Εχω την ατυχία να διαθέτω μνήμη σε βάθος πεντηκονταετίας και μου φαίνεται η φετινή είναι η πιο δυστυχισμένη Εβδομάδα Παθών από το 1967. Εκείνη τη χρονιά το Πάσχα έπεφτε 30 Απριλίου· το πραξικόπημα έγινε την Παρασκευή πριν από την Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα ήταν και η πρώτη εβδομάδα της δικτατορίας.
Ηταν εβδομάδα απελπισίας, αγωνίας, φόβου· τανκς παρκαρισμένα στο κέντρο της Αθήνας, στρατιωτικές φρουρές στα δημόσια κτίρια, οι Αθηναίοι με μνήμες Κατοχής σκυμμένοι πάνω από τα ραδιόφωνα να ψάχνουν στα βραχέα κύματα να συντονιστούν στο ασθενικό σήμα του ΒΒC ή της «Φωνής της Αλήθειας». Για να μάθουν τι συμβαίνει, να κατανοήσουν την κατάσταση, να εκτιμήσουν τι τους περιμένει, τι θα γίνει, πού πάνε τα πράγματα. Το μέλλον έμοιαζε σκοτάδι βαθύ.
Μνήμες Κατοχής τότε, που ήταν 36 χρόνια πίσω· μνήμες 21ης Απριλίου σήμερα, που είναι ακριβώς 44 χρόνια πίσω μου τώρα που γράφω. Μνήμες που τις έχουν μόνο όσοι σήμερα είναι πάνω από 55-60 χρόνων- και μπαίνουν κάθε τόσο στο Ιnternet για να διαβάσουν στους «Financial Τimes», στη «Wall Street Journal», στη «Frankfurter Αllgemeine» τι λένε για την κατάσταση στην Ελλάδα, όπως κάποτε έκαναν με το ΒΒC. Τότε ήταν η λογοκρισία της χούντας που δεν επέτρεπε στα ελληνικά μέσα να μας πληροφορήσουν, σήμερα είναι η λογοκρισία της άγνοιας.
* Διαδίδεται η άποψη ότι τα μέντια είναι « αντάξια του κοινού τους »- στην πραγματικότητα όμως είναι « αντάξια των πηγών τους ». Κανένα μέσο δεν μπορεί να είναι καλύτερα πληροφορημένο από τις πηγές του. Και αν δεν ξέρουμε σε τι κατάσταση βρισκόμαστε είναι επειδή και οι πηγές των ελλήνων δημοσιογράφων, δηλαδή πολιτικοί και τραπεζίτες, δεν ξέρουν ή δεν μας λένε σε τι κατάσταση βρισκόμαστε.
Πώς ακριβώς είναι κατανεμημένο το δημόσιο χρέος; Ποιες τράπεζες ή επενδυτικοί οργανισμοί το έχουν; Πόσο από αυτό έχουν οι ελληνικές και τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία; Για τα δύο τελευταία, αλλού διαβάζω ότι οι τράπεζες έχουν 60 δισ., αλλού ότι έχουν 40- και άλλους ενδιάμεσους ή και μεγαλύτερους αριθμούς. Για τα ασφαλιστικά ταμεία, κάτι μεταξύ 15 και 25 δισ. Πόσο αντέχουν οι δικοί μας να χάσουν και πόσο οι ξένοι, ώστε να μην τιναχτούν τα πάντα στον αέρα; Είναι αλήθεια ότι οι ξένοι δανειστές μάς έχουν φορτώσει τα περισσότερα ελληνικά ομόλογα που είχαν στην Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα και για τούτο ο Τρισέ λέει πως δεν πρέπει να γίνει αναδιάρθρωση ενώ όλοι οι υπόλοιποι υποστηρίζουν πως είναι αναπόφευκτη; Αν η τρόικα δεν μας