Τιμή στον Γιάννη Μόραλη, μία εμβληματική μορφή δημιουργού, που προσδιόρισε με το έργο του και με τη διδασκαλία του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών την ταυτότητα της νεότερης ελληνικής τέχνης αποδίδει η Εθνική Πινακοθήκη με την έκθεση που οργανώνει στις 11 Μαΐου, ενάμισι χρόνο μετά από το θάνατό του. Τα 113 έργα που δώρισε ο ίδιος ο Μόραλης στην Πινακοθήκη αποτελούν το πολύτιμο υλικό αυτής της έκθεσης, που στοχεύει να αφηγηθεί εκ νέου τη διαδρομή του στην τέχνη. Είναι έργα ζωγραφικής, σχέδια και χαρακτικά, που καλύπτουν έξι δημιουργικές δεκαετίες της ζωής του: Από το 1930 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν έγινε η δωρεά. Αυστηρό, γοητευτικό, βαθιά ελληνικό αυτό το έργο τον έχει κατατάξει άλλωστε στους «κλασικούς» του 20ού αιώνα. «Ο Μόραλης ήταν κλασικός και όχι κλασικιστής», επισημαίνει μάλιστα η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κυρία Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, «γιατί με το έργο του συναντά οργανικά τους νόμους της κλασικής μορφής από εσωτερική αναγκαιότητα, τους εφευρίσκει από άποψη και τους επαληθεύει πάνω στα μεγάλα πρότυπα».
Επίγονος της γενιάς του ΄30 ο Μόραλης βρέθηκε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών σε ηλικία μόλις 15 ετών (1931) σε μία εποχή που στην αθηναϊκή σκηνή δέσποζαν ο Κόντογλου, ο Πικιώνης, ο Παπαλουκάς, ο Γκίκας αλλά και ορισμένοι νεαρότεροι όπως ο Τσαρούχης, ο Διαμαντόπουλος, ο Εγγονόπουλος, ο Βασιλείου. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα είναι έντονα, εκείνος όμως συνειδητά παραστατικός και λάτρης του μέτρου, θα αφομοιώσει με τον δικό του τρόπο το μάθημα του μοντερνισμού, συνδυάζοντάς το με μία σύγχρονη ανάγνωση της παράδοσης και ιδιαίτερα της αρχαίας τέχνης. Αλλωστε όπως ο ίδιος έλεγε: «Η ελληνικότητα; Νομίζω πως το πρόβλημα αφορά τους φιλέλληνες, όχι τους Έλληνες»…
Το 1937 θα ηρθει στο Παρίσι, μετά από μία στάση στη Ρώμη, και θα δει την «Γκερνίκα» του Πικάσο, νωπή ακόμη, στο μοντέρνο περίπτερο της Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ισπανίας, που φιλοξενείται στη Διεθνή Έκθεση. «Ο καλλιτέχνης εκφράζεται με τις πληγές της εποχής του», δήλωνε πολύ αργότερα ο ζωγράφος τις παραμονές των εγκαινίων της σπουδαίας αναδρομικής του έκθεσης στην Εθνική Πινακοθήκη, την άνοιξη του 1988. Κι όπως λέει σήμερα η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα: «Ο Γιάννης Μόραλης δημιούργησε μέσα από τις πληγές της δικής του εποχής ένα έργο σύγχρονο και κλασικό. Με τα συντρίμμια ξανάχτισε το ναό και αποκατέστησε τη λατρεία του ανθρώπου».
Η τέχνη του λοιπόν είναι ανθρωποκεντρική και με τη θεματική του, που αποκρυσταλλώνεται γύρω στο ’50 πλέκει το ερωτικό μέστωμα του κοριτσιού. Κόρες που κάθονται αντικριστά ή που αναπαύονται, αρχαίες στάσεις πλάι σε παραστάδες, μπροστά σε πόρτες. Τα σώματα, τα μέλη τους αρθρώνουν μιαν αρχιτεκτονική γνώριμη, που την είχε μελετήσει στις ναόμορφες στήλες του Κεραμεικού και του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και η χρωματική του γκάμα περιορίζεται στα γαιώδη, στις ωχρές, στις σιένες, στα μπλε, μαύρα, και κάποια ασβεστώδη λευκά. «Είναι τα χρώματα του Πολύγνωτου», όπως έλεγε ο ίδιος.
Και η αναζήτησή του κορυφώνεται στη δεκαετία του ΄60 με τα «Επιτύμβια» και τα «Επιθαλάμια», όπου έρωτας και ο θάνατος φτιάχνουν την εξίσωση της ζωής. Κατά την Μαρίνα Λαμπράκη _Πλάκα: «Το παράδοξο με τον Μόραλη είναι ότι όσο γινόταν πιο μοντέρνος, τόσο γινόταν πιο κλασικός, πιο αρχαίος. Και ακόμη, όσο γινόταν πιο αφηρημένος, τόσο γινόταν πιο αισθησιακός. Με αυτό το παντοδύναμο ξόρκι ο ζωγράφος αντιμετώπισε νικηφόρα το γήρας και τον θάνατο».
Στην έκθεση τα έργα του καλλιτέχνη παρουσιάζονται οργανωμένα σε ενότητες με βάση τις ιστορικές εκθέσεις του και πλαισιώνονται από υλικό που παρουσιάζει την ανταπόκρισή του από κοινό και κριτική.
Πού και Πότε
Εθνική Πινακοθήκη (Βασιλέως Κωνσταντίνου 50, τηλ. 210 7235857). «Τιμή στο Γιάννη Μόραλη». Διάρκεια: 12 Μαΐου _ 29 Αυγούστου.
