«Είμαι 93 ετών, το τέλος δεν είναι μακριά.Τούτο δω είναι ίσως το τελευταίο πράγμα που κάνω» γράφει ο γάλλος αντιστασιακός Στεφάν Εσέλ στην αρχή του βιβλίου του «Αγανακτήστε!», που πούλησε στη Γαλλία πάνω από 1,5 εκατομμύριο αντίτυπα και έγινε ένα αναπάντεχο εκδοτικό φαινόμενο. Ο Στεφάν Εσέλ, ο οποίος επέζησε από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ και του Ντόρα Μίτελμπαου και ήταν ο νεότερος συντελεστής της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1948, γράφει με απλά, καθαρά λόγια για «το βασικό κίνητρο της αντίστασης που είναι η αγανάκτηση» .
Στο ερώτημα όμως με τι και πώς ακριβώς να αγανακτήσουμε σε έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο περίπλοκος, καθώς «δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνει κανείς ανάμεσα σε τόσα ρεύματα που μας κυβερνούν ποιος διοικεί και ποιος αποφασίζει», λέει ότι αρκεί να στρέψουμε τα βλέμματά μας στον περίγυρο και να ανοίξουμε τα αφτιά μας, στη χώρα του ο καθένας αλλά και στον κόσμο εν γένει. Διαχρονικά «όποιος ψάχνει βρίσκει» τις αιτίες των κακώς κειμένων της εποχής του, λέει αφοπλιστικά ο Εσέλ, προτρέποντάς μας σε συνεχή πνευματική ανησυχία και λελογισμένη δράση.
Η συλλογικότητα και η συνεργασία, αξίες που ολοκληρώνουν ένα άτομο στο πλαίσιο μιας κοινωνίας ως ενεργό πολίτη, βρίσκεται στον αντίποδα της χειρότερης στάσης που κατά τον ίδιο είναι η αδιαφορία, το να λέμε «δεν μπορώ να κάνω τίποτα». Οι αιτίες είναι λοιπόν και σήμερα επαρκέστατες: η όλο και μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ πλουσίων και φτωχών, η περιβαλλοντική κρίση του πλανήτη, η κακομεταχείριση των λαθρομεταναστών, ο αχαλίνωτος ανταγωνισμός, η κούρσα τού «όλο και περισσότερο», η δικτατορία των χρηματαγορών, η επίθεση στην εργασία, την ασφάλιση, τις συντάξεις.
Ο Εσέλ, πρώην μέλος της γαλλικής διπλωματίας, διαπιστώνοντας ότι σήμερα κινδυνεύει να χαθεί όλο αυτό το πλέγμα των κοινωνικών κατακτήσεων, θεωρεί απαραίτητη την επιστροφή σε βασικές αρχές και αξίες επικαλούμενος τον Σαρτρ που έλεγε πως πρέπει να λέμε «είμαστε υπεύθυνα άτομα». Είναι δε πεπεισμένος ότι «η βία γυρίζει την πλάτη στην ελπίδα» και καλεί σε μια συλλογική «ειρηνική εξέγερση». «Το Βήμα» διάβασε και συζήτησε μαζί με πέντε νέους ανθρώπους το βιβλίο φιλοξενώντας τις απόψεις του.
«Δεν εκπλήσσομαι καθόλου που αγόρασαν τόσο πολλοί άνθρωποι το βιβλίο, τουλάχιστον στη Γαλλία. Είναι τόσο έντονη και βαθιά η ανάγκη των σημερινών ανθρώπων να διοχετεύσουν αυτή την τεράστια οργή που έχουν μέσα τους. Ο ελληνικός λαός σήμερα δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει πλήρως αν και κατά πόσο έχει αγανακτήσει. Δεν γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει. Και φυσικά σε αυτή την άγνοια συμβάλλουν και τα μέσα ενημέρωσης, που μερικές φορές συσκοτίζουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση.
Αλλά πρωτίστως σε αυτό τεράστιο ρόλο παίζει και η ανεπαρκής παιδεία που λαμβάνουμε. Οταν ένας λαός στο μεγαλύτερο ποσοστό του δεν γνωρίζει την ιστορία του αλλά και την ιστορία των άλλων λαών, τους αγώνες για την ανεξαρτησία, πώς είναι δυνατόν να έχει την επιθυμία να αγανακτήσει και να αγωνιστεί για τα πιστεύω του, ατομικά ή συλλογικά; Οταν δεν έχει ως σημείο αναφοράς τους πνευματικούς ανθρώπους του τόπου του, αλλά ρηχούς και ανούσιους τηλεοπτικούς αστέρες, πώς γίνεται να καλλιεργηθούν μέσα του υψηλά ιδανικά και να επιδιώξει τον αγώνα; Να παραβλέψει το “εγώ” του και να συνεργαστεί με τον “άλλον”;
Εγώ, λοιπόν, αγανακτώ για αυτήν ακριβώς τη νοθευμένη παιδεία που έλαβα και αυτή που θα λάβουν τα σημερινά παιδιά, παρά τις ανούσιες αλλαγές που συμβαίνουν κατά καιρούς. Μόνο με ουσιαστική παιδεία θα ξεκινήσει ο αγώνας και η αντίσταση, που είναι η δημιουργία- και το αντίστροφο. Ο αγώνας για μένα επί του παρόντος είναι το κυνήγι της ουσιαστικής γνώσης, η αγωνιώδης αναζήτηση πνευματικών ανθρώπων και των έργων τους, η καλλιέργεια του νου και της ψυχής και φυσικά η παντελής περιφρόνηση προς αυτή την τηλεόραση που διαθέτουμε».
