«Ας βάλουμε και μια βροχή για ατμόσφαιρα» έλεγε συχνά ο συχνά Νίκος Νικολαΐδης στα γυρίσματα των ταινιών του, όπως μου αναφέρει η σύζυγός του, Μαρί Λουίζ Βαρθολομαίου. Τι ειρωνεία. Πέμπτη 26 Μαΐου βράδυ, ημέρα έναρξης του αφιερώματος στον Νίκο Νικολαΐδη που διοργανώνεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας, η καταρρακτώδης βροχή έχει ακινητοποιήσει την Αθήνα!
«Σαν να βρίσκεται κάπου εκεί ψηλά και μας κλείνει το μάτι χαμογελώντας» συνεχίζει η Βαρθολομαίου.
Ο Νίκος Νικολαΐδης, αυτό το παράξενο πλάσμα στον κόσμο του ελληνικού κινηματογράφου. Ο σκηνοθέτης των νοσηρών, κατάμαυρων ταινιών. Τι να πρωτοθυμηθείς, αλήθεια, από τα «Κουρέλια τραγουδάνε ακόμα» ως το «Zero years»; Ο σκηνοθέτης των εμμονών, της κινηματογραφοφιλίας, ο νεκροθάφτης των fifties και των sixties, ερμητικά κλεισμένος στον κόσμο και στο σπίτι του.
Δεν υπήρξα ποτέ θαυμαστής του κινηματογράφου του, όμως εκτιμούσα το γεγονός ότι ήταν ο μοναδικός εκπρόσωπος αυτού του κινηματογράφου, κάτι σαν ένα είδος από μόνος του. Και εκτιμούσα τη συνέπειά του. «Δεν χρησιμοποίησα ποτέ το σινεμά μου σαν υποκατάστατο μιας ελλείπουσας ζωής» μου είχε πει στη μοναδική συνέντευξη που του είχα κάνει, για την ταινία «Ο χαμένος τα παίρνει όλα». «Ο,τι έγραψα και ό,τι σκηνοθέτησα είναι από πρώτο χέρι βιωμένο κι αν κάπου μου έλειπαν οι εμπειρίες, τότε οργάνωνα έτσι τη ζωή μου ώστε να συναντήσω αυτές τις εμπειρίες. Απλά πράγματα».
Το άλλο που μου άρεσε στις ταινίες του Νικολαΐδη ήταν πάντα ο τρόπος που κινηματογραφούσε τις γυναίκες. Τις αγαπούσε πραγματικά και αυτό φαίνεται από το εξής απλό: ενώ είναι ανδρικές ταινίες, με έναν περίεργο τρόπο το γυναικείο φύλο είναι πάντοτε κυρίαρχο. «Ενιωθες να σε προστατεύει» λέει η γυναίκα του, «ήθελα να τον παντρευτώ» λέει η κόρη του Θεοδώρα Βαλεντή, «είχε τον ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό δεκαεξάρη» επισημαίνει η Αρχόντισσα Μαυρακάκη, μια από τις τελευταίες ηθοποιούς που συνεργάστηκαν μαζί του.
