Τελικά είναι καλός ή κακός και βαρετός συγγραφέας ο Φίλιπ Ροθ; Εχουν δίκιο οι Σουηδοί που του έχουν αρνηθεί το Νομπέλ Λογοτεχνίας και η κριτικός Κάρμεν Καλίλ, η οποία παραιτήθηκε από την επιτροπή που του απένειμε το Μan Βooker Ιnternational; Είναι αλήθεια ότι η πρώην γυναίκα του Κλερ Μπλουμ, όταν ήρθε στην Αθήνα, παραδέχθηκε ότι είναι ανυπόφορος τύπος και μισογύνης; Οπως κάθε μεγάλος συγγραφέας, ο Αμερικανός Φίλιπ Ροθ προκαλεί με τα θέματά του και την προσωπική στάση ζωής. Τα τελευταία χρόνια αρέσκεται να έχει ως ήρωες γέρους επικεντρώνοντας στα προβλήματα που έχουν με νεαρές ερωμένες. Ορισμένοι κρίνουν ότι επαναλαμβάνεται, άλλοι θυμίζουν ότι είναι ο συγγραφέας που σκιαγράφησε με οξυδέρκεια την Αμερική στον 20ό αιώνα. Τι είναι τελικά σήμερα ο Φίλιπ Ροθ, ένας δεινόσαυρος της λογοτεχνίας ή ένας πεζογράφος που προκαλεί;
Η συζήτηση για το έργο του Ροθ φούντωσε όταν του απονεμήθηκε το βραβείο Μan Βooker Ιnternational για το σύνολο του έργου του. Ανάμεσα στους 13 συνυποψηφίους του ήταν ο Τζον Λε Καρέ, ο Αμίν Μααλούφ, ο Ντέιβιντ Μαλούφ, η Μάριλιν Ρόμπινσον, ο Φίλιπ Πούλμαν. Η Κάρμεν Καλίλ, ένα από τα τρία μέλη της κριτικής επιτροπής, υπέβαλε την παραίτησή της μετά την ανακοίνωση του νικητή λέγοντας: «Δεν ξέρω πώς βρέθηκε ο Ροθ εξαρχής στη μακρά λίστα, δεν τον θεωρώ συγγραφέα. Γράφει συνέχεια για το ίδιο θέμα, τον εαυτό του. Γυρίζεις τις σελίδες του και σε κάθε φυλλομέτρημα ακούς το σούρσιμο από τα ρούχα του αυτοκράτορα. Είναι σαν να κάθεται επάνω στο πρόσωπό σου και να μην μπορείς να αναπνεύσεις. Σε είκοσι χρόνια δεν θα τον διαβάζει κανένας». «Είναι πολύ σχολαστικός και αξιοποιεί εποικοδομητικά την κριτική που του ασκείται» είπε σχολιάζοντας το συμβάν στο «Βήμα» η Τζέιν Ασημακοπούλου , η γενική επιμελήτρια όλων των μεταφράσεων του Ροθ στα ελληνικά. Παράδειγμα το πώς η κριτική για τη μέτρια Ταπείνωση (2009) οδήγησε στο Νέμεσις (2010), «ένα μικρό διαμάντι». Παραδέχεται ότι η θεματολογία του έχει κουράσει πολλούς, η διαφορά όμως είναι ότι «η γραφή του δεν σε αφήνει να πλήξεις. Τα βιβλία του δεν τα παρατάς ποτέ στη μέση». Μας αφηγήθηκε ότι συνάντησε πρόσφατα στην Ελλάδα τη βρετανίδα ηθοποιό Κλερ Μπλουμ, τη δεύτερη σύζυγο του Ροθ. «“Τον γνωρίζετε; ” με ρώτησε μετά τις πρώτες συστάσεις. Της απάντησα ότι τον θεωρώ άνευ συγκρίσεως τον μεγαλύτερο εν ζωή αμερικανό συγγραφέα, αλλά δεν θα ήθελα να τον γνωρίσω. “Πόσο δίκιο έχετε! ” αναφώνησε εκείνη». Η σχέση του Ροθ με την Μπλουμ έληξε μέσα σε πικρή δυσαρέσκεια και από τις δύο πλευρές, όπως οι περισσότερες από τις σχέσεις του. Η Μπλουμ περιέγραψε μελανά τον γάμο τους στο αυτοβιογραφικό Δραπετεύοντας από το κουκλόσπιτο (1996) και ο Ροθ απάντησε αναλόγως στο Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή (1998). Ενας μισογύνης; Οι γυναικείοι χαρακτήρες του δεν είναι καθόλου κολακευτικοί για το γυναικείο φύλο και βασίζονται σε αναχρονιστικές στερεότυπες ανδρικές προκαταλήψεις, υποστηρίζει μερίδα της κριτικής. Ο βρετανικός Τύπος αναφέρεται στην Καλίλ ως τη φεμινίστρια- ιδρύτρια εκδοτικού οίκου που κυκλοφορεί βιβλία για τη γυναίκα- η οποία ξεσπάθωσε απέναντι στον μισογύνη Ροθ. «Η κριτική μου δεν έχει καμία