Αν δεν υπήρχαν ήρωες θα έπρεπε να τους δημιουργήσουμε; Παραφράζοντας τη γνωστή φράση, η «υπόθεση Κουκίδη» εδώ και χρόνια απασχολεί συχνά-πυκνά την επικαιρότητα, κυρίως στην επέτειο της γερμανικής εισβολής στην Αθήνα – άρα και του, υποτιθέμενου, θανάτου του. Βασισμένη, προφανώς, σε μία φήμη που κυκλοφόρησε έντονα τις πρώτες ώρες και ημέρες της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα και στην Αθήνα, ο μύθος του εύζωνα / φαντάρου / πολίτη Κουκίδη αναπαράχθηκε και, τα τελευταία χρόνια, πήρε διαστάσεις θρύλου, δίχως ποτέ οι επίσημες πηγές να καταφέρουν να επιβεβαιώσουν ακόμα και την ίδια του την ύπαρξη. Απαντώντας δε στο αρχικό ερώτημα περί ηρώων, κάλλιστα θα μπορούσε κανείς να πει ότι μία χώρα με αφθονία πραγματικών και επιβεβαιωμένων ηρωικών πράξεων, απλών ή μη ανθρώπων, κατά το ιστορικό της παρελθόν, δεν έχει την ανάγκη κατασκευής ενός ακόμα.
Αβραμόπουλος: «Θέλουμε να υπάρξει;»
«Τιμάμε τον Κουκίδη, παρά το ότι η ιστορική έρευνα δεν απέδωσε επιστημονική απόδειξη για την ύπαρξή του και για την πράξη του αυτή. Ο θρύλος, όμως, ήταν και παραμένει υπαρκτός, και δημιουργήθηκε από την πρώτη στιγμή. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν υπήρξε ο εύζωνας Κουκίδης. Το ερώτημα είναι αν εμείς, οι σημερινοί Ελληνες, θέλουμε να υπάρξει».
Με αυτά τα λόγια, ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων, κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος, αποκάλυπτε στις 12 Οκτωβρίου 2000, τιμητική πλάκα στη μνήμη του «ήρωα Κουκίδη», στη βάση του ιερού βράχου της Ακρόπολης. Παρόντες στη σεμνή – όσο και ανιστόρητη – τελετή, ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης, κ. Μιχάλης Σταθόπουλος, ο α’ αντιπρόεδρος της Βουλής, κ. Κώστας Γείτονας, ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος, ως εκπρόσωπος της ΝΔ, αντιστασιακοί όπως ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας, αλλά και ο τότε υπουργός Εξωτερικών, κ. Γιώργος Παπανδρέου με τον ρώσο ομόλογό του Ιγκόρ Ιβάνοφ, που βρέθηκαν εκ συμπτώσεως στην Ακρόπολη και παρέστησαν για λίγα λεπτά στην εκδήλωση.
Ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων είχε θέσει πάντως σωστά το ζήτημα: διότι «ήρωας Κουκίδης» ουδέποτε υπήρξε στην πραγματικότητα, όπως μαρτυρούν πλήθος στοιχείων που προήλθαν από τη δημοσιογραφική έρευνα. Και όπως δεν υπήρξε «ήρωας Κουκίδης», έτσι δεν υπήρξε και «θρύλος». Μόνο ένας μύθος, από αυτούς που συχνά κυκλοφορούν και, γιατί να το κρύψουμε, μας αρέσουν. Για τον κ. Αβραμόπουλο όμως και τους παρόντες στην τελετή, αλλά και τους πολύ περισσότερους απόντες που εντρύφησαν στον «μύθο Κουκίδη», η έρευνα και η τεκμηρίωση για την ανάδειξη ενός ήρωα, ήταν… ψιλά γράμματα.
