Αν υπήρξαν έλληνες αναγνώστες, γνώστες της αγγλικής γλώσσας, που προτίμησαν να διαβάσουν τον «Χάρι Πότερ» στο πρωτότυπο και όχι στην ελληνική μετάφρασή του, για μια πιο… πλήρη απόλαυση, στη Βρετανία υπήρξαν αναγνώστες που τον διάβασαν (και) στα αρχαία ελληνικά! «Αρειος Ποτήρ και η του Φιλοσόφου Λίθος»: αυτός είναι ο τίτλος του μεταφρασμένου στην τιμημένη γλώσσα των προγόνων μας πρώτου βιβλίου της κοσμαγάπητης σειράς της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ , το οποίο διαθέτει στη διεθνή αγορά ο εκδοτικός οίκος Βloomsbury. Τα περιορισμένου αριθμού αντίτυπα που έφθασαν στα ελληνικά βιβλιοπωλεία εξαντλήθηκαν γρήγορα.
Την ίδια στιγμή, ενώ η εγχώρια εκπαιδευτική κοινότητα μάλλον αδιαφόρησε απέναντι σε μια έκδοση που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ακόμη για τη διδασκαλία σε σχολεία και πανεπιστήμια, τα πανεπιστήμια του εξωτερικού έσπευσαν να εξασφαλίσουν τα δικά τους αντίτυπα. Και να συστήσουν, μέσω του «Αρείου Ποτήρος», τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό στους σπουδαστές τους. Σαν να τους προσκαλούσαν σε παιχνίδι…
Τρεις ώρες χρειάστηκε για να μεταφράσει την πρώτη παράγραφο του βιβλίου και συνολικά έναν χρόνο για να ολοκληρώσει το έργο του ο άγγλος καθηγητής κ. Αντριου Γουίλσον, ο οποίος έχει σπουδάσει Αρχαία Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και σήμερα διδάσκει στο Μοντέρνο Σχολείο του Μπέντφορντ. Η… περιπέτειά του ξεκίνησε όταν διάβασε μια αγγελία στην εφημερίδα «Daily Τelegraph» με την οποία ο εκδοτικός οίκος των περιπετειών του μικρού μάγου ζητούσε μεταφραστή του βιβλίου «Ο Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος» στα αρχαία ελληνικά. Αυθόρμητα έγραψε στον εκδοτικό οίκο ότι μπορούσε να αναλάβει τη μετάφραση. Οπως ο ίδιος λέει, «το σκεπτικό ήταν να χρησιμοποιηθεί στα σχολεία για να ενθαρρύνει τους μαθητές να μάθουν αρχαία ελληνικά». Μοντέλο του για τη μετάφραση, είπε, ήταν «ο Λουκιανός,ένας συγγραφέας του 3ου αι. μ.Χ. ».
Αυτά το 2004. Εναν χρόνο αργότερα κυκλοφόρησε το βιβλίο και πριν από μερικούς μήνες επανακυκλοφόρησε στη Βρετανία η νέα αναθεωρημένη έκδοσή του. Σύμφωνα με τον ίδιο, το εγχείρημα ήταν πολύ δύσκολο, το δυσκολότερο κομμάτι ωστόσο ήταν η μετάφραση της λέξης «κουίντιτς»- η οποία αναφέρεται στο σπορ που έπαιζε ο Χάρι με τους φίλους του. «Μετέφρασα το κουίντιτς ως ικαροσφαιρική, από το σφαίρα- σφαιρική και τον Ικαρο» δήλωσε και εξήγησε: «Αναζητούσα κάτι παρόμοιο με μια λέξη που έχετε εσείς,το “ποδοσφαιρική”, που όμως ήθελα την ίδια στιγμή να παραπέμπει στο πέταγμα της μπάλας».
Και στα ζητήματα κουλτούρας ωστόσο αντιμετώπισε προβλήματα. Ενας από τους άθλους που είχε να ξεπεράσει ήταν η «πατριαρχική» οργάνωση της οικογένειας στην Αρχαία Ελλάδα. Πώς να αναφερθεί σε στενές σχέσεις, όπως στην αδελφή της μητέρας του Χάρι Πότερ, η οποία είχε αναλάβει να τον μεγαλώσει και ήταν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στη ζωή του; «Στην Αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες είχαν ελάχιστη επαφή με την οικογένειά τους μετά τον γάμο. Δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η λέξη “θεία”» (οι Ελληνες, λέει ο Αντριου Γουίλσον, είχαν μόνο τη λέξη «εινάτερες» για τις γυναίκες που ήταν αδελφές των ανδρών τους). Επίσης πώς να χειριστεί το θέμα των «σκλάβων»; Περιέργως πάντως η κουκουβάγια αποτελούσε ένα «ταχυδρομικό σύστημα» πολύ… πιο κοντά στην αρχαία ελληνική πρακτική.
