Ενα σπουδαίο μυθιστόρημα μας έρχεται από το Ισραήλ. Με το βιβλίο του αυτό ο Νταβίντ Γκρόσμαν περνάει στην κατηγορία των κορυφαίων σύγχρονων πεζογράφων έχοντας κατορθώσει να ζωντανέψει μυθοπλαστικά την ιστορία της χώρας του από την περίοδο του Πολέμου των Εξι Ημερών ως σήμερα και να μας δώσει χαρακτήρες που δύσκολα ξεχνιούνται: από την κεντρική του ηρωίδα Ορα και τον φίλο και εραστή της νεότητάς της Αβραμ ως τον γιο της Οφερ που όταν αναχωρεί για να συμμετάσχει ως εθελοντής σε επιχείρηση του ισραηλινού στρατού της γεννιούνται οι πιο δυσοίωνες σκέψεις: ότι μπορεί να σκοτωθεί. Στην προσπάθειά της να ξεφύγει από την παγίδα του φόβου αρχίζει να φέρεται σαν προληπτική πιστεύοντας πως μιλώντας συνεχώς γι΄ αυτόν θα τον προστατέψει και θα σωθεί.
Ο ευφυής συγγραφέας μάς αφήνει με το ερώτημα αναπάντητο, γιατί σε μια κοινωνία βίας και συγκρούσεων η ζωή από τον θάνατο δεν απέχει πάνω από ένα βήμα. Το βιβλίο ωστόσο δεν είναι μόνον αυτή η ιστορία. Πλήθος άλλες διαπλέκονται αριστοτεχνικά και όλες μαζί μας δίνουν την εικόνα μιας χώρας όπου η ανησυχία, ο φόβος και η βία είναι μέρος της καθημερινής ζωής και όπου η ελπίδα πεθαίνει και αναγεννάται κάθε στιγμή. Πέραν όμως αυτών, ο Γκρόσμαν προσφέρει στην παγκόσμια λογοτεχνία μία από τις πιο αντιπροσωπευτικές γυναικείες μορφές που στο πρόσωπο και στη συμπεριφορά της διαβάζει κανείς τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα της χώρας του. Ο Νταβίντ Γκρόσμαν έχασε τον γιο του Ούρι, ο οποίος υπηρετούσε ως λοχίας τεθωρακισμένων, τον Αύγουστο του 2006. Ο Ούρι σκοτώθηκε από αντιαρματικό βλήμα της Χεζμπολάχ στον Νότιο Λίβανο. Ο συγγραφέας βρίσκεται από την περασμένη Τετάρτη στη χώρα μας όπου παρουσιάστη κε το βιβλίο του (μεταφρασμένο αριστοτεχνικά από τη Λουίζα Μιζάν) στην Αθήνα και στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης. Επικοινωνήσαμε μαζί του δύο ημέρες πριν από την άφιξή του και μας παραχώρησε τη συνέντευξη που ακολουθεί αποκλειστικά για «Το Βήμα». – Ο έρωτας, η φιλία, η οικογένεια και η μητρότητα είναι βασικά στο νέο σας βιβλίο. Εχω όμως την αίσθηση ότι αυτό που κυριαρχεί είναι το θέμα του φόβου που κατά κάποιον τρόπο συνδέει τα προηγούμενα. Λέω φόβος και όχι απελπισία, ένας φόβος ο οποίος ταυτοχρόνως γεννά την ελπίδα. Μπορεί να υπάρχει ελπίδα στη σκιά του φόβου; «Ο φόβος είναι κάτι που έχει μεγάλες διαστάσεις στη ζωή μας και φυσικά αντανακλάται στο βιβλίο. Είναι παρών σε κάθε στιγμή μας. Το εύθραυστο της ζωής ανάγεται πίσω στον χρόνο αλλά η δύναμή της δημιουργεί το πάθος, την ελπίδα και την ενέργεια που χρειάζεται για να συνεχίσουμε να ζούμε και να πιστεύουμε στο μέλλον, να πιστεύουμε στον άνθρωπο. Είναι πάντα ο αντιφατικός συνδυασμός φόβου και ελπίδας, βαθιάς απελπισίας και βαθιάς πίστης. Και αυτό τελικά μετράει».