Ο θρύλος και η έρευνα
«Με τη σεμνή τελετή θέλουμε να αποτίσουμε φόρο τιμής σε μία θρυλική μορφή. Η λέξη θρύλος κρύβει πολλά. Κρύβει και λίγο ιστορία, κρύβει και λίγο μύθο. Τίποτα δεν αποκαλύφτηκε από την έρευνά μας στα αρχεία των Ενόπλων Δυνάμεων, σημασία όμως έχει ότι έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο σε μια ιδιαίτερα δύσκολη στιγμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Εμείς ξεκινήσαμε πριν από τέσσερα χρόνια μια έρευνα που έφερε στην επιφάνεια κάποια στοιχεία, αλλά τίποτε που να επιβεβαιώνεται, που να αποτελεί μαρτυρία ιστορική. Δεν έχει όμως σημασία αυτό. Σημασία έχει αυτό που πριν από λίγο -ρητορικά- κατετέθη ως ερώτημα. Σημασία δεν έχει αν υπήρξε ο στρατιώτης Κουκίδης. Σημασία έχει αν εμείς -οι σημερινοί Ελληνες- θέλουμε να υπάρχουν τέτοιοι θρύλοι. Υπό αυτή την έννοια έχει τη δική του ηθική και εθνική χρησιμότητα αυτό που πράττουμε σήμερα, ικανοποιώντας την απαίτηση χιλιάδων συμπολιτών μας» τόνισε στην ομιλία του ο Δημήτρης Αβραμόπουλος, αφήνοντας το μη συνηθισμένο σε μύθους κοινό να απορεί: αφού έψαξαν και δεν βρήκαν τίποτε, ποιος ο λόγος να τιμήσουν έναν «μύθο»;
Το ζήτημα του «ήρωα Κουκίδη», του εύζωνα / πολίτη / στρατιώτη Κωνσταντίνου Κουκίδη, ερευνήθηκε επισταμένως από διάφορα ΜΜΕ. Στην εκπομπή της ΕΤ1, «Σαν Παραμύθι», στις 26 Απριλίου 2000, με παρουσιαστή τον δημοσιογράφο κ. Τάκη Σπηλιόπουλο, ο αρμόδιος αξιωματικός της -τότε ανακτορικής- φρουράς αποκλείει την ύπαρξη εύζωνα με το όνομα Κωνσταντίνος Κουκίδης. «Αν ήταν στρατιώτης στους ευζώνους δεν υπήρχε περίπτωση να μην τον ήξερα» δήλωνε ο τότε επιλοχίας των ευζώνων Ανδρέας Μαχιμάρης. Στην ίδια εκπομπή, ο αντιστρατήγος Ιωάννης Κακουδάκης, διευθυντής στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού τόνιζε: «Διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρξε την περίοδο εκείνη στρατιώτης με το όνομα Κουκίδης Κωνσταντίνος. Στείλαμε έγγραφα σε όλες τις μονάδες, στο ληξιαρχείο, παντού. Πήγαμε στην Πλάκα να ζητήσουμε πληροφορίες. Πραγματική μαρτυρία ως σήμερα δεν έχει υπάρξει. Το ΓΕΣ έχει καταγράψει όλους τους φαντάρους κι όλους τους αξιωματικούς της περιόδου. Κάπου θα έπρεπε να ανήκει ο Κουκίδης. Ούτε εύζωνας υπήρξε ούτε ήταν φαντάρος. Ολα εξετάστηκαν».
Πλατεία από το 1994
Μιλώντας στην ίδια εκπομπή, ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων, Δημήτρης Αβραμόπουλος παραδέχτηκε ότι «από τις έρευνες δεν βρέθηκαν στοιχεία (…) Κάτω από ‘κείνες τις ώρες ίσως να χρειάζονταν και οι θρύλοι για να τονώσουν το φρόνημα του λαού», σημειώνοντας επίσης ότι «απέχουμε πολύ από αυτή την ιστορική επιβεβαίωση, χωρίς βεβαίως να θέτουμε σε αμφισβήτηση και τις μαρτυρίες».
Η πρωτοβουλία του πάντως, δεν ήταν η πρώτη για την ανάδειξη του «ήρωα Κουκίδη». Από τις 27 Απριλίου του 1994, έχει εντοιχιστεί τιμητική πλάκα στους στρατώνες της Προεδρικής Φρουράς υπό τον τίτλο «Πλατεία Εύζωνα Κουκίδη Κωνσταντίνου. Επεσε υπέρ πατρίδος την 27 Απριλίου 1941, κατακρημνισθείς απ’ τον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως, τυλιγμένος με την ελληνική σημαία, υπερασπιζόμενος ταύτης μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός του, αρνούμενος να την παραδώσει στον Γερμανό κατακτητή».
