Ο «βρώμικος» ρόλος του Ηλιου

Οι ελληνικές λέξεις «κρίση» και «χρυσή» παρουσιάζουν στα μάτια των ξένων μια απροσδόκητη ομοιότητα, με τη διαφοροποίησή τους εύκολα αντιληπτή μόνο από τους γνώστες της ελληνικής. Αυτά ως προς το γλωσσολογικόν του θέματος, διότι ιστορικά όλοι γνωρίζουν πως κάθε κρίση παρουσιάζει μια χρυσή ευκαιρία για κάποιους. Για παράδειγμα, η πρόσφατη συμφορά και η επακολουθήσασα κρίση στην Ιαπωνία έδωσαν τη χρυσή ευκαιρία σε έναν… αστρολόγο να αναδειχθεί προφήτης: είχε προβλέψει ότι θα συμβεί μεγα-σεισμός και τσουνάμι με αίτιο που απέδιδε στο πλησίασμα της Σελήνης προς τη Γη, το λεγόμενο «περίγειο».

Αντίστοιχη χρυσή ευκαιρία έδωσε η εν λόγω κρίση για να διαψευσθεί ένα άλλο «επιστημονικό δεδομένο» της εποχής μας: σε συνέντευξη του Ιουνίου 2010 (βλ. https://www.tovima.gr/science/article/?aid=340233) ο τότε υποδιευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), Φινλανδός Ολι Χαϊνόνεν (Οlli Ηeinonen), απάντησε στις ανησυχίες μας για την ασφάλεια των πυρηνικών εργοστασίων που ετοιμάζονται στην Τουρκία ως εξής: «Για τις εγκαταστάσεις σε σεισμογενείς περιοχές, όπως αυτές στην Τουρκία, η Ιαπωνία έχει δώσει από καιρό τις λύσεις με τον σχεδιασμό πυρηνικών εργοστασίων που κατορθώνουν να έχουν τους πιο υψηλούς δείκτες ασφαλείας στο πιο σεισμογενές έδαφος!». Δυστυχώς, ο σεισμός των 9 ρίχτερ έβγαλε νοκ άουτ τέσσερις πυρηνικούς αντιδραστήρες της Ιαπωνίας αποδεικνύοντας ότι η «λύση» εγγυόταν μόνο κρίση. Και τη «λύση» αυτή επιμένει να εφαρμόσει τώρα η γείτων με ένα πυρηνικό εργοστάσιο στη γειτονιά της Κύπρου, στο Ακουγιού, μόλις 25 χιλιόμετρα μακριά από ενεργό τεκτονικό ρήγμα, και ένα στη Σινώπη του Ευξείνου Πόντου. Μάλιστα τη Δευτέρα 15.3.2011 ο υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας Τανέρ Γιλντίζ έσπευσε να διαβεβαιώσει: «Ο σεισμός της Ιαπωνίας δεν θα επηρεάσει τα σχέδιά μας να χτίσουμε πυρηνικά εργοστάσια». Ουαί υμίν…

Μία ακόμη πιο κολοσσιαίων διαστάσεων «χρυσή ευκαιρία για κρίση» όμως παρουσιάζει η τρίτη περίπτωση ενδεχόμενης διάψευσης των «επιστημονικών δεδομένων» μας: η πιθανότητα να προκαλούνται οι μεγα-σεισμοί από μεγα-εκρήξεις στον Ηλιο. Εναν Ηλιο που μόλις πρόσφατα ξύπνησε από μια απροσδόκητα μακρά «χειμερία νάρκη» και τώρα βρυχάται και εκτοξεύει κολασμένους πίδακες φωτιάς στους πλανήτες του!
Για το τι πραγματικά ισχύει θα έπρεπε να περιμένουμε τους αρμόδιους επιστήμονες να αποφανθούν αφού εξετάσουν τα νέα δεδομένα. Καθώς όμως η «ελέω Διαδικτύου υστερία» εύκολα εξαπλώνεται, χρήσιμο είναι να κάνουμε μια πρώτη προσπάθεια χαρτογράφησης του νέου τοπίου του κόσμου μας. Και όλα αυτά ενόσω μία ακόμη «κρίση του παρελθόντος» δίνει τη χρυσή ευκαιρία στους αρχαιολόγους να βρουν την… Ατλαντίδα: όπως παρουσιάστηκε από το κανάλι του National Geographic στις 13 Μαρτίου 2011, διεθνής ομάδα ερευνητών ισχυρίζεται ότι εντόπισε τη βυθισμένη Ατλαντίδα στα βαλτοτόπια της ισπανικής Cadiz και ότι… είχε καταστραφεί από τσουνάμι!