δώσει μία δόση, τι γίνεται; Χρεοκοπούμε αυτόματα; Και καλά, τότε σταματάμε να πληρώνουμε τα χρέη, αναγκαστικά ψάχνουμε για λύσεις με τους δανειστές μας- πώς όμως θα πληρώσει το κράτος τις υποχρεώσεις του (μισθούς και προμηθευτές του ή για δημόσια έργα) στο εσωτερικό; Υπάρχουν κάποια σχέδια τι κάνουμε αν τα πράγματα πάνε έτσι, τι κάνουμε αν πάνε αλλιώς; Υπάρχουν στόχοι, δουλεύουν κάποιοι να τους πετύχουν ή περιμένουμε να έρθει ξανά η τρόικα να υποδείξει τι θα γίνει; Τι τη θέλουν οι υπουργοί την περιούσια «εθνική ανεξαρτησία» αν δεν τη χρησιμοποιούν γιατί δεν θέλουν να φορτωθούν ευθύνες;
* Και, τέλος πάντων, αν όλα αυτά είναι δύσκολα, γιατί τουλάχιστον δεν στέλνει σπίτι του τον Θόδωρο Πάγκαλο ο Πρωθυπουργός, να γλιτώσουμε από τον ηλίθιο θόρυβο που συνεχώς δημιουργεί γύρω από τον εαυτό του; Αν ούτε αυτό δεν τολμά να κάνει ο Πρωθυπουργός, πώς θα τολμήσει τα άλλα, τα κρίσιμα και σοβαρά; Ερωτήματα, ερωτήματα, ερωτήματα- και όταν δεν υπάρχουν απαντήσεις, τότε όλοι γινόμαστε θύματα του κάθε φανοποιού που για πλάκα στέλνει μηνύματα ότι στις 25 Μαρτίου επιστρέφουμε στη δραχμή ή του κάθε πανικόβλητου χρηματιστή που ειδοποιεί τους πελάτες του ότι ανήμερα το Πάσχα αντί για αρνί οι Ελληνες θα σουβλίσουν το χρέος τους.
Δεν αρκεί να μας διαβεβαιώνει ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου ότι « το χρέος είναι απόλυτα βιώσιμο », προσθέτοντας τον περιορισμό « αρκεί να προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις και οι αποκρατικοποιήσεις ». Από ποιον να προχωρήσουν; Η ΓΕΝΟΠ θα τις κάνει ή η κυβέρνηση; Αν έλεγε « το χρέος είναι απόλυτα βιώσιμο διότι οι μεταρρυθμίσεις και οι αποκρατικοποιήσεις θα γίνουν οπωσδήποτε και τα λεφτά φτάνουν », τότε θα γνωρίζαμε και εμείς και οι ξένοι ότι ο αγώνας συνεχίζεται- αλλιώς φοβόμαστε ότι η κυβέρνηση έχει υψώσει λευκή σημαία και απλώς περιμένει να αρχίσει η διαπραγμάτευση για τους όρους της παράδοσης.
* Δεκαοκτώ μήνες βρίσκεται στην εξουσία η κυβέρνηση, το φθινόπωρο θα βρίσκεται στο μέσον της θητείας της, αν φθάσει ως το φθινόπωρο. Γνωρίζουμε πολύ καλά όλοι ότι το δίδυμο Καραμανλής- Αλογοσκούφης μας οδήγησαν στα πρόθυρα της χρεοκοπίας- αλλά για τη χρεοκοπία θα ευθύνονται ΠαπανδρέουΠαπακωνσταντίνου. Αν οι άλλοι υπουργοί δεν ακολουθούν, ας τους αλλάξει ο πρωθυπουργός· αν τον ανατρέψουν, θα ξέρουμε γιατί θα τον υποστηρίξουμε. Αλλιώς, οδηγούμαστε σε κατάσταση αντίστοιχη με την άνοιξη του 2009, όταν ο Καραμανλής, δειλός και άβουλος, απλώς κρατούσε καθυστέρηση για να φθάσει ως τις εκλογές.
