Η επικεφαλής του Εργαστηρίου Ιατρικής Παρασιτολογίας στο Ιατρικό Κέντρο Langone του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, αναπληρώτρια καθηγήτρια κυρία Φωτεινή Σίννη
Η ρήση «με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια» δεν θα μπορούσε να αποδειχθεί πιο αληθινή από ό,τι μέσα στο Εργαστήριο Ιατρικής Παρασιτολογίας του Ιατρικού Κέντρου Langone στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το οποίο διευθύνει η ελληνικής καταγωγής αναπληρώτρια καθηγήτρια κυρία Φωτεινή Σίννη.
Μέσα σε αυτό το εργαστήριο οι ειδικοί προσπαθούν να «συλλάβουν» δύο… φονικά τρυγόνια: για την ακρίβεια τον ιό HIV του ΑΙDS, ο οποίος μπήκε δυναμικά τις τελευταίες δεκαετίες στο λεξιλόγιο του παγκόσμιου πληθυσμού, προσβάλλοντας 2 εκατομμύρια ζωές ετησίως, καθώς και την ελονοσία, έναν παμπάλαιο γνώριμο της ανθρωπότητας, ο οποίος συνεχίζει να μολύνει 225 εκατομμύρια άτομα κάθε χρόνο. Το «κλειδί» της όλης υπόθεσης είναι όμως ο… ένας σμπάρος. Μπορεί ο ιός HIV να φαίνεται πολύ διαφορετικός από την ελονοσία, όμως, όπως μαρτυρούν ολοένα αυξανόμενα ερευνητικά στοιχεία, εμφανίζουν μεγάλες μοριακές ομοιότητες. Ετσι οι μελέτες τις οποίες διεξάγουν η κυρία Σίννη και η ομάδα της δίνουν ελπίδα για ένα και μόνο φάρμακο που θα «πυροβολεί» και θα κατατροπώνει τους δύο… δολοφόνους της ανθρωπότητας ταυτοχρόνως!
Το φάρμακο μάλιστα αυτό δεν αποτελεί μια χίμαιρα αλλά έχει ήδη ανακηρυχθεί σωτήρας των ασθενών με HIV: πρόκειται για μια κατηγορία ουσιών οι οποίες ονομάζονται αναστολείς της πρωτεάσης του HIV και χρησιμοποιούνται εδώ και αρκετά χρόνια στην κλινική πράξη, καθώς αποτρέπουν τον φονικό ιό να «κατασκευάσει» σωστά τις πρωτεΐνες του.
Αναστέλλοντας τις πρωτεάσες
Οι πρωτεάσες αποτελούν ένζυμα τα οποία έχουν καθήκον να «κόβουν και να ράβουν» τις πρωτεΐνες στα κατάλληλα σχήματα, έτσι ώστε αυτές να είναι ενεργές. Στόχος των αναστολέων της πρωτεάσης του HIV είναι να βάζουν «φρένο» στον πολλαπλασιασμό του ιού «χτυπώντας» μία από τις πρωτεάσες του που έχει αυτό ακριβώς το καθήκον. Με… παροπλισμένη τη συγκεκριμένη πρωτεάση οι πρωτεΐνες του ιού δεν είναι δυνατόν να ενεργοποιηθούν και έτσι ο ιός δεν πολλαπλασιάζεται.
Πώς εμπλέκεται τώρα σε όλα αυτά η ελονοσία; Τα τελευταία χρόνια διαφορετικές ερευνητικές ομάδες παρατήρησαν μια άκρως… θετική παρενέργεια των φαρμάκων του AIDS η οποία φαινόταν να συνδέεται άμεσα με την παρασιτική ασθένεια. Είδαν συγκεκριμένα ότι οι αναστολείς της πρωτεάσης του HIV θέτουν… εκτός λειτουργίας και μια πρωτεάση του παρασίτου της ελονοσίας. Οπως εξηγεί η κυρία Σίννη μιλώντας στο «Βήμα», τα συγκεκριμένα φάρμακα για το ΑΙDS φαίνεται ότι στοχεύουν μια ασπαρτική πρωτεάση την οποία το παράσιτο της ελονοσίας χρησιμοποιεί προκειμένου να «καταβροχθίσει» την αιμοσφαιρίνη των ερυθρών αιμοσφαιρίων του ανθρώπου. «Το παράσιτο της ελονοσίας όταν “εισαχθεί” στον ανθρώπινο οργανισμό, ζει στα ερυθρά αιμοσφαίρια και χρησιμοποιεί την αιμοσφαιρίνη τους ως “τροφή”. Ενα από τα ένζυμα που χρησιμοποιεί το παράσιτο για την “πέψη” της… ανθρώπινης τροφής του είναι οι ασπαρτικές πρωτεάσες».