Ο «σεληνιασμός» της Γης
Ο αστρολόγος Ρίτσαρντ Νόουλι (Richard Nolle) ανήκει σε αυτούς που «εξ επαγγέλματος» παρακολουθούν τη συμπεριφορά της Σελήνης. Σημειώνει όλες τις συζυγίες και τα περίγειά της. Πρόσεξε ότι, όταν συνέπιπταν, οι παλίρροιες δυνάμωναν. Και έπειτα πρόσεξε ότι όποτε το περίγειο της Σελήνης γινόταν ελάχιστο – πράγμα που συμβαίνει κάθε 18,5 χρόνια – συνέβαιναν μεγάλοι σεισμοί και καταποντισμοί στον πλανήτη μας. Συγκεκριμένα σημείωσε ότι είχαμε συζυγία και ελάχιστο περίγειο της Σελήνης όταν ένας τυφώνας έπληξε τη Νέα Αγγλία των ΗΠΑ το 1938, μια μεγάλη πλημμύρα την Αυστραλία το 1955, ένας μεγα – σεισμός 8,1 ρίχτερ το Περού το 1974, ένας σεισμός 7,3 ρίχτερ στο Landers της Καλιφόρνιας το 1992 και… ο τυφώνας Κατρίνα και το τσουνάμι της Σουμάτρας το 2005. Κατέστρωσε έναν χάρτη «παραθύρων κινδύνου» και προειδοποίησε – από το 2009 – για την επικινδυνότητα των ημερών που συνέβησαν ο σεισμός της Αϊτής και αυτός του Christenchurch (στη Ν. Ζηλανδία).

Χθες, 19 Μαρτίου, είχαμε όχι απλώς μια τέτοια Υπερσελήνη (κατά την ορολογία του Νόουλι) αλλά μια «ακραία Υπερσελήνη», κατά την οποία το Φεγγάρι βρέθηκε σε απόσταση μόλις 356.577 χιλιομέτρων από τη Γη. Ο Νόουλι έσπευσε να προειδοποιήσει μέσω της ιστοσελίδας του ότι «στο διάστημα 16-22 Μαρτίου ενδέχεται να συμβούν ακραίες πλημμύρες, σεισμοί άνω των 5 ρίχτερ και ίσως εκρήξεις ηφαιστείων».

Δεδομένου ότι οι σεισμοί ανά την υφήλιο συνεχίζουν μια τρελή κούρσα (241 την Πέμπτη 10/3, 456 στις 11/3, 621 στις 14/3) και με την ευαισθησία των ημερών προφανή, τηλεοπτικά δίκτυα έσπευσαν να πάρουν συνέντευξη από τον ίδιο αλλά και απαντήσεις από τους επιστήμονες. Οι αστρονόμοι και οι σεισμολόγοι που ρωτήθηκαν απέρριψαν μετά βδελυγμίας τις αιτιάσεις του αστρολόγου. Σύμφωνα με τις κρατούσες θεωρίες, πώς θα μπορούσε το ελαχιστότατο μαγνητικό πεδίο της Σελήνης να ξυπνήσει τον Εγκέλαδο στη Γη; Η απάντηση όμως του καθηγητή Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Caltech, του Peter Goldreich, άφησε ένα περιθώριο αλληλεπίδρασης: «Αυτό που συμβαίνει όταν έχουμε περίγειο της Σελήνης είναι ότι σημειώνεται σεισμική δραστηριότητα στην ίδια τη Σελήνη. Το ανακαλύψαμε από τους σεισμογράφους που άφησαν εκεί οι αστροναύτες των αποστολών Apollo». Δηλαδή, από το πλησίασμα «κουνιέται ο λιγνός αλλά όχι και ο χοντρός»!