«Από επιστημονική άποψη δεν έχει αποδειχθεί τίποτε», δήλωνε ο Γρηγόρης Φαράκος στην εκπομπή της ΕΤ-1. «Αλλά δεν μπορούμε να το αρνηθούμε. Ακόμα και θρύλος να είναι, είχε και έχει τεράστια σημασία για το λαό». Ο Φαράκος θυμήθηκε επίσης ότι τα πρώτα χρόνια είχε γράψει σχετικά η εφημερίδα «Εστία» και ότι ο θρύλος υπήρξε έντονος στην αρχή της Κατοχής, για να ατονήσει στη συνέχεια. Ο δε Μανώλης Γλέζος στην ίδια εκπομπή τόνιζε ότι «εμείς ως αντιστασιακοί προτείνουμε ανεξαρτήτως των στοιχείων που θα φέρουν ή δεν θα φέρουν οι έρευνες, να το ονομάσουμε από τώρα πλατεία Κώστα Κουκίδη. Γιατί καμιά φορά και το θρύλο χρειάζεται να τον τιμούμε όπως και τα γεγονότα».
«Ευρέθη» στην… ΕΟΝ
Από το 1989 είχε εγερθεί θέμα «ήρωα Κουκίδη» στην Ελλάδα, κυρίως μέσω επιστολών προς το ΓΕΣ και τον Τύπο. Ο Κώστας Πλεύρης αναδεικνύει το ζήτημα, κυρίως μέσα του καναλιού στο οποίο διατηρεί εκπομπή, το Tele City, όπου μάλιστα σε συζήτηση με τον κ. Αβραμόπουλο δηλώνει ότι «όταν στις 27 Απριλίου 1941 εισήλθαν οι Γερμανοί κατακτητές στην Ελλάδα ανήλθον εις την Ακρόπολιν ήτο ένας φρουρός, ένας εύζων, ένας νεαρός, ο οποίος ήτο σκοπός της σημαίας. Το όνομά του ήτο Κωνσταντίνος Κουκίδης. Εχουμε όλο το φάκελο από το Γενικό Επιτελείο Στρατού».
Τον Μάιο του 1998 εκδόθηκε το βιβλίο του δημοσιογράφου Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη, υπό τον τίτλο «Ηρωες και Προδότες στην κατοχική Ελλάδα», από τις εκδόσεις «Πελασγός», όπου αναφέρεται ότι ο Κουκίδης δεν ήταν στρατιώτης ή εύζωνας, αλλά μέλος της μεταξικής νεολαίας της ΕΟΝ, η οποία περιτροπής φύλαγαν σκοπιά στη σημαία της Ακρόπολης όταν η στρατιωτική φρουρά είχε αποσυρθεί για να πάρουν οι στρατιώτες προσωρινά απολυτήρια. Οπως ανέφερε ο συγγραφέας, η πληροφορία αυτή του δόθηκε από παλιό κάτοικο της Πλάκας, τονίζοντας όμως ότι «χωρίς να μπορεί να διασταυρωθεί και να επιβεβαιωθεί».
Στο περιοδικό «Ελλοπία» (τεύχη 38-39, Απρίλιος και Μάιος 1998) ο Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός εντοπίζει κάποιον που γνώρισε προσωπικά τον Κωνσταντίνο Κουκίδη. Οπως αναφέρει ο συγγραφέας, πρόκειται για το «γνωστό στέλεχος της Αντίστασης, Σπύρο Μήλα», 82 ετών τότε. Ο Μήλας ισχυρίστηκε ότι γνώρισε τον Κουκίδη στην Αμφίκλεια μετά την κατάρρευση του μετώπου. Ηταν ποντιακής καταγωγής, γεννημένος στην Ελλάδα, ανήκε στο 34ο Σύνταγμα Πεζικού, «του οποίου τα αρχεία δεν υπάρχουν πια». Εργαζόταν ως οικοδόμος και έμενε στο Πέραμα ή το Κερατσίνι. Ο Μήλας ισχυρίστηκε ότι «του είχα δώσει τη διεύθυνσή μου και έτσι ήρθε και με βρήκε αυτός, γιατί λογαριάζαμε να πάμε στη Μέση Ανατολή μέσω Κρήτης. Την παραμονή που οι αρχές θα παρέδιδαν την Αθήνα του λέω: ‘Έρχονται οι Γερμανοί. Εμείς δεν πρέπει να μείνουμε απαθείς”. “Βεβαίως και δεν θα μείνουμε απαθείς”, μου λέει. “Θα αντισταθούμε. Τι απόγονοι του ’21 είμαστε. Θα δεις”. Και την άλλη μέρα από την παράδοση μαθαίνω ότι κάποιος στην Ακρόπολη τυλίχτηκε με την ελληνική σημαία και έπεσε από το βράχο. Δεν ήξερα, τότε, ότι αυτός ήταν ο Κουκίδης. Το έμαθα 2-3 μέρες αργότερα που πήγα στο Κερατσίνι να τον βρω».