Αυτός ήταν και ο στόχος αυτό του κειμένου. Ο Νίκος Νικολαΐδης, μέσα από τη ματιά των γυναικών που σημάδεψαν άλλες πολύ, άλλες λιγότερο τη ζωή του. Οκτώ για την ακρίβεια κλήθηκαν να απαντήσουν στο εξής ερώτημα: ποιο ήταν για την κάθε μία το στοιχείο εκείνο στον Νίκο Νικολαΐδη το οποίο έπαιξε τον μεγαλύτερο ρόλο στο να γίνει μια τόσο γοητευτική προσωπικότητα και ταυτόχρονα ένας τόσο ιδιαίτερος σκηνοθέτης;
———————————————————————————————
Αφοβος μάγος
«Νομίζω πως γεννιέται ο άνθρωπος με τα χαρίσματά του και όταν δεν φοβάται, τα καταθέτει… Ο Νίκος δεν είχε ένα, δύο ή κάποια χαρίσματα… ήταν ο ίδιος ολόκληρος μια χαρισματική προσωπικότητα που αγαπιόταν αμέσως. Τον θαύμαζες και ήθελες να ακούς τη φωνή του, το γέλιο του, τον ένιωθες να σε προστατεύει, να σου μαθαίνει αλήθειες, είχε συνείδηση της πραγματικότητας αλλά ταξίδευε στον κόσμο του, είχε απεριόριστο ταλέντο αλλά δεν είχε ανάγκη να αποδείξει σε κανέναν τίποτε. Η τρυφερότητα, το νοιάξιμο, η εμπιστοσύνη και η τιμιότητά του ήταν το ελάχιστο που έβγαινε από την αύρα του, αλλά περισσότερο απ’ όλα, η αίσθηση του χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός του. Τον Νίκο τον αγάπησαν οι γυναίκες άνευ όρων… τουλάχιστον εγώ αυτό έκανα… γιατί ο Νίκος ήταν αληθινός και δεν φοβόταν… ήταν μια μοναδική προσωπικότητα και ένας μάγος σκηνοθέτης!».
Μαρί-Λουίζ Βαρθολομαίου, σύζυγος του Νικολαΐδη και ενδυματολόγος -σκηνογράφος στις περισσότερες ταινίες του.
Απήγγειλε Καβάφη με το «καλημέρα»
«Από 4 χρόνων ρωτούσα τη μαμά μου πότε θα πεθάνει ώστε να παντρευτώ τον μπαμπά μου… Αυτό λέει πολλά για τη γοητεία του Νικολαΐδη, που είχε επίδραση σε όλες τις ηλικίες! Τι έκανε γοητευτικό τον Νίκο…
Κατ’ αρχάς ήταν ρομαντικός και ευγενικός, αλλά ταυτόχρονα αρρενωπός και μποέμ, αχτύπητος συνδυασμός.
Ηταν ωραίος άντρας και το γνώριζε. Του άρεσε να είναι κομψός και να ξεχωρίζει. Είχε δει πολύ σινεμά και είχε μάθει πολλά κόλπα, ιδίως από τους αγαπημένους του film noir ήρωες. (Οι γυναίκες του film noir τον σημάδεψαν για πάντα.) Κάποτε μου είχε πει ότι θα ήθελε να με σκηνοθετήσει σε μια ταινία που η ηρωίδα είναι μια warrior επιστημονικής φαντασίας, που ρουφάει τους άντρες όταν τους κάνει έρωτα και μετά τους σκοτώνει. Δεν θα μιλούσα καθόλου στον ρόλο μου.
Γνώριζε πολύ καλά τη γυναικεία φύση, θαύμαζε τη γυναίκα, την ήθελε δυναμική και αυτόνομη».
Τι τον κάνει ιδιαίτερο σκηνοθέτη;
Η ευαισθησία του, η αγάπη του για τον κινηματογράφο και την ποίηση _ ήταν ένας ποιητής εικόνων _ η τόλμη του, το χιούμορ του, ο αυτοσαρκασμός του, το ότι είχε πράγματα να πει… Απήγγειλε Καββαδία και Καβάφη με το “καλημέρα”.»
Θεοδώρα Βαλεντή, κόρη του Νικολαΐδη και παραγωγός του επικείμενου ντοκυμαντέρ που γυρίζει για τον σκηνοθέτη ο Χρήστος Χουλιάρας.
Ηταν οι ταινίες του
«Αν το ζητούμενο μιας ζωής είναι να γίνει κανείς “πρόσωπο”, δηλαδή μια αρμονική δημιουργική σύνθεση όλων των προσωπικών και ανεπανάληπτων μοναδικών χαρακτηριστικών του… όσο πιο πολύ γίνεται κανείς “ο εαυτός του” τόσο πιο γοητευτικός γίνεται στα μάτια μου. Ο Νίκος Νικολαΐδης ήταν οι ταινίες του. Και γι’ αυτό _ επειδή αυτές δεν ήταν εγκεφαλικά κατασκευάσματα _, αντί να του ανήκουν, μάλλον εκείνος τους ανήκε».