«Αγανακτώ μπροστά στην εξαθλίωση των μεταναστών, στο γεγονός ότι τα παιδιά τους δεν θα έχουν ούτε τις μισές ευκαιρίες από αυτές που είχα εγώ και ανησυχώ όταν δηλωμένοι φασίστες παρουσιάζονται σαν ακίνδυνες καρικατούρες. Αγανακτώ με τη θρασύτητα του “όλοι μαζί τα φάγαμε”, αλλά πιο πολύ αγανακτώ με τα οργισμένα ξεσπάσματα συνομηλίκων μου έξω από τη Βουλή, γιατί μάθαμε όχι στη συνεργασία, αλλά στη βία.
Διαβάζοντας τις σελίδες του Στεφάν Εσέλ, μια λέξη συνόδευε τις σκέψεις μου: Επιτέλους! Επιτέλους κάποιος γράφει κάτι αληθινό, μιλάει με ειλικρίνεια, πράγμα σπάνιο πια και αγανακτώ γιατί στη χώρα μου οι άνθρωποι της διανόησης, οι καλλιτέχνες, οι δημοσιογράφοι, όλοι όσοι φαίνονται και έχουν λόγο, δεν συνηθίζουν να μιλούν έτσι. Στην καλύτερη περίπτωση θολώνουν τα νερά με στομφώδεις φανφάρες και φαντεζί λόγους, στη χειρότερη τηρούν σιγήν ιχθύος, τακτική την οποία άλλωστε έχει ενστερνιστεί η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της. Αγανακτώ που μας επιβάλλεται να ζήσουμε και να εργαστούμε σε συνθήκες αναξιοπρέπειας και εμείς το επιτρέπουμε, αφού πρώτα μόνοι μας έχουμε δέσει σφιχτά τα χέρια μας. Αγανακτώ με αυτή μας τη στάση γιατί, προκειμένου να μην ταράξουμε τις “καλούτσικες” ζωές μας και να διατηρήσουμε τους κανονικούς ρυθμούς μας, επιλέγουμε να μουδιάσουμε λίγο ακόμη, ωσότου έρθει η ευτυχής και πλήρης ακαμψία».
«Καταλαμβάνομαι από δικαιολογημένο θυμό όταν βλέπω πως πάλι τελείωσαν τα λεφτά και περισσεύει η εβδομάδα, οι λογαριασμοί φουσκώνουν μήνα με τον μήνα, η τηλεόραση μιλά για νέα μέτρα λιτότητας, οι αγγελίες για δουλειά λιγοστεύουν και τα οικονομικά σκάνδαλα δεν σταματούν να εμφανίζονται. Αγανακτώ: δυσανασχετώ στην ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι Ελληνες δεν κατάλαβαν ποτέ το πραγματικό νόημα του άρθρου 13 του Συντάγματος περί θρησκευτικών δικαιωμάτων και έτσι οι αλλόθρησκοι πραγματοποιούν τις θρησκευτικές τους τελετές υπό την προστασία των ΜΑΤ.
Αγανάκτηση: οτιδήποτε προκαλεί δυσφορία, όπως ο φόβος για μια ακόμη πυρηνική καταστροφή. Αγανάκτηση: η ισχυρή δυσφορία για κάτι που θεωρείται άδικο, όπως 300 μετανάστες που διακινδυνεύουν τη ζωή τους πραγματοποιώντας πολυήμερη απεργία πείνας, για να αποκτήσουν τίποτε περισσότερο από αυτά που θα έπρεπε να έχουν και επιπλέον η πεποίθηση πως ένα συρματόπλεγμα θα δώσει τη λύση στο μεταναστευτικό.
Αγανακτισμένος, συνώνυμο εξοργισμένος. Γιατί ποτέ δεν θα φανταζόμουν ότι η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα μεταφραζόταν από τους φερόμενους ως σωτήρες της Δύσης σε βία, βόμβες, όπλα. Κάθε ένας λόγος που μας κάνει να νιώθουμε θυμό, δυσφορία ή οργή μάς φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στη δημιουργία, σύμφωνα με το πόνημα του Εσέλ. Ας αγανακτήσουμε λοιπόν για να γίνουμε οι δημιουργοί του μέλλοντός μας».