Η ίδια ιστορία αλλιώς
Δύο χρόνια αργότερα όμως (21.4.2000) σε εκπομπή του ΤΗΛΕ-ΤΩΡΑ, ο Σπύρος Μήλας εξιστορεί ότι βρισκόταν σε μια ταράτσα δίπλα στην Ακρόπολη, όπου συνεδρίαζε με άλλους αντιστασιακούς και είδε με τα μάτια του τον Κουκίδη να πέφτει φορώντας το χιτώνιο της αεροπορίας που ο ίδιος του είχε δώσει.
Και ο Μενέλαος Λουνέμης αναφέρεται στην ιστορία του Κουκίδη. Γράφοντας «στον φρουρό της δικής μας σεμνής σημαίας» που τον διέταξαν να την κατεβάσει κι εκείνος «την κατέβασε, τυλίχθηκε μέσα κι έπεσε χωρίς ηρωισμούς απ’ το βράχο», αποτίνει φόρο τιμής στον «ήρωα Κουκίδη στο έργο του «Τα άλογα του Κουπύλ», από τη συλλογή «Αυτοί που φέρανε την καταχνιά…», τον Οκτώβριο του 1944.
Αναφορά στον μύθο του Κουκίδη κάνει και το επίσημο μαρτυρολόγιο της ΚΑΙ του ΚΚΕ (1994) με τίτλο «Επεσαν για τη ζωή», αναφέρεται ότι ο «έλληνας στρατιώτης, τυλιγμένος με τη γαλανόλευκη, πέφτοντας από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης, παρά ν’ ανεβάσει στον ιστό τη σβάστικα».
Αν όμως ακόμα και οι υποστηρικτές της ύπαρξης Κουκίδη διαφωνούν εάν ήταν ή όχι εύζωνας, από την Προεδρική Φρουρά «υιοθετήθηκε». Στο επίσημο site της στο διαδίκτυο, στην αρχική του σελίδα αναφέρεται ως πρώτη από τις ιστορίες των ευζώνων: «Πολλές πράξεις ηρωισμού των Ευζώνων θα μείνουν άγνωστες» αναφέρεται χαρακτηριστικά. «Ολες αυτές όμως τις εκπροσωπεί η πράξη του Εύζωνα Κωνσταντίνου Κουκίδη, οποίος με την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, συνέπεσε να ήταν ο Τιμητικός Φρουρός της Ελληνικής Σημαίας στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Τη στιγμή που οι Γερμανοί ανέβαιναν στην Ακρόπολη για να υψώσουν την Γερμανική σημαία στη θέση της Ελληνικής, για να μην πέσει στα χέρια τους τυλίχθηκε με την Γαλανόλευκη και έπεσε στο κενό. Η Ελληνική Σημαία έγινε σάβανο για τον Κώστα Κουκίδη, όμως δεν έπεσε στα χέρια των κατακτητών» τονίζεται δίχως την παραμική αμφισβήτηση για την ύπαρξη ή μη του «ήρωα Κουκίδη», παρότι, μερικά χρόνια νωρίτερα η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού είχε δηλώσει επισήμως ότι «ούτε εύζωνας ούτε φαντάρος. Ολα εξετάστηκαν»…
Πηγές
https://www.iospress.gr/ios2000/ios20001022a.htm
https://fotios.org/files/koukidis.gif (δημοσίευμα Daily Mail)
https://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Κουκίδης (φωτογραφία μνημείου)
https://www.panellines.gr/ethnika/epos40/k_koukidis.htm (σελίδα αφιερωμένη στον Κωνσταντίνο Κουκίδη)
https://www.proedriki-froura.gr/ (ο επίσημος δικτυακός τόπος της Προεδρικής Φρουράς)