Ολια Λαζαρίδου, ηθοποιός, «Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα».
Το χάδι στα μαλλιά
«Ο Νικολαΐδης κρατούσε στην καθημερινή του συναλλαγή με τις γυναίκες ηθοποιούς μια απόσταση και ένα μέτρο κινηματογραφικού “μυστηρίου”.
Δεν αγαπούσε τις εξωστρέφειες, ήταν ιδιαίτερα διακριτικός και φειδωλός στις εκδηλώσεις του και ήταν ακούραστος στο να ξοδεύει τις ώρες του, παρέα με τους ηθοποιούς του.
Ετσι κι εγώ σιγά-σιγά, χωρίς να το καταλάβω, τυλίχτηκα τότε σε αυτό το ιδιαίτερο, απόλυτα προσωπικό και εθιστικό κλίμα που εκείνος δημιουργούσε. Ακολούθησα τους ρυθμούς του, έπαιξα στο παιχνίδι του, γλίστρησα στον κόσμο του ρόλου και της ιστορίας που είχε φτιάξει.
Πάνω από έναν χρόνο κράτησε για μένα η ιστορία της “Γλυκιάς συμμορίας”. Θυμάμαι ότι ποτέ, όλη αυτή την περίοδο, δεν είχαμε εκείνος κι εγώ ούτε καν ακουμπηθεί. Δεν υπήρχε με τον Νικολαΐδη αυτό το κλίμα των εύκολων καθημερινών διαχύσεων που συνηθίζεται. Και αυτό ήταν βαθιά ελκυστικό, για μένα τουλάχιστον. Ηταν άλλο ένα παραμύθι.
Οταν προβλήθηκε η “Γλυκιά συμμορία” στη Θεσσαλονίκη ο κόσμος “γκρέμισε” την αίθουσα επευφημώντας. Κρυβόμουν ανάμεσα στους άλλους ηθοποιούς στο θεωρείο της ταινίας. Ο Νικολαΐδης με χάιδεψε στα μαλλιά. Αισθανόμενη λοιπόν τη χειρονομία του εκείνη, ζαλίστηκα! Τη θυμάμαι εκείνη τη χειρονομία και τη θέρμη της και τη χαρά της, σαν μοναδική και ακριβή».
Δώρα Μασκλαβάνου, ηθοποιός «Γλυκιά συμμορία».
Εργο λυτρωτικό
«Γιατί δεν έχει ταχθεί σε καμία ιδεολογία παρά στη δική του.
Γιατί δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν παρά μόνο στη συνείδησή του.
Γιατί παίρνει την ελευθερία για να περάσει την κοσμο-αντίληψή του.
Γιατί είναι έξω από τα τετριμμένα, έξω από την αναπαραγωγή.
Γιατί δεν υπηρετεί καμία πολιτική ή κοινωνική οργανωμένη σκοπιμότητα.
Γιατί δεν κοροϊδεύει τον θεατή πουλώντας του κάτι υπαγορευμένο.
Γιατί νιώθεις την έκφραση του δημιουργού που έχει δική του αντίληψη.
Γιατί βλέπεις μια ταινία του και αναγνωρίζεις πως είναι δικιά του.
Γιατί επομένως αυτά όλα φτιάχνουν μια δυναμική που σε κερδίζει, που σε αναγκάζει να σκεφτείς, να αφεθείς, που αφήνει το δικό της στίγμα μέσα σου.
Ενα έργο που σε κάνει να ανακαλύπτεις ακόμη μετά από δέκα, είκοσι ή τριάντα χρόνια τα κρυφά του σημεία, να μην τις χορταίνεις τις ταινίες, να σε συντροφεύουν στα όνειρά σου, να τις έχεις παρέα τη νύχτα για να μοιραστείς τους εφιάλτες σου, να ξεπηδάνε ατάκες και εικόνες απρόσμενα σε μια γωνιά του μυαλού σου, να σε συγκινούν και να σου επιτρέπουν να κλαις για να κερδίσεις επιτέλους μια στιγμή λύτρωσης.
