτε δραχμή. Ο λόγος είναι ότι η ελληνική νομοθεσία προβλέπει ότι πρέπει να δοθεί άδεια του υπουργού Δικαιοσύνης για να εκτελεστεί μια απόφαση σε βάρος αλλοδαπού Δημοσίου. Αυτή την άδεια κανένας υπουργός δεν την έχει δώσει ως τώρα, με την αιτιολογία της μη διατάραξης των σχέσεων ανάμεσα σε Αθήνα και Βερολίνο. Βέβαια, δεν παύουμε να ελπίζουμε ότι αυτή η στάση θα αλλάξει», αναφέρει η κυρία Σταμούλη.
Νίκη στα ιταλικά δικαστήρια
Βλέποντας ότι η δικαίωση στο ελληνικό έδαφος ήταν καταδικασμένη να παραμείνει μόνο στα χαρτιά, ο Ιωάννης Σταμούλης αποφάσισε να φέρει την υπόθεση ενώπιον των… ιταλικών δικαστηρίων. «Αυτό που ζητήσαμε από την ιταλική δικαιοσύνη ήταν πολύ συγκεκριμένο: να μας επιτραπεί η εκτέλεση της απόφασης της ελληνικής δικαιοσύνης σε βάρος της γερμανικής περιουσίας στο ιταλικό έδαφος, με βάση ευρωπαϊκό κανονισμό που επιτρέπει την αναγνώριση της εκτελεστότητας αποφάσεων ενός κράτους μέλους στο έδαφος άλλου», εξηγεί η κυρία Σταμούλη.
Με βάση αυτό το σκεπτικό, οι ενάγοντες ενέγραψαν προσημείωση υποθήκης σε ακίνητα του γερμανικού Δημοσίου στη Φλωρεντία. Στους δικαστικούς αγώνες που ακολούθησαν, τόσο στο Πρωτοδικείο όσο και στο Εφετείο της Φλωρεντίας απορρίφθηκαν οι σχετικές ενστάσεις του γερμανικού κράτους. Εν τέλει οι Έλληνες ενάγοντες δικαιώθηκαν το 2008 και από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιταλίας για το (σαφώς μικρότερο) κονδύλιο των δικαστικών εξόδων, ενώ μόλις προχθές έγινε γνωστή η νέα δικαίωση από το ίδιο δικαστήριο για ολόκληρο το κονδύλιο των αποζημιώσεων.
«Οι ανώτατοι Ιταλοί δικαστές επιβεβαίωσαν με νομικό σθένος το αυτονόητο, τη δικαίωση των θυμάτων. Ωστόσο, εξακολουθούμε να βρίσκουμε εμπόδια στο δρόμο μας. Μόλις πέρυσι ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, Σίλβιο Μπερλουσκόνι, εξέδωσε ειδικό διάταγμα το οποίο αναστέλλει όλες τις διαδικασίες αναγκαστικής εκτέλεσης εις βάρος των αλλοδαπών Δημοσίων στο ιταλικό έδαφος. Προσωπικά πιστεύω ότι η εν λόγω διάταξη είναι φωτογραφική και είχε ως στόχο να εμποδίσει την εκτέλεση ανάλογων αποφάσεων αποζημίωσης», σχολιάζει η κυρία Σταμούλη.
Παίζουν το «χαρτί» της ετεροδικίας
Οι αποφάσεις της ιταλικής δικαιοσύνης σχετικά με τα θύματα του Δίστομου δεν ήταν οι μοναδικές που αφορούσαν αγωγές αποζημίωσης κατά των ναζιστικών στρατευμάτων. Στα μέσα του 2008 τα ιταλικά δικαστήρια είχαν ήδη κάνει δεκτές ανάλογες αγωγές Ιταλών πολιτών, γεγονός που οδήγησε το γερμανικό κράτος στη λήψη… δραστικών μέτρων.