Πρόσφατα όμως ο Gregory Ryskin του Νorthwestern University των ΗΠΑ διετύπωσε τη θεωρία ότι «τα ηλεκτραγωγά άλατα των θαλασσών δημιουργούν ένα “ωκεάνιο μαγνητικό πεδίο” που αλλοιώνει εκείνο που παράγεται από το εσωτερικό της Γης» (βλ. https://www.tovima.gr/science/article/?aid=381361). Και όταν διαβάζουμε στις ιστοσελίδες της Αμερικανικής Μετεωρολογικής Εταιρείας πως «τα παλιρροϊκά κύματα συμβάλλουν στα ωκεάνια ρεύματα μεταφέροντας ενέργεια προς τους πόλους» και ότι «εικάζεται πως οι μεταβολές των παλιρροϊκών δυνάμεων πιθανόν να συμβάλλουν σε κλιματικές αλλαγές», αρχίζουμε να μη θεωρούμε τόσο απίθανο και το… κούνημα του χοντρού.

Η «ηλίαση» της Γης
Στις 11 Μαρτίου ένας βρετανός μετεωρολόγος και αστροφυσικός, ο Piers Corbyn, δήλωσε ότι «ο μεγα-σεισμός και το τσουνάμι της Ιαπωνίας προκλήθηκαν από τον συνδυασμό της προσέγγισης της Υπερσελήνης και μεγάλης κλίμακας συμβάντων στον Ηλιο όπως ισχυρές εκλάμψεις. Μάλιστα έπεται να συμβούν και άλλα τα επόμενα δύο χρόνια».
Ποιος είναι ο κ. Corbyn; Ενα παιδί-θαύμα που έστηνε μετεωρολογικά πειράματα από τα 15 του, διακεκριμένος φοιτητής του Imperial College, ο οποίος κατέληξε όμως «αιρετικός» για τους συναδέλφους του όταν ανέπτυξε μια θεωρία διαμόρφωσης του γήινου κλίματος από την ηλιακή ακτινοβολία και ιδιαίτερα όταν επέμεινε πως για το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν φταίνε τόσο τα καυσαέρια όσο ο Ηλιος. Εκτοτε ο Corbyn διατηρεί τη δική του εταιρεία μετεωρολογικών προβλέψεων (https://www.weatheraction.com/) και ισχυρίζεται ότι όλα τα ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών τα έχει προβλέψει με απόλυτη επιτυχία βάσει της θεωρίας του. Ασχετα όμως από την εγκυρότητα του Corbyn, το νέο ερώτημα που μας έθεσε είναι αν οι εκλάμψεις του Ηλιου μπορούν να έχουν, και με ποιον τρόπο, σχέση με τους μεγα-σεισμούς.

Γνωρίζουμε ότι μεταξύ των ετών 2008 και 2009 οι αστρονόμοι που παρακολουθούσαν επισταμένως τον Ηλιο ζούσαν ένα δράμα: η δραστηριότητα στην επιφάνειά του είχε σχεδόν νεκρωθεί! Η νηνεμία του ήταν πρωτοφανής καθώς ποτέ δεν ήταν τόσο ήρεμος όλον τον προηγηθέντα 20ό αιώνα. Τι είχε συμβεί; Ηρεμία πριν την καταιγίδα…

Λίγο πριν, το 2006, οι ηλιοφυσικοί του Marshall Space Flight Center της NASA, οι David Hathaway και Robert Wilson, είχαν ανακοινώσει ότι εντόπισαν σαφή αντιστοίχιση των ηλιακών κύκλων με τη μαγνητική δραστηριότητα στη Γη. Το συμπέρασμα της μελέτης τους ήταν η πρόβλεψη πως η επόμενη περίοδος κορύφωσης της ηλιακής δραστηριότητας θα άρχιζε το 2010 και θα ήταν από τις πιο σφοδρές των τελευταίων 400 ετών, με εμφάνιση περίπου 160 ηλιακών κηλίδων. Οταν ρωτήθηκαν οι δύο επιστήμονες τι σημαίνει αυτή η αντιστοίχιση ηλιακών κύκλων και γεωμαγνητισμού, ο Hathaway απάντησε: «Δεν ξέρουμε γιατί συμβαίνει. Η φυσική που κρύβεται πίσω της είναι ένα μυστήριο. Αλλά… δουλεύει».