Ετσι ο Χάρι Πότερ, αφού έγινε Αρειος Ποτήρ, μπήκε στα βρετανικά σχολεία και πανεπιστήμια, και όχι μόνο εκεί: και το Πανεπιστήμιο της Κύπρου τον έχει ήδη συμπεριλάβει στη δική του βιβλιοθήκη, επιδεικνύοντας πιο γρήγορα αντανακλαστικά από τα δικά μας. Και επιβεβαιώνοντας με την επιλογή του ότι η διδασκαλία (και) των αρχαίων ελληνικών μπορεί να γίνεται με πολύ πιο ευχάριστο και ευφάνταστο τρόπο από εκείνον με τον οποίο γίνεται σήμερα.
Την ίδια στιγμή την αδιαφορία μας «καταγγέλλει» ο εν Ελλάδι εκδότης των βιβλίων της Ρόουλινγκ κ. Θανάσης Ψυχογιός: «Παρ΄ ότι είχαμε και εμείς ανακοινώσει ότι ο “Χάρι Πότερ” μεταφράστηκε στα αρχαία ελληνικά, κανείς δεν συγκινήθηκε στην ελληνική αγορά.Αυτό τη στιγμή που στην Αγγλίαχρησιμοποιείται με επιτυχία για εκπαιδευτικούς σκοπούς,από τους σπουδαστές των Αρχαίων Ελληνικών στις τέσσερις έδρες που λειτουργούν σε πανεπιστήμια της Αγγλίας.Εδώ δεν εκδηλώθηκε ενδιαφέρον».
Πληροφοριακά ο εκδοτικός οίκος Βloomsbury δεν έχει εκδώσει τις περιπέτειες του νεαρού μάγου μόνο στα αρχαία ελληνικά αλλά και στα λατινικά. Οπως και σε γλώσσες που ομιλούνται από τοπικούς πληθυσμούς, όπως τα κελτικά και τα ουαλλικά. Εκεί άραγε βγήκε μεγαλύτερη ανταπόκριση απ΄ ό,τι στην Ελλάδα;
Παρόμοιο με το εγχείρημα της μετάφρασης του «Χάρι Πότερ» στα αρχαία ελληνικά και εκείνο με τον Αστερίξ να…πολιτογραφείται (τουλάχιστον ως προς την εκφορά της γλώσσας) Ελληνας. Στα τεύχη «Αστερίκιος εν Ολυμπία», «Μεταξύ ρόδου και ξίφους»,«Αστερίκιος και Κλεοπάτρα» και «Αστερίκιος παρά Σακχαραζάδι»,ο δημοφιλής Γαλάτης και η παρέα του ομιλούν την αττική διάλεκτο της κλασικής εποχής,εμπλουτισμένη με ομηρικές λέξεις.
Τις μεταφράσεις υπογράφει ο καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας κ. Φάνης Ι.Κακριδής («Υδέρζιος έγραψεν,Γοσκίνιος συνέγραψεν,Φάνης μετέγραψεν»),ο οποίος στον πρόλογό του σημειώνει: «Απροσδόκητο εγχείρημα η μετάφραση του “Αστερίξ” στα αρχαία ελληνικά,αλλά θελκτικό! Οχι,όχι- μην περιοριστείτε,όταν διαβάζετε,στο να φρεσκάρετε και να επαληθεύσετε τις γνώσεις που αποκομίσατε μελετώντας κάποτε Ξενοφώντα και Πλάτωνα.Τα Αρχαία είναι φυσικά σωστά- και αν βρείτε κάποιο λάθος να μας ενημερώσετε.(…) Ωστόσο το σημαντικό,και ιδιαίτερα διασκεδαστικό,είναι ότι η σεβάσμια γλώσσα του Αισχύλου και του Αριστοτέλη χρησιμοποιείται σε καθημερινές κουβέντες, λογοπαίγνια, καυχησιές, μικροκαβγάδες και πειράγματα.Παιχνίδι ανάρμοστο με την αρχαία κληρονομιά; Οχι βέβαια! Το ίδιο συμβαίνει και με τις κωμωδίες του Αριστοφάνη,που περισσότερο από κάθε άλλον συγγραφέα πλησιάζει τη ζωντανή γλώσσα της αρχαίας αγοράς.΄Η μήπως νομίζετε ότι οι Αρχαίοι άλλο δεν έκαναν παρά να διερευνούν ολημερίς τα θεμέλια της πολιτικής και της φιλοσοφίας;».
Εκτός από αρχαία ελληνικά,ο μικροσκοπικός Γαλάτης στη δική μας εκδοτική αγορά έχει μιλήσει ποντιακά,σε απόδοση από τον καθηγητή Λατινικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Γιώργο Σαββαντίδη, κρητικά,σε απόδοση του καθηγητή- φιλολόγου κ. Μιχάλη Πατεράκη και επιμέλεια του καθηγητή Γλωσσολογίας κ. Χριστόφορου Χαραλαμπάκη, και κυπριακά,σε απόδοση της κυρίας Λουκίας Ταξιτάρη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