Τα φάρμακα αποδείχθηκαν δραστικά
Με βάση αυτή τη γνώση «μια ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο, με επικεφαλής τον καθηγητή Φίλιπ Ρόζενταλ, ήταν η πρώτη που βλέποντας τις μοριακές ομοιότητες μεταξύ του HIV και της ελονοσίας σκέφθηκε να διερευνήσει αν οι HIV αναστολείς της ασπαρτικής πρωτεάσης θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικοί και ενάντια στην ελονοσία. Οπως φάνηκε έπειτα από πειράματα σε καλλιέργειες ανθρώπινων κυττάρων στο εργαστήριο, τα συγκεκριμένα φάρμακα ήταν πράγματι άκρως δραστικά» σημειώνει η ελληνικής καταγωγής επιστήμονας.
Πρόσφατα η ομάδα της δρος Σίννη πήγε την έρευνα αυτή ένα βήμα πιο πέρα. Με δημοσίευσή της στο επιστημονικό περιοδικό «Journal of Infectious Diseases» επιβεβαίωσε τα θετικά αποτελέσματα του καθηγητή Ρόζενταλ σε πειράματα με ποντίκια. «Μελετήσαμε την επίδραση διαφορετικών διαθέσιμων αναστολέων της πρωτεάσης του HIV για πρώτη φορά in vivo, τη στιγμή που τα έως σήμερα πειράματα ήταν in vitro. Είδαμε ότι πράγματι τα φάρμακα ήταν αποτελεσματικά – μάλιστα τα καλύτερα αποτελέσματα έδωσε η ουσία lopinavir, η οποία χορηγείται και σήμερα σε ασθενείς με HIV».
Οπως μάλιστα διευκρινίζει η καθηγήτρια, η μελέτη της ίδιας και των συνεργατών της ήταν πρωτοπόρος και σε άλλο επίπεδο, το οποίο αφορούσε τη δράση των αναστολέων της πρωτεάσης σε ένα διαφορετικό στάδιο της ελονοσίας. «Το παράσιτο της ελονοσίας έχει έναν άκρως πολύπλοκο κύκλο ζωής εντός του ανθρώπινου οργανισμού. Το αποκαλούμενο στάδιο του αίματος, όταν δηλαδή το παράσιτο “κυριεύει” τα ερυθρά αιμοσφαίρια και “ρουφά” την αιμοσφαιρίνη, έρχεται δεύτερο, αφού προηγείται το επονομαζόμενο στάδιο του ήπατος, κατά το οποίο το Plasmodium falciparum κάνει… απόβαση στο ανθρώπινο ήπαρ. Ανακαλύψαμε λοιπόν μέσα από τη μελέτη μας ότι οι αναστολείς της ασπαρτικής πρωτεάσης του HIV μπορούν να σταματήσουν τη φονική δράση του παρασίτου ενόσω αυτό βρίσκεται ακόμη στο στάδιο του ήπατος, προτού φθάσει δηλαδή στο αίμα και εκδηλωθεί η νόσος». Αντίστοιχα καλά αποτελέσματα εμφανίστηκαν πάντως στα πειραματόζωα και όταν η χορήγηση των φαρμάκων έγινε στο στάδιο του αίματος.