Ως προς τη διερεύνηση του μυστηρίου της «χειμερίας νάρκης» η απάντηση που παρέθεσε η NASA (βλ.https://www.nasa.gov/home/hqnews/2011/mar/HQ_11-059_Sunspots.html) ήταν αυτή που δημοσίευσαν στο περιοδικό «Nature» της 24ης Φεβρουαρίου 2011 ερευνητές του ινδικού Institute of Science Education and Research της Καλκούτας, με χρηματοδότηση της NASA: «Ρεύματα πλάσματος, βαθιά στο εσωτερικό του Ηλιου, παρεμβλήθηκαν στη διαδικασία σχηματισμού ηλιακών κηλίδων και παρέτειναν το ηλιακό ελάχιστο». Στο συνoδευτικό κείμενο της NASA ακολουθούσε η εξής παράδοξη πρόταση: «Κατά τη διάρκεια αυτού του παρατεταμένου ηλιακού ελαχίστου το μαγνητικό πεδίο του Ηλιου εξασθένησε επιτρέποντας σε κοσμικές ακτίνες να διεισδύσουν στο ηλιακό μας σύστημα σε αριθμούς ρεκόρ κάνοντας το διάστημα ακόμη πιο επικίνδυνο για ταξίδια. Την ίδια περίοδο η μείωση της υπεριώδους ακτινοβολίας προξένησε την ψύχρανση και κατάρρευση της ανώτατης ατμόσφαιρας της Γης».

Σε τι αναφερόταν; Στο ότι στις 27 Δεκεμβρίου 2004 συνέβη κάτι το ασύλληπτο: «Μια γιγαντο-έκλαμψη, ισοδύναμη με την εκπομπή ηλιακού φωτός επί μισό εκατομμύριο χρόνια, ξεκίνησε από την άλλη μεριά του Γαλαξία μας – 50.000 έτη φωτός μακριά – και έφθασε στο ηλιακό μας σύστημα, χτύπησε πάνω στη Σελήνη και έπειτα ανάφλεξε την ατμόσφαιρα της Γης για κλάσματα του δευτερολέπτου. Η ανάφλεξη αυτή είχε λαμπρότητα μεγαλύτερη από ολόγιομο φεγγάρι, μεγαλύτερη από οτιδήποτε έχει ανιχνευθεί ποτέ πέρα από το ηλιακό μας σύστημα. Τα προηγούμενα 35 χρόνια είχαμε εντοπίσει δύο άλλες γιγαντο-εκλάμψεις, αλλά ετούτη εδώ ήταν εκατοντάδες φορές ισχυρότερη». Αυτά με τα λόγια της NASA. Να πιστέψουμε ότι όλη η ενέργεια που «χτύπησε τη Σελήνη και ανάφλεξε τη γήινη ατμόσφαιρα» άφησε ανεπηρέαστα το μαγνητικό πεδίο της πρώτης και το μαγνητισμένο μάγμα της δεύτερης;

