ΚΑΥΧΙΕΜΑΙ καμιά φορά ότι η γέννησή μου αποτελεί ιστορικό γεγονός. Ετσι τουλάχιστον άρχισα να το αντιλαμβάνομαι από τη στιγμή που διάβασα την αυτοβιογραφική αφήγηση του πατέρα μου. Προαισθανόμενος τον επικείμενο θάνατό του (πέθανε μόλις στα 38 του), αποφάσισε να απαθανατίσει την- όπως πίστευε ο ίδιος- περιπετειώδη και ενδιαφέρουσα ζωή του και την έγραψε σε ένα χοντρό τετράδιο. Ως μαρξιστής που ήταν, έδινε τόσο μεγάλη έμφαση και σημασία στο ιστορικό πλαίσιο, ώστε πολλές φορές ξεχνούσε αυτόν τη ζωή του οποίου ήθελε να αφηγηθεί: τον εαυτό του. Εκεί λοιπόν που θεματοποιούσε τη διεθνή πολιτική κατάσταση, τη μοίρα του κομμουνιστικού κινήματος, τα μετεμφυλιακά προβλήματα, την προσφυγιά κτλ., κάποια στιγμή πέφτει μια λακωνική φράση: «Στις 2 Οκτωβρίου του 1951 γεννήθηκε ο Ηλίας μας». Oι γονείς μου ερωτεύτηκαν ο ένας τον άλλο σε ένα νοσοκομείο της Αλβανίας, όπου βρέθηκαν και οι δύο το 1949, τραυματίες αντάρτες του εμφύλιου πολέμου. Οπως γράφει ο πατέρας μου στην αυτοβιογραφία του, ρώτησαν το Κόμμα αν από τη μεριά του δεν υπήρχε αντίρρηση να παντρευτούν. Πήραν θετική απάντηση και έτσι με την ευλογία του ΚΚΕ έγινε ένα σημαντικό βήμα προς τα μπρος για να εμφανιστώ κι εγώ στην αρένα της Ιστορίας. Με έναν μυστηριώδη τρόπο οι γονείς μου, χωρίς να το θέλουν, χωρίστηκαν. Η μητέρα μου βρέθηκε στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν ενώ ο πατέρας μου στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Με σχεδόν θαυματουργό τρόπο ο πατέρας μου κατάφερε να φέρει τη μητέρα μου πίσω στο Βουκουρέστι, όπου πρέπει, κατά τους υπολογισμούς μου, να έγινε η σύλληψή μου. Γεννήθηκα, εννιά μήνες αργότερα, στο Βρότσλαβ της Πολωνίας και όχι στο Κροστσένκο, ένα χωριό στα νοτιοανατολικά της Πολωνίας, όπως κακώς γράφει η ταυτότητά μου.
Ως παιδί θυμάμαι τον πατέρα μου να μετακινείται διαρκώς για δουλειές. Οταν έγινε διευθυντής κομματικής σχολής μετακομίσαμε στο Κροστσένκο. Οι κάτοικοί του ήταν σχεδόν όλοι Ελληνες. Στο σχολείο μαθαίναμε και μιλούσαμε ελληνικά. Οι λίγοι Πολωνοί στο τέλος έμαθαν και αυτοί ελληνικά. Στα 16 μου επέστρεψα στον τόπο γεννήσεώς μου, στο Βρότσλαβ, όπου ζω ως σήμερα. Εμείς μεγαλώσαμε με την ιδέα ότι κάποια στιγμή θα γυρίσουμε στην Ελλάδα. Αυτή ήταν η ταυτότητά μας. Οτι ανήκουμε αλλού. Το θέμα της ταυτότητας δημιουργήθηκε όταν κατάρρευσε η χούντα στην Ελλάδα και αρχίσαμε να μιλάμε για επαναπατρισμό… Το πρόβλημα της ταυτότητας εμφανίζεται στην ημερησία διάταξη, όταν εξαφανίζεται από το υπόβαθρο της ζωής η κοινότητα. Η προσφυγική κοινότητα που θεμελίωνε αυτήν την περίεργη ταυτότητα «αυτών που μένουνε και περιμένουνε» άρχισε να διαλύεται από τη μέρα που έγινε εφικτός ο επαναπατρισμός.
Το 1976 ξεκινήσαμε οικογενειακώς να δούμε τους συγγενείς μας στην Ελλάδα. Ηταν το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα. Ο Καζαντζάκης γράφει κάπου για έναν σοφό χωριάτη, ο οποίος φτάνοντας στα σύνορα μιας ονειρεμένης πόλης έκανε πίσω προαισθανόμενος την πιθανή απογοήτευση… Στην Αθήνα μάς περίμεναν οι συγγενείς μας, 50-60 άτομα. Η μητέρα της μάνας μου είχε τυφλωθεί και δεν μπορούσε να δει, μετά από τόσα χρόνια, την κόρη της που επέστρεψε κοντά της… Κατά τα άλλα, η Ελλάδα μού φάνηκε σαν λούνα παρκ. Πολλά χρώματα σε σύγκριση με την Πολωνία όπου επικρατούσαν τα μουντά χρώματα. Αυτές οι εικόνες με συνόδευσαν καθώς επιστρέφαμε στην Πολωνία.