Αυτά όλα είναι για μένα η απόλυτη γοητεία και η αδιαμφισβήτητη ιδιαιτερότητά του.»
Michelle Valley, ηθοποιός «Πρωινή περίπολος», «Singapore sling», «The zero years».
Ανοιχτός σε νέους συνομώτες
«Η αντίληψή του. Γι’ αυτό και δεν τον καταλάβαιναν “οι πολλοί” και ας τους μάγευε αυτό το “κάτι διαφορετικό” που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν. Είχε πει σε μια συνέντευξή του: “Εχω ακούσει να λένε, “Δεν συμφωνούμε με αυτά που λέει ο Νικολαΐδης, αλλά συμφωνούμε με τον τρόπο που τα λέει”. Οσοι τον κατάλαβαν και είχαν κοινό κώδικα επικοινωνίας, τον λάτρεψαν για πάντα.
Γι’ αυτό και δεν χωρούσε σε αυτόν τον κόσμο, γι’ αυτό δεν συμβιβάστηκε ποτέ, γι’ αυτό και δεν πήγε στο Hollywood, δεν θα άλλαζε τις ταινίες του για κανέναν χρηματοδότη. Εφτιαξε τον δικό του κόσμο, με τις συμμορίες του, και ήταν ανοιχτός για νέους συνωμότες. Οταν τους έβρισκε χαιρόταν σαν μικρό παιδί και ήταν πιστός και γενναιόδωρος. Ζούσε μέσα από την τέχνη του και έτσι διάλεγε και τους ηθοποιούς του. Είχε πει για αυτό: “Συνήθως γράφω για ηθοποιούς με χαρακτήρα και τέτοια αντισυμβατική συμπεριφορά που να παντρεύονται με τις ιστορίες μου. Θέλω κάποια από τα βασικά στοιχεία των ηρώων μου να προϋπάρχουν μέσα τους.»
Βαλέρια Χριστοδουλίδου, «Θα σε δω στην κόλαση, αγάπη μου».
Δάσκαλος
«Πάντα αισθανόμουν τυχερή που συνεργάστηκα με έναν τόσο μεγάλο και καταξιωμένο σκηνοθέτη όπως ο Νίκος Νικολαΐδης, σε μικρή ηλικία, πριν καν τελειώσω τη σχολή, στην ταινία του “The Zero years”. Ηταν η πιο καθοριστική, έντονη αλλά και σημαδιακή συνεργασία αλλά και συνάντηση της ζωής μου. Είχε ένα όραμα για την κάθε ταινία του και ήταν από τους λίγους σκηνοθέτες που ήξερε πώς να διδάξει και να καθοδηγήσει τους ηθοποιούς του στο επιθυμητό αποτέλεσμα, όσο δύσκολο κι αν ήταν.
Ηταν τελειομανής και απαιτητικός αλλά έφτανε μόνο να τον εμπιστευτείς για να σε καθοδηγήσει σε καταστάσεις και συναισθήματα έντονα. Εμπαινε μες στην ψυχή σου και σε έκανε να ταυτιστείς με την ηρωίδα σου ώσπου να γίνετε ένα. Ηταν κάτι σαν μαέστρος που οργάνωνε εύκολα όλους και όλα σε απόλυτη αρμονία. Με έμαθε τόσο πολλά, ήταν κάτι παραπάνω από δάσκαλος και η συνεργασία μας ήταν ένα ταξίδι από το οποίο βγήκα πιο πλούσια ως ηθοποιός, αλλά και ως άνθρωπος. Ηταν φευγάτος, αντισυμβατικός και είχε τον ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό δεκαεξάρη.»
Αρχόντισσα Μαυρακάκη, «The zero years».
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΙΔΗΣ
Στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας ,Ιερά Οδός 48 και Μεγ. Αλεξάνδρου 134-146, Στάση Μετρό Κεραμεικός.
Τηλ. 210 -3609695
Από την Πέμπτη 26 Μαίου ως την Τετάρτη 1η Ιουνίου