Την καθυστέρηση την έφαγε σχεδόν όλη, όση απέμεινε την κατανάλωσε η κυβέρνηση προκειμένου να υπάρχει υπουργείο Κλιματικής Αλλαγής και αναζητώντας αγοραστές ομολόγων στην Κίνα και στα εμιράτα- οι καθυστερήσεις τώρα οδηγούν στη βίαιη χρεοκοπία και στην αναγκαστική επιστροφή στη δραχμή.
* Μας παρηγορεί ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, δεν θα γίνουν αυτά διότι « δεν συμφέρει κανέναν να μην μπορούμε να καλύψουμε τις δανειακές μας ανάγκες ». Είναι σίγουρος; Αν ισχύει ότι οι ξένοι επενδυτές κατάφεραν στον χρόνο που πέρασε να ξεφορτωθούν τα περισσότερα από τα ελληνικά ομόλογά τους, πιθανότατα δεν τους νοιάζει πια αν πάρουν τα υπόλοιπα κουτσουρεμένα ή κουρεμένα. Και η ευρωζώνη θα βρεθεί στην κατάσταση της επιχείρησης που οι δουλειές της δεν πάνε καλά και η αξία της μετοχής της πέφτει. Σε αυτή την περίπτωση, οι επιχειρήσεις ανακοινώνουν ότι κλείνουν κάποιο εργοστάσιο για να κάνουν οικονομίες- και την άλλη ημέρα όλοι την επαινούν για την αποφασιστικότητά της, η μετοχή εκτινάσσεται, όλοι εμπιστεύονται την επιχείρηση.
* Σίγουρα δεν μπορούν να μας διώξουν από το ευρώ, μπορούν όμως να μας αναγκάσουν να φύγουμε, αν το κόστος της εκδίωξής μας είναι μικρότερο από το κόστος της παρουσίας μας- το ερώτημα για το βιώσιμο ή μη του χρέους μας τους έχει κάνει τη ζωή αβίωτη των συνεταίρων μας.
* Πρέπει να θυμόμαστε πως εμείς παρακαλούσαμε να ενταχθούμε στον «μηχανισμό στήριξης», ενώ Πορτογάλοι- Ιρλανδοί αρνούνταν – και τελικά τους ανάγκασαν οι υπόλοιποι να προσφύγουν. Τώρα εμείς αρνούμαστε την αναδιάρθρωση- και φοβάμαι πως έχουν τα μέσα να μας την επιβάλουν. Αν αναγκαστούμε απροετοίμαστοι, ανοίγει ο δρόμος προς τη δραχμή. Και φοβάμαι ακόμη πως είναι πολλοί οι πολιτικοί που θα προτιμούσαν αυτή τη λύση, ακόμη και στα δύο μεγάλα κόμματα. Τι καλύτερο μπορεί να ονειρευτεί ο μέσος έλληνας πολιτικός από το να μπορεί να τυπώνει στον Χολαργό όσες δραχμές θέλει; Ετσι δεν κυβερνούσαν ως το 2000, στην προ-ευρώ εποχή; Δέκα χρόνια δεν είναι αρκετά για να αλλάξουν οι συνήθειες, αυτό πληρώνουμε τούτη την εποχή.
* Θυμήθηκε ξανά ένα χρόνο μετά η κυβέρνηση τα «ομόλογα της διασποράς» που θα τα αγοράσουν ευκατάστατοι φιλοπάτριδες ομογενείς για να μας σώσουν- εν τω μεταξύ η χώρα διασπείρεται σε κράτος του Γκλέτσου, κράτος της Κερατέας, κράτος της ΓΕΝΟΠ, κράτος των «δεν πληρώνω και τα σπάζω όλα», κράτος της Μανωλάδας. Οι ισχυρότεροι, όσοι μπορούν να ασκήσουν βία, αρπάζουν από τους άλλους. Η χώρα μοιάζει με «βόμβα διασποράς» έτοιμη να εκραγεί.