«Αγανακτώ με τον κόσμο γύρω μου, με την κατάσταση, το κράτος, το κατεστημένο, την ιδεοληψία που λέγεται οικονομικό σύστημα, την παγκοσμιοποίηση… Αυτά τουλάχιστον είναι τα προφανή. Συνήθως απεργώ, καμιά φορά πάω και στις πορείες. Επειτα από κάμποσες φορές τα πάντα θυμίζουν καλοσκηνοθετημένο θεατρικό: συνάντηση στα Προπύλαια, πορεία ως εκεί, τα γνωστά συνθήματα, από τον Λαμπράκη ως τους ιμπεριαλιστές. Η Αστυνομία επιβλέπει, κάπου θα έχουν πέσει χημικά, πάντα η πορεία θα είναι “η μαζικότερη των τελευταίων ετών” και μετά… τίποτε.
Ο καθένας στη θέση του και οι απρόσωπες διεκδικήσεις ξανά για ύπνο. Αντιδρούμε στο παραδοσιακό κατεστημένο με παραδοσιακά μέσα. Είναι το βάρος των αγώνων του παρελθόντος στο όνομα των οποίων χτίζονται όλων των ειδών οι καριέρες. Και το σημερινό «σύστημα» είναι χτισμένο πάνω στις κατακτήσεις του χθες. Επαγγελματίες τεχνοκράτες, επαγγελματίες συνδικαλιστές, επαγγελματίες επαναστάτες… Ρόλοι σε μια καλοστημένη παράσταση. Πρέπει να ανήκεις σε μια από αυτές τις κατηγορίες, αλλιώς είσαι εχθρός όλων. Μήπως ήρθε ο καιρός να αλλάξουν οι αγώνες; Να βάλουμε τη φαντασία μας να δουλέψει; Ή μήπως δεν είμαστε ακόμη εξαθλιωμένοι αρκετά; Μήπως φοβόμαστε να χάσουμε τα λίγα που έχουμε, αυτά τα λιγότερα από τα ελάχιστα που μας αξίζουν; Μήπως φοβόμαστε τον διπλανό μας, την ίδια τη ζωή; Μάλλον τελικά αγανακτώ με τον εαυτό μου που ανέχεται αυτή την κατάσταση».
«Αγανακτώ με τους πολιτικούς, τους αστυνομικούς, τους δημόσιους υπαλλήλους, τους τραπεζικούς, τους Αμερικανούς, το ΔΝΤ, την κρίση, τους πολέμους, την πείνα, τα πυρηνικά ατυχήματα… Αγανακτώ με τα πάντα και με τίποτα συγχρόνως. Η αγανάκτηση, βλέπετε, οφείλει να έχει έναν σκοπό πέρα από ένα πλέγμα αιτίων. Είναι τόσο χαοτικό αυτό το πλέγμα ώστε κάπου στην πορεία ξεχνάμε τι μας ενοχλεί και αδιαφορούμε ή, ακόμη χειρότερα, συνειδητοποιούμε ότι μας ενοχλούν πράγματα τόσο ετερόκλητα που θα έλεγε κανείς ότι κάθε αγανάκτηση αναιρεί την προηγούμενη.
Δεν γίνεται να αγανακτείς με το τείχος κατά των μεταναστών, αλλά να κρατάς πιο σφιχτά τα υπάρχοντά σου μέσα σε ένα τρόλεϊ γεμάτο μετανάστες. Δεν γίνεται να αγανακτείς για τις οικονομικές μαύρες τρύπες της χώρας και να αγανακτείς και για όσα χρωστάς στην τράπεζα. Δεν λέω ότι “μαζί τα φάγαμε”, αλλά ότι δεν αγανακτούμε πραγματικά. Γιατί αυτό που μας ενοχλεί δεν είναι ότι φαγώθηκαν, αλλά ότι δεν τα φάγαμε Εμείς. Δεν μπορείς να αγανακτήσεις, γιατί δεν έχεις μάθει να αγανακτείς με το “εγώ” σου. Δεν ξέρω τι πρέπει να κάνεις για να εκφράσεις την αγανάκτησή σου ή ό,τι έχεις τέλος πάντων, αλλά οφείλεις να κοιτάξεις έναν καθρέφτη πρώτα. Εκεί θα βρεις όλα όσα χρειάζεσαι, είτε για να αγανακτήσεις είτε για να μην αγανακτήσεις. Ακόμη και στη δεύτερη περίπτωση, όμως, μπορεί να μην αγανακτήσεις αλλά τουλάχιστον θα… ανακτήσεις τον εαυτό σου».
Αγανακτήστε!
Στεφάν Εσέλ
Μετάφραση Σώτη Τριανταφ’υλλου
Εκδόσεις Πατάκη, 2011
Σελ. 60, Τιμή 4 ευρώ
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