– Αυτό έχει σχέση με την ανθρώπινη φύση ή είναι προϊόν των ειδικών συνθηκών που επικρατούν στο Ισραήλ; ή μήπως και τα δύο; «Νομίζω ότι ισχύουν και τα δύο. Η κατάσταση στο Ισραήλ όμως οδηγεί το καθετί στα άκρα, το κάνει να φαντάζει πολύ μεγάλο. Ετσι υπάρχει ταυτόχρονα και απελπισία και ζωτικότητα. Ξέρετε, αν περνάει κανείς τη ζωή του μπροστά στον κρατήρα ενός ηφαιστείου τα πάντα αποκτούν μεγάλη ένταση. Το συναισθηματικό και πνευματικό βολτάζ των κατοίκων του Ισραήλ και η ακραία συμπεριφορά- και όσον αφορά τα καλά και όσον αφορά τα κακά πράγματα- μοιάζουν να είναι εκφράσεις ενός δραματικού θεατρικού έργου το οποίο μπορεί να είναι πολύ κουραστικό αλλά και πολύ ελκυστικό. Γι΄ αυτό και ο κόσμος έλκεται τόσο πολύ από το Ισραήλ: γιατί όταν είσαι εδώ ζεις τη ζωή με μεγαλύτερη ένταση».
– Οσα λέτε αποτυπώνονται στο βιβλίο σας. Υπήρξε όμως και κάποιο άλλο κίνητρο; «Διάλεξα να γράψω για μια οικογένεια με πολύ παράξενη και περίπλοκη δομή και ο αναγνώστης εξοικειώνεται με αυτό αλλά έπειτα από λίγο οι περιπλοκές δεν έχουν σημασία. Οι ήρωές μου ζουν τη ζωή τους και όλη η ένταση προέρχεται από τις καταστάσεις που βιώνουν».
– Εννοείτε ότι προσαρμόζονται στις καταστάσεις; «Η Ορα (σ.σ.: η κεντρική ηρωίδα) είναι ένα πρόσωπο που δεν μπορεί να στρέψει την πλάτη σε οτιδήποτε. Μια γυναίκα απολύτως εκτεθειμένη στα όσα συμβαίνουν. Απορροφά την πραγματικότητα. Διαθέτει φρέσκια ματιά και ζωτικότητα και έχει επαφή με την πραγματικότητα, ακόμη κι αν η πραγματικότητα αυτή είναι απαίσια. Τέτοια είναι η ζωή μας και η πραγματικότητα που έπρεπε να αντιμετωπίσω».
– Το μυθιστόρημά σας καλύπτει μεγάλη περίοδο της ιστορίας του Ισραήλ: από τον Πόλεμο των Εξι Ημερών ως σήμερα. Θελήσατε να δώσετε μια εικόνα της σημερινής κοινωνίας του στον υπόλοιπο κόσμο; «Πρόθεσή μου δεν ήταν να δείξω αυτό στον κόσμο αλλά να το κατανοήσω ο ίδιος. Ετσι συμβαίνει όταν έχεις γεννηθεί σε αυτή την πραγματικότητα και δεν ξέρεις καν ποια μπορεί να είναι η εναλλακτική πρόταση, η εναλλακτική λύση από την πλευρά του Ισραήλ. Ενιωσα πως μόνο γράφοντας τούτο το βιβλίο θα ήμουν σε θέση να την κατανοήσω, όχι απλώς για να επιβιώσω αλλά και για να αντιπαρατεθώ σ΄ αυτή την πραγματικότητα, να συγκρουστώ μαζί της».
– Το βιβλίο σας είναι έργο σύγχρονου συγγραφέα αλλά ταυτοχρόνως διαθέτει τις ποιότητες που διακρίνει κανείς στα μεγάλα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. «Η πρόθεσή μου ως συγγραφέα είναι να εκτεθώ στην πραγματικότητα αυτή, όχι να αποδράσω, ακόμη κι αν η πραγματικότητα είναι γεμάτη αγκάθια. Δεν νιώθω ότι αποτελώ θύμα της όταν γράφω. Και μου είναι οδυνηρό να βλέπω γύρω ανθρώπους που αισθάνονται ότι είναι θύματα και συμπεριφέρονται σαν θύματα».