«Αντιδρώντας στις αποφάσεις που έβγαλαν τα ιταλικά δικαστήρια σε σχέση με ζητήματα αποζημιώσεων (μία εκ των οποίων αφορούσε το Δίστομο), η Γερμανία αποφάσισε να φέρει την υπόθεση στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Αίτημά της είναι να αναγνωριστεί ότι η Ιταλία παραβίασε τις διεθνείς της υποχρεώσεις απέναντι στη Γερμανία με βάση το Διεθνές Δίκαιο, επειδή τα ιταλικά δικαστήρια δε σεβάστηκαν την ετεροδικία του γερμανικού κράτους ενώπιον των ιταλικών δικαστηρίων», αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, κ. Στέλιος Περράκης, ο οποίος είναι ο πληρεξούσιος του ελληνικού Δημοσίου για την εν λόγω υπόθεση ενώπιον του δικαστηρίου της Χάγης.
Εν προκειμένω, τόσο ο Άρειος Πάγος όσο και το ιταλικό Ανώτατο Δικαστήριο έκριναν ότι δεν ισχύει η αρχή της ετεροδικίας για το γερμανικό κράτος. Υπάρχει, όμως, και αντίθετη απόφαση. Ειδικότερα, το 2002 το ελληνικό Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο έκρινε σε ανάλογη υπόθεση αγωγών αποζημίωσης που κατατέθηκαν από συγγενείς θυμάτων του Λιδωρικίου, ότι η Γερμανία απολαμβάνει ετεροδικίας ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων.
Η αρχή της ετεροδικίας, η οποία πρακτικά σημαίνει ότι ένα κράτος δε μπορεί να «δικαστεί» στα δικαστήρια ενός άλλου κράτους, αποτελεί βασική αρχή του διεθνούς δικαίου, αφορά εκατοντάδες υποθέσεις διαφορετικής φύσεως και δεν περιορίζεται φυσικά μόνο στο θέμα των γερμανικών επανορθώσεων. «Ωστόσο, όταν ένα κράτος έχει τελέσει φρικαλεότητες τέτοιου είδους, όπως εθνοκαθάρσεις ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τότε κατά την άποψή μας η αρχή της ετεροδικίας πρέπει να κάμπτεται. Δε μπορεί να κρύβεται ένα κράτος πίσω από την ετεροδικία. Δε μπορεί η Γερμανία να παραδέχεται ανοιχτά ότι πραγματοποίησε σφαγή στο Δίστομο, ωστόσο να μην επιθυμεί αυτή η παραδοχή να έχει καμία πρακτική συνέπεια», τονίζει ο κ. Περράκης.
Η Ελλάδα αποφάσισε να παρέμβει
Στη δικαστική διαμάχη μεταξύ της Ιταλίας και της Γερμανίας στη Χάγη δεν είχαν δικαίωμα να παρέμβουν οι Έλληνες συγγενείς των θυμάτων, καθώς στο Διεθνές Δικαστήριο δε μπορούν να παραστούν ιδιώτες. Όλα άλλαξαν όταν η ελληνική κυβέρνηση έδωσε (μετά από δεκαετίες) το πράσινο φως για την παρέμβαση του ελληνικού Δημοσίου στη δίκη! Μέσω της εν λόγω νομικής παρέμβασης η Ελλάδα υποστηρίζει στην ουσία την ιταλική επιχειρηματολογία ενώπιον του δικαστηρίου της Χάγης και ζητά την απόρριψη της γερμανικής προσφυγής, ώστε οι κάτοικοι του Διστόμου να λάβουν την αποζημίωση που ζητούν.
Η υπόθεση θα εκδικαστεί μέσα στον Ιούνιο, σε απόσταση ημερών από την επέτειο της σφαγής (10 Ιουνίου) του ’44 και θα επιτρέψει για πρώτη φορά στο ελληνικό κράτος να «υπερασπιστεί» τα θύματά ενώπιον των διεθνών δικαστηρίων. Την ίδια στιγμή, αιτήματα όπως η επιστροφή του κατοχικού δάνειου, καθώς και των αποθεμάτων χρυσού που αφαίρεσαν τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα από την Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος, παραμένουν ευχολόγιο εδώ και δεκαετίες.