σχέση με τον φεμινισμό» λέει η ίδια στον «Guardian». «Μπορεί να ίδρυσα τις εκδόσεις Virago πριν από 40 χρόνια, αλλά είμαι άνθρωπος του βιβλίου, οι ενστάσεις μου έχουν λογοτεχνικά ερείσματα». Λίγο όμως απασχολεί την ίδια και τους άλλους όλες αυτές τις ημέρες το πώς γράφει ο Ροθ, αλλά το τι γράφει. «Πράγματι, παρακολουθεί τον εαυτό του σε όλο του το έργο» επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα» η Κατερίνα Σχινά, μεταφράστρια στα ελληνικά του «μεγαλύτερου ζώντος αμερικανού συγγραφέα»: «Το “Σύνδρομο Πόρτνοϊ ” παρακολουθεί τη διαδρομή ενός αμερικανοεβραίου εφήβου προς την ενηλικίωση, το “Ζώο που ξεψυχά” είναι ένα αντίο στη νιότη, η τετραλογία που ξεκίνησε με τον “Καθένα” αποτυπώνει τα στάδια των γηρατειών και της φθοράς». Θεωρεί όμως ότι ο Ροθ δεν περιορίζεται εκεί: «Με το “Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή” και με το “Ανθρώπινο στίγμα” η οπτική του ανοίγεται και γράφει το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα». Αν κατάφερε κάτι η δήλωση της κυρίας Καλίλ δεν είναι να της εξασφαλίσει λίγα λεπτά δημοσιότητας, όπως γράφτηκε στον Τύπο, αλλά να προσφέρει υπηρεσίες στον Φίλιπ Ροθ. Διότι, αν είχε κανείς την εντύπωση ότι οι Αμερικανοί, απογοητευμένοι από την καθυστέρηση του Ροθ να τους φέρει ένα Νομπέλ, παρόπλισαν το γέρικο άλογο προωθώντας στην κούρσα για το Νομπέλ τον νεότερο Τζόναθαν Φράνζεν, η δημόσια συζήτηση περνά το μήνυμα ότι ο Φίλιπ Ροθ είναι εδώ και είναι ο εν ενεργεία «μεγάλος αμερικανός συγγραφέας»: άνδρας, λευκός και υπό συζήτηση μισογύνης, όπως οι προκάτοχοί του αμερικανοί νομπελίστες Ερνεστ Χέμινγκγουεϊ και Τζον Στάινμπεκ, ο πλέον κατάλληλος για να συμπληρώσει την αλυσίδα, μετά την παραφωνία της εξαιρετικής αφροαμερικανίδας Τόνι Μόρισον.
Ο Ρικ Γκεκόσκι (φωτογραφία),πρόεδρος της κριτικής επιτροπής που απένειμε στον Ροθ το βραβείο,δείχνει σίγουρος για την επιλογή του Ροθ και εξηγεί στο «Βήμα»:
– Πού βασίστηκε η επιλογή του Ροθ για το Μan Βooker Ιnternational; «Ο Ροθ είναι αξιοσημείωτος συγγραφέας: Πρώτα από όλα λόγω της πορείας της καριέρας του· τόσο το πρώτο βιβλίο του, το Αντίο Κολόμπους (1959) όσο και το τελευταίο, το Νέμεσις (2010),είναι βιβλία μεγάλης λογοτεχνικής αξίας,μολονότι τα χωρίζουν 50 χρόνια.Δεύτερον,ο Ροθ βελτιώνεται στο τέλος της ώριμης ηλικίας και τα μυθιστορήματά του από το 1986 και μετά γίνονται όλο και καλύτερα,σε αντίθεση με τους περισσότερους συγγραφείς που χειροτερεύουν με τα χρόνια.Τρίτον,πιστεύω ότι έχει γράψει πέντε ή έξι βιβλία που μπορούμε να τα αποκαλέσουμε αρι στουργήματα».
– Πώς αισθάνεστε ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής για την παραίτηση και τις δηλώσεις της Κάρμεν Καλίλ; «Λυπάμαι πολύ για την παραίτησή της και για τον τρόπο με τον οποίο μίλησε για τον νικητή,δείχνει έλλειψη σεβασμού στο πρόσωπο και στη διαδικασία.Τα λογοτεχνικά βραβεία σπάνια απονέμονται ομόφωνα και όταν οι κριτές είναι μονάχα τρεις, όπως στην περίπτωσή μας,η ομοφωνία έρχεται ακόμη πιο δύσκολα. Ο Τζάστιν Κάρτραϊτ και εγώ ήμασταν όμως πεπεισμένοι ότι ο Φίλιπ Ροθ ήταν ο κατάλληλος για να κερδίσει το βραβείο».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