Ηλιακές εκλάμψεις και σεισμοί
Toν Μάιο του 2007 στο Διεθνές Συνέδριο της Αμερικανικής Ενωσης Γεωφυσικών, στο Ακαπούλκο, ο φυσικός Rajmal Jain της Διαστημικής Υπηρεσίας της Ινδίας παρουσίασε πορίσματα μελέτης υπό τον τίτλο «Μήπως οι ηλιακές εκλάμψεις προξενούν σεισμούς;» (βλ. https://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUSMIN33A.03J). Στη μελέτη εκείνη εξετάστηκαν 682 σεισμοί της περιόδου 1991-2007 σε αντιπαράθεση με ηλιακές εκλάμψεις. Μολονότι δεν αποφαινόταν ολική συσχέτιση, ένα σημαντικό εύρημα της μελέτης ήταν πως αντιστοίχιση εκλάμψεων με εκδήλωση σεισμών συνέβαινε όταν η ένταση της ακτινοβολίας Χ των εκλάμψεων ήταν περίπου 10-6 Watts/m2. Επίσης πρόβαλε ένα μοντέλο σύμφωνα με το οποίο τα σωματίδια της έκλαμψης «επιταχύνονται ακόμη περισσότερο από προσκρούσεις στους πλανήτες και μπορούν να ενισχύουν τη διαδικασία απότομης κίνησης των τεκτονικών πλακών στα ρήγματα. Επιπλέον προτείνεται ότι αυτή η αιφνίδια ενίσχυση μπορεί να αυξάνει απότομα τους θερμικούς τελεστές που ευθύνονται για τους σεισμούς»!
Το πράγμα λοιπόν δεν ήταν πια εικασία «αιρετικών» και μόνον. Κάτι ίσως συμβαίνει, κάτι που… δεν ήμουν σεισμολόγος για να κρίνω. Είχα, όμως, ως «πολίτης του Διαδικτύου», τη δυνατότητα να το «χαρτογραφήσω»: στο πρώτο βήμα εντόπισα ένα γράφημα των σεισμών άνω των 7 ρίχτερ μεταξύ 1973 και 2010. Η καμπύλη που σχημάτιζαν οι τιμές τους ήταν σαφέστατα συνάρτηση των ηλιακών κύκλων! Στο δεύτερο βήμα επισκέφθηκα την ιστοσελίδα του συστήματος παρακολούθησης του Ηλιου της NASA (βλ. https://sohodata.nascom.nasa.gov/cgi-bin/soho_movie_theater). Επιλέγοντας τον δορυφόρο LASCO C2 απέκτησα πρόσβαση στα δρώμενα του Ηλιου. Και τότε ήρθε η αποκάλυψη: σφοδρή έκλαμψη, κλάσης Χ2, είχε σημειωθεί στις 15 Φεβρουαρίου 2011, λίγες ημέρες πριν από τον μεγα-σεισμό της Ν. Ζηλανδίας. Και έπειτα, ακριβώς πριν από τον σεισμό της Ιαπωνίας (11/3), τρεις απανωτές εκλάμψεις είχαν σημειωθεί, στις 7 και στις 8.3.2011. Η πρώτη μέτρια, η δεύτερη ισχυρή, κλάσης Μ3, και η τρίτη σφοδρότατη, κλάσης Χ1.3! Η ηλιακή καταιγίδα από την έκλαμψη Μ3 έφθασε στη Γη στις 10 Μαρτίου, με ταχύτητα σωματιδίων 2.200 χλμ. /δευτερόλεπτο. Οπως ανακοίνωσε το Ηλιακό και Ηλιοσφαιρικό Παρατηρητήριο της NASA, ήταν η ταχύτερη ηλιοκαταιγίδα από τον Σεπτέμβριο του 2005 (μια περίοδο τριών φονικών τυφώνων, αν θυμάστε). Η τρίτη και ισχυρότερη, την επομένη. Τυχαίο;

Βεβαιότητες και αβεβαιότητες
Τα μόνα «επιστημονικά σίγουρα» που έχουμε είναι ότι, 130 χιλιόμετρα ανατολικά της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, ένα ρήγμα μήκους 300 και πλάτους 150 χιλιομέτρων έχει ανοίξει καθώς μια τεκτονική πλάκα συγκρούστηκε με μια άλλη. Η ιαπωνική ακτή υψώθηκε κατά 2,5 μέτρα, ο άξονας της Γης μετακινήθηκε κατά 10 εκατοστά και η ημέρα μας μίκρυνε κατά 1,8 μικροδευτερόλεπτα. Αν αφαιρέσουμε από τη μνήμη μας τα χιλιάδες θύματα του σεισμού και του τσουνάμι, αν ξεχάσουμε τη δυστυχία των ξεσπιτωμένων και τον τρόμο της ραδιενέργειας, μπορούμε να αρκεστούμε στο ότι τα αίτια θα βρεθούν από την επιστήμη και ότι οι λοιποί τυχεροί αυτού του πλανήτη απολαύσαμε το μεγαλύτερο ολόγιομο φεγγάρι της ζωής μας.

Ομως… «δεν μ’ αφήνει να κοιμηθώ το κλέος του…» σεναριογράφου της καταστροφολογικής ταινίας «2012»! Ποιος του έδωσε την ιδέα οι μεγα-σεισμοί και τα κατακλυσμιαία τσουνάμι της ιστορίας του να έχουν προκληθεί από τη δράση των νετρίνων των ηλιακών εκλάμψεων; Τότε, το 2009, ήταν μια αιτιολογία που η NASA απέρριψε ως καταγέλαστη. Αλλά στο συνέδριο Νeutrino 2010 το αμερικανικό πείραμα ΜΙΝΟS παρουσίασε μετρήσεις σύμφωνα με τις οποίες «τα νετρίνα ενδεχομένως αλληλεπιδρούν με τα πετρώματα σε τρόπο που δεν είναι κατανοητός». Μήπως τώρα μας μέλλεται να αρχίσουμε να τον κατανοούμε;