– Σκεφτήκατε ποτέ να εγκαταλείψετε το Ισραήλ και να αρχίσετε μια νέα ζωή στο εξωτερικό; «Κάτι παρόμοιο με ρώτησαν πέρυσι στο ΒΒC έπειτα από αυτό που συνέβη στην οικογένειά μου (σ.σ.: εννοεί τον θάνατο του γιου του που σκοτώθηκε στον πόλεμο του 2006 στον Νότιο Λίβανο). Οταν σου συμβαίνει κάτι τέτοιο, φυσικά επανεξετάζεις τα πάντα στη ζωή σου, όχι μόνο αν θα μείνεις ή αν θα φύγεις από το Ισραήλ, αλλά πώς θα ζήσεις από εδώ και στο εξής. Δεν σκέφτηκα ποτέ να φύγω από το Ισραήλ αλλά πώς θα κατανοήσω τον τόπο μου. Θα μου άρεσε πολύ να ζήσω στην Ιταλία, στην Ολλανδία ή αλλού, τα μέρη αυτά όμως δεν έχουν σχέση με μένα όπως έχει το Ισραήλ. Είναι το μόνο μέρος στο οποίο δεν νιώθω ξένος».
– Είστε πολύ δραστήριος πολιτικά και προωθείτε την ιδέα της συμφιλίωσης ανάμεσα στους Ισραηλινούς και στους Παλαιστινίους.Οπως έχουν τα πράγματα,υπάρχει καμιά πιθανότητα να επιτευχθεί ειρήνη; «Δυστυχώς οι ενδείξεις δεν είναι ευοίωνες. Ας δούμε όμως την άλλη πλευρά. Τι θα συμβεί στους Ισραηλινούς, τι θα συμβεί στους Παλαιστινίους αν αποκλείσουμε κάθε ευκαιρία; Είναι ολοφάνερο πως θα είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε ένα τρομερό λουτρό αίματος. Τότε θα αναγκαστούμε να κάνουμε ειρήνη, μετά το λουτρό αίματος, εξαιτίας της εξάντλησης και της απελπισίας. Γιατί όμως να μας επιβληθεί με τέτοιον τρόπο η ειρήνη και να μην κάνουμε τα απαραίτητα βήματα που κάθε σώφρων Ισραηλινός και Παλαιστίνιος γνωρίζει και να ξεφύγουμε από αυτή την παγίδα; Προσωπικά δεν επιτρέπω στον εαυτό μου την πολυτέλεια της απελπισίας. Οι περισσότεροι δεν συμφωνούν με τις πολιτικές μου απόψεις, αλλά όποτε έχω μια διαφωνία με μέλη της ισραηλινής Δεξιάς τους ρωτώ: Εκτός από τα όχι, όχι, όχι που λέτε, τι θετικό προτείνετε; Τότε δεν λένε τίποτε. Δεν έχουν καμία σοβαρή απάντηση».
– Η θρησκευτική Δεξιά έχει πολιτικό ρόλο στο Ισραήλ… «Η θρησκευτική Δεξιά λέει πως ο Θεός είναι στο πλευρό μας. Ισως πρέπει να βοηθήσουμε λίγο τον Θεό γιατί ο Θεός είναι παντοδύναμος για να μας βοηθήσει».
– Καταλαβαίνω ότι δεν θα πρέπει να θεωρείστε ευλογημένος όταν λέτε τέτοια. Μάλλον εξορκισμένο θα πρέπει να σας θεωρούν. Πέραν όμως αυτού, η ιδέα της συμφιλίωσης Ισραηλινών και Παλαιστινίων δεν ακούγεται πολύ δημοφιλής ανάμεσα στον γενικό πληθυσμό του Ισραήλ. Ετσι είναι; «Κανένας δεν πιστεύει στη συμφιλίωση σήμερα. Το 1993 υπήρχε πολύ μεγαλύτερη ελπίδα και ενθουσιασμός γι΄ αυτό στην πλειονότητα του λαού. Αλλά μετά τα όσα συνέβησαν τα τελευταία χρόνια, τα όσα κάναμε στους Παλαιστινίους και τα όσα μας έκαναν οι Παλαιστίνιοι, τον πόλεμο στη Γάζα και τις επιθέσεις αυτοκτονίας, όλα αυτά, υπάρχει πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης της μιας πλευράς προς την άλλη. Και όποιος μιλάει για την πιθανότητα ειρήνευσης θεωρείται τρελός, ονειροπόλος σε έναν τόπο όπου δεν επιτρέπονται τα όνειρα, γιατί τα όνειρα είναι αυταπάτες. Πρόκειται για μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση. Χρειαζόμαστε πολύ τη βοήθεια από το εξωτερικό ώστε να αρχίσουμε να επικοινωνούμε με τους Παλαιστινίους και εκείνοι μαζί μας».
– Θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να παίξουν ουσιαστικό ρόλο, να πιέσουν και τις δύο πλευρές ώστε να επιτευχθεί ειρήνη; «Μόνο η Αμερική μπορεί να αλλάξει τα πράγματα. Ο Ομπάμα είναι ο μόνος που έχει τη δύναμη να επηρεάσει το Ισραήλ. Φυσικά και η Ευρώπη μπορεί να βοηθήσει πολύ- διπλωματικά και οικονομικά».
– Μου φαίνεται πως ο Ομπάμα δεν πολυθέλει να παρέμβει. «Στην αρχή όλοι πιστεύαμε ότι θα ήταν πολύ πιο δραστήριος. Στο Ισραήλ υπήρχαν άνθρωποι που τον φοβούνταν και άλλοι που ήλπιζαν στην παρέμβασή του. Δεν δραστηριοποιείται και δεν ασκεί αρκετή πίεση στο Ισραήλ. Ελπίζω ότι μετά τον θάνατο του Μπιν Λάντεν θα αρχίσει να γίνεται πιο δημοφιλής και με περισσότερες δυνατό τητες να κάνει αυτό που πρέπει. Δεν λέω πως πρέπει να μας επιβάλει κάποια λύση αλλά να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για διάλογο. Να βάλει αυτούς τους δύο κυρίους, τον Νετανιάχου και τον Αμπάς, σε ένα δωμάτιο ώσπου να αρχίσουν να συνομιλούν μεταξύ τους».
– Ας πούμε ότι επιτυγχάνεται κάποια συμφωνία. Πιστεύετε ότι αυτό θα σημάνει και το τέλος της σύγκρουσης; « Δεν το πιστεύω. Στην αρχή θα έχουμε έξαρση της επιθετικότητας, γιατί η ειρήνη συνεπάγεται συμφωνία και συμφωνία σημαίνει συμβιβασμός και συμβιβασμός σημαίνει ότι πλήθος φανατικοί φονταμενταλιστές και από τις δύο πλευρές θα νιώσουν προδομένοι και θα επιχειρήσουν τα πάντα προκειμένου να “δολοφονήσουν” αυτή την εύθραυστη ειρήνη. Αν όμως οι ηγέτες και των δύο εθνών είναι αρκετά ευφυείς για να “απορροφήσουν” αυτές τις παραβιάσεις της μελλοντικής ειρήνης, να σταθούν στο ύψος των απαιτήσεων της βασικής ιδέας του προγράμματος, τότε θα αρχίσει η ειρήνη να αποτελεί μέρος της καθημερινής ρουτίνας. Θα αρχίσει να αναπτύσσεται ένας δεσμός ανάμεσα στους Ισραηλινούς και στους Παλαιστινίους και κάποια κοινά προγράμματα: στην επιστήμη, στον πολιτισμό ή στον αθλητισμό. Ο,τι δεν υπάρχει σήμερα πρέπει να αρχίσουμε να το δημιουργούμε. Δεν λέω ότι θα σταματήσουν οι αντιθέσεις και οι συγκρούσεις. Η απέχθεια προς το Ισραήλ δεν οφείλεται στην ύπαρξη των Κατεχομένων. Αρχισε πολλά χρόνια πριν, πριν ακόμη και από τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ. Και θα πάρει πολλά πολλά χρόνια ώσπου να καταλαγιάσει η φωτιά. Οι φλόγες όμως θα χαμηλώσουν με την απόσυρση του Ισραήλ από τα Κατεχόμενα. Και ίσως να βοηθήσει τα πιο φιλελεύθερα στοιχεία στις αραβικές χώρες να δουν το Ισραήλ με διαφορετική ματιά».
– Επιτρέψτε μου μια δύσκολη- και προσωπική- ερώτηση ή παρατήρηση, αν προτιμάτε. Φαίνεται ότι η παρουσία του γιου σας Ούρι είναι έντονη στο τελευταίο σας βιβλίο. Εχω δίκιο; «Ο γιος μου είναι παρών στο βιβλίο μου, όπως εξακολουθεί να είναι παρών στη ζωή μου».
Νταβίντ Γκρόσμαν
Στο τέλος της γης
Μετάφραση από τα εβραϊκά Λουίζα Μιζάν
Εκδόσεις Καστανιώτη 2011
Σελ. 560, τιμή 18 ευρώ
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