Και ο Χρήστος Παπουτσής αναγνωρίζει επίσημα το κράτος της Κερατέας υπογράφοντας ανακωχή, ο Δημήτρης Ρέππας το κράτος των «δεν πληρώνω» μειώνοντας γενναιόδωρα τα διόδια- τη στιγμή που έχει αυξήσει κατά 40% τα εισιτήρια στην Αθήνα. Ητοι, επιδοτούνται τα ιδιωτικά αυτοκίνητα σε βάρος των δημόσιων συγκοινωνιών- αυτό και αν είναι «πράσινη ανάπτυξη». Και δεν μιλάει κανείς. Δεν είναι ντροπή;
* Το βάρος της πεντηκονταετίας των αναμνήσεων είναι βαρύ· σίγουρα δεν ήμασταν συμπότες και ομοτράπεζοι του κ. Πάγκαλου, η διαφορά στα κιλά μας το αποδεικνύει. Αλλά σίγουρα έχουν ευθύνες όσοι έχουν τόσο βάθος μνήμης για το πού φθάσαμε.
Καμιά φορά σκέπτομαι, για να παρηγορηθώ, ότι η δική μου γενιά, η γενιά του baby boom που αποχωρεί σιγά-σιγά από το προσκήνιο κληροδοτώντας στα παιδιά της 350 δισεκατομμύρια χρέος- αυτή η γενιά τουλάχιστον δεν έκανε εμφύλιο πόλεμο και δεν τους φορτώνει δικτατορία, όπως είχαν κάνει οι δικοί μας γονείς. Υπήρξαμε κάπως σοφότεροι και λιγότερο βίαιοι από τους γονείς μας, αλλά όχι τόσο όσο έπρεπε.
Και όσοι θυμούνται πόσο εύκολο ήταν να βρεις δουλειά στη δεκαετία του ΄70 και του ΄80 ξεχνούν ότι αυτό έγινε δυνατό διότι κατά τη δεκαετία του ΄60 κάπου 600.000 συμπατριώτες μας είχαν μεταναστεύσει στη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Σουηδία, τον Καναδά, την Αυστραλία. Αν δεν είχαμε διώξει αυτούς, η κατάσταση θα ήταν τραγική και η ανεργία όση και η σημερινή.
Σήμερα στην Ελλάδα έρχονται μετανάστες – στην κατάλληλη στιγμή, για να μοιραστούν τα χρέη μαζί με τα παιδιά μας.
* Θέλω να πω, ίσως η κατάσταση να μην είναι τόσο άθλια όσο μας φαίνεται, ίσως να βρούμε τη δύναμη να την αντιμετωπίσουμε και ίσως να έχει δίκιο ο Κώστας Σημίτης που υποστηρίζει ότι « αναδιάρθρωση που είναι να γίνει, ας γίνει το συντομότερο, να τελειώνουμε ». Μήπως όμως θα ήταν σαν να λέγαμε το 1967 « δικτατορία που είναι να γίνει, ας γίνει το συντομότερο, να τελειώνουμε »;
Η δικτατορία του 1967 θα είχε αποφευχθεί αν τα κόμματα δεν είχαν οδηγήσει την κατάσταση στα άκρα, αν οι πολιτικοί έθεταν το συμφέρον της χώρας πάνω από το δικό τους, αν ήσαν σοφότεροι, αν οι εκλογές είχαν προκηρυχθεί νωρίτερα.
Ισως να υπάρχει ακόμη καιρός για σοβαρή συζήτηση, με στοιχεία, με προτάσεις, με αναζήτηση λύσεων αντί εκφώνησης συνθημάτων. Φυσικά, λίγα μπορεί να περιμένει κανείς από τον Σαμαρά, την Παπαρήγα, τον Τσίπρα, την Ακροδεξιά. Αλλά ίσως μπορεί να περιμένει κανείς περισσότερα από τον Γιώργο Παπανδρέου, περισσότερα από όσα έκαναν ο παππούς και ο πατέρας του το 1967. Το ίδιο ισχύει και για την Ντόρα Μπακογιάννη σε σχέση με τον πατέρα της- ο Φώτης Κουβέλης δεν έχει οικογενειακές ευθύνες για εκείνη την εποχή.
* Καλό Πάσχα Ελλήνων να έχουμε- και κυρίως καλή συνέχεια ευρωπαϊκή.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