Τότε ήμουν 25 χρόνων και ασχολιόμουν με το τραγούδι. Τραγουδούσα κυρίως Θεοδωράκη και τριγυρνούσα όλη την Πολωνία για συναυλίες. Τη στιγμή που η Πολωνία άδειαζε από τους Ελληνες. Ημουν σίγουρος ότι θα επιστρέψω κάποια στιγμή στην Ελλάδα… Η τελευταία απόπειρα επιστροφής ήταν το 1990. Υπέβαλα τότε μια αίτηση για να διδάξω σε Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα. Απογοητεύτηκα πλήρως. Δεν μου απάντησαν καν ότι δεν με πήραν. Τότε άρχισα να κάνω πνευματικές ασκήσεις για να ρίξω το βάρος της «κατηγορικής προσταγής» με την οποία ήμουν φορτωμένος και η οποία έλεγε: είναι ανάγκη πάση θυσία να ζήσεις στην Ελλάδα! Επέστρεψα στο Βρότσλαβ για να συνεχίσω τη ζωή μου και τη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο της πόλης…
Τις σπουδές μου τις ολοκλήρωσα την εποχή του κομμουνισμού. Πολιτιστικές Επιστήμες και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Βρότσλαβ. Μέσα στο κομμουνιστικό μπλοκ η Πολωνία ήταν σχετικά φιλελεύθερη… Ακόμη και σήμερα θεωρώ τον εαυτό μου αριστερό. Πιστεύω ότι η αποτυχία του κομμουνισμού ως συστήματος ήταν κυρίως πολιτιστική. Ο καινούργιος άνθρωπος για τον οποίο μιλούσε ήταν ένας μικροαστός, τα ιδανικά του οποίου δεν διέφεραν καθόλου από τα ιδανικά του μικροαστού στη Δύση… Η ανατροπή του καθεστώτος με βρήκε να διδάσκω φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Βρότσλαβ, όπου συνεχίζω μέχρι σήμερα. Το ζήτημα της επιστροφής στην Ελλάδα δεν τίθεται πια. Οσο για το ζήτημα της ταυτότητας δεν θα μπορούσα να πω ότι αισθάνομαι Πολωνός. Ισως γιατί είμαι δημιούργημα της ελληνική Ιστορίας και μεγάλωσα ως «Αλλος». Συμβαίνει και με ρωτάνε «είσαι Ελληνας ή Πολωνός;». Απαντώ ότι η ταυτότητα δεν τελειώνει μόνο με την εθνικότητα. Για να σας πω ποιος είμαι πρέπει πρώτα να κάνω την αφήγηση της ζωής μου.
Το θέμα της ταυτότητας είναι κάτι που με απασχολεί βιωματικά και φιλοσοφικά. Στο Διαδίκτυο υπάρχει ένα φόρουμ όπου γράφουν φίλοι μου με παρόμοια ιστορία με τη δική μου αλλά που επέστρεψαν στην Ελλάδα. Συχνά θέλουν να εκφράσουν την ελληνικότητά τους δείχνοντας αρνητική στάση προς τους Πολωνούς και στο πολωνικό επεισόδιο της ζωής τους. Τότε παίρνω θέση υπέρ των Πολωνών. Το ενδιαφέρον είναι ότι συζητάμε στα πολωνικά. Ακούγεται σαν ανέκδοτο αλλά πολλές φορές διαβάζω τη φράση «η πιο όμορφη γλώσσα του κόσμου είναι η ελληνική» γραμμένη στα πολωνικά. Εχω την εντύπωση ότι οι φίλοι μου σαν να πήγαν στην Ελλάδα και να μην τη βρήκαν. Η βιογραφία τους φέρει και την Πολωνία και την Ελλάδα. Και αυτό αντί να τους δώσει δύναμη τους κόβει τα φτερά. Νομίζω ότι η καλύτερη λύση είναι η ειλικρίνεια απέναντι στη διαφορετικότητά σου, στην ιστορία σου.
Την Ελλάδα την επισκέπτομαι κάθε χρόνο.Τα περασμένα χρόνια είδα τους φίλους μου που επέστρεψαν στην Ελλάδα πως τα κατάφεραν.
Τώρα τους ακούω να φοβούνται την πτώχευση. Προσωπικά συμμερίζομαι την άποψη του Κονδύλη που μιλούσε για παρασιτικό καταναλωτισμό που τρώει τις σάρκες του… Οσο για την Πολωνία, λένε πως κατάφερε να αποφύγει την κρίση. Βλέπω, όμως, ότι ο λογαριασμός μου αδειάζει πολύ πιο γρήγορα από όσο άδειαζε δέκα χρόνια πριν. Και εδώ υπάρχει κρίση, σε μια ατμόσφαιρα ανόδου του εθνικισμού και της θρησκοληψίας… Γεννήθηκα από έλληνες γονείς στην Πολωνία. Η μητέρα των παιδιών μου είναι Γερμανίδα. Ο γιος μου είναι 14 χρόνων και μιλάει έξι γλώσσες. Είναι ένα πολιτισμικό υβρίδιο. Καμιά φορά αναρωτιέμαι πώς θα είναι η Ευρώπη του μέλλοντος στην οποία θα ζήσει. Βλέποντας την άνοδο του εθνικισμού και του ρατσισμού παντού στην Ευρώπη φοβάμαι ακόμη και τη διάλυσή της. Αλλά η Ιστορία είναι ένα τρένο που δημιουργεί η ίδια τις γραμμές από τις οποίες περνάει. Οι γραμμές δεν προϋπάρχουν. Και δεν ξέρω τι γραμμές θα δημιουργήσει το ευρωπαϊκό τρένο…
Στη στήλη «Grεεκς» οι Ελληνες που ζουν, προσωρινά ή για πάντα, σε διάφορες χώρες του κόσμου αφηγούνται τις αληθινές ιστορίες τους και μιλούν για την Ελλάδα του χθες και του σήμερα.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