Ζητούνται λιγότερο τοξικοί αναστολείς
Η κυρία Σίννη υπογραμμίζει πάντως πως παρ’ ότι οι αναστολείς της πρωτεάσης του HIV έχουν σώσει πολλές ζωές, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι αποτελούν φάρμακα με σοβαρές παρενέργειες, τα οποία συνδέονται με τοξικότητα. «Δεν μπορεί λοιπόν να δικαιολογηθεί αυτή τη στιγμή η χρήση τους σε ασθενείς που πάσχουν μόνο από ελονοσία, αφού υπάρχουν λιγότερο τοξικά φάρμακα για αυτόν τον σκοπό. Προσπαθούμε όμως με βάση τη γνώση που έχουμε αποκομίσει να αναπτύξουμε αναστολείς πρωτεάσης που θα είναι λιγότερο τοξικοί και έτσι θα ενδείκνυται η χρήση τους αποκλειστικώς για την ελονοσία. Ετσι αυτή τη στιγμή στο εργαστήριό μας αναζητούμε άλλους στόχους, άλλες πρωτεάσες, είμαστε όμως ακόμη στην αρχή της διαδικασίας».
Η αρχή έχει γίνει, αλλά τα επιστημονικά αναπάντητα ερωτήματα είναι ακόμη πολλά. Πάντως τις τελευταίες ημέρες διαφαίνεται μια απάντηση στον ορίζοντα μέσα από μια μελέτη που δημοσιεύεται στο τεύχος Μαΐου του επιστημονικού περιοδικού «Journal of the Federation of American Societies for Experimental Biology» (FASEB). Στη δημοσίευση αυτή ο Κόλιν Μπέρι και οι συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ αναφέρουν ότι εντόπισαν μια πρωτεάση στο παράσιτο Leishmania που προκαλεί λεϊσμανίαση (νόσος συγγενής της ελονοσίας), η δράση της οποίας αναστέλλεται από τους αναστολείς της πρωτεάσης του HIV. Παρ’ ότι η συγκεκριμένη πρωτεάση, η οποία ονομάζεται Ddi 1, δεν έχει ακόμη εντοπιστεί στην ελονοσία, τόσο ο δρ Μπέρι όσο και άλλοι επιστήμονες του τομέα εκτιμούν ότι ίσως αποτελεί τον στόχο-«θησαυρό» που αναζητούν για την ανάπτυξη του «υπερφαρμάκου» ενάντια στη νόσο.
Η δρ Σίννη σχολιάζει ότι ίσως ο Μπέρι και η ομάδα του να έχουν βρει… χρυσάφι. Συμπληρώνει όμως ότι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες προκειμένου να αποδειχθεί αυτή η αρχική υπόθεση, κάτι που προσπαθούν όλοι οι ερευνητές του τομέα, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας, στα εργαστήριά τους.
Η σημασία για την Αφρική
Μπορεί λοιπόν ο δρόμος να μην είναι ακόμη στρωμένος με ροδοπέταλα στο πεδίο της ανάπτυξης νέων, λιγότερο τοξικών φαρμάκων για την ελονοσία, υπάρχει όμως και ένα πεδίο όπου αυτά τα ευρήματα θα μπορούσαν να έχουν άμεση εφαρμογή, σημειώνει η καθηγήτρια. Το πεδίο αυτό βρίσκεται σε μέρη του κόσμου όπως η υποσαχάρια Αφρική, όπου οι δύο «δολοφόνοι» – AIDS και ελονοσία – «θερίζουν» ταυτοχρόνως. «Σε αυτές τις περιοχές πιστεύω ότι μπορεί να γίνει μεγάλη διαφορά. Με δεδομένο ότι πολλά άτομα λαμβάνουν ούτως ή άλλως τους αναστολείς της πρωτεάσης του HIV για το AIDS, η συγκεκριμένη θεραπεία μπορεί πράγματι να αποδειχθεί ότι έχει δράση “2 σε 1” – ότι είναι δηλαδή αποτελεσματική και για την ελονοσία». Αν αναλογιστούμε ότι κάποια ημέρα ένα φάρμακο θα μπορεί να σώζει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από δύο μέγιστους εχθρούς της δημόσιας υγείας, μάλλον μπορούμε να κατανοήσουμε ευκολότερα το μέγεθος αυτών των ερευνών που αποτελούν και ελληνική υπόθεση!