Η οπτική διαφορά της Σελήνης σε περίγειο (δεξιά)
από εκείνη σε απόγειο, από λήψεις του 2004

ΓΗ ΚΑΙ ΣΕΛΗΝΗ, ΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΠΑΘΟΥΣ
Γνωρίζουμε ότι ο φυσικός δορυφόρος της Γης, η Σελήνη, αποκόπηκε από αυτήν πριν από περίπου 4,5 δισ. χρόνια και έκτοτε τη γυροφέρνει δείχνοντάς της πάντα την ίδια όψη. Γνωρίζουμε επίσης ότι αυτή η περιστροφή ανά 29,5 ημέρες δεν είναι ακριβώς κύκλος αλλά έλλειψη, κεκλιμένη ως προς το επίπεδο περιστροφής της Γης γύρω από τον Ηλιο. Η μικρότερη απόσταση Γης – Σελήνης είναι περίπου στα 363.100 χιλιόμετρα (περίγειο) και η μεγαλύτερη στα 405.700 χιλιόμετρα (απόγειο).

Με διάμετρο τέσσερις φορές μικρότερη της Γης και μάζα 81 φορές μικρότερη, έχει και η Σελήνη μαγνητικό πεδίο. Το πεδίο αυτό έχει ισχύ μικρότερη του ενός εκατοστού εκείνου της Γης και διαφέρει ριζικά στο ότι δεν είναι διπολικό. Δηλαδή, δεν προέρχεται από την κίνηση «δυναμό» ενός υγρού μεταλλικού πυρήνα αλλά από μαγνητισμό κρυστάλλων στα ορυκτά της Σελήνης.

Επιστημονικά οι ισχυρότερες συγκινήσεις που έδωσε στον σύγχρονο άνθρωπο η Σελήνη ήταν όταν την «πρωτοπάτησε» (1968) και όταν ανακάλυψε σ’ αυτήν (2009) παγωμένο νερό στους πόλους της. Παραδοσιακά, όμως, στη συνείδηση των ανθρώπων έχει χαραχθεί η επιρροή της Σελήνης στα γήινα μέσω της παλίρροιας που φέρνει το πλησίασμά της και του δέους που προξενούν οι εκλείψεις της. Ακόμη, με βάση το πότε η Σελήνη βρισκόταν σε «συζυγία» (στην ίδια μεριά του ορίζοντα με τον Ηλιο ή στην αντιδιαμετρική του), όρισε και τα πρώτα του ημερολόγια.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΚΛΑΜΨΕΙΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ;
Στα θαμπωμένα από το φως του μάτια μας ο Ηλιος φαντάζει πάντα το ίδιο πυρωμένος. Οπως όμως ανακαλύψαμε αφότου ο Γαλιλαίος πρωτοχρησιμοποίησε το τηλεσκόπιο, η επιφάνεια του Ηλιου μοιάζει με σούπα που κοχλάζει και πότε πότε βγάζει «φούσκες», τις λεγόμενες ηλιακές κηλίδες. Ακόμη χειρότερα, έρχεται καιρός που… σκάει σαν χύτρα ταχύτητας και εκτοξεύει πίδακες φλόγας. Τι είναι όλα αυτά και γιατί συμβαίνουν;
Απαντήσεις αρχίσαμε να βρίσκουμε από το 1843, όταν ο γερμανός αστρονόμος Samuel Heinrich Schwabe, έπειτα από 17 χρόνια παρατηρήσεων, αποφάνθηκε πως οι ηλιακές κηλίδες εμφανίζονται με περιοδικότητα. Χρησιμοποιώντας τα κατοπινά τελειότερα τηλεσκόπια σιγουρευτήκαμε (μόλις το 2008) ότι η μέση διάρκεια αυτών των περιόδων ηλιακής δραστηριότητας είναι 10,66 έτη. Ονομάσαμε ηλιακό κύκλο 1 την πρώτη περίοδο που καταγράφηκε (αυτήν των ετών 1755-1766), οπότε ο κύκλος που θα ξεκινούσε το 2010 θα ήταν ο 24ος ηλιακός κύκλος.
Ενα εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι πώς δημιουργούνται οι ηλιακές κηλίδες και γιατί εμφανίζονται… μαύρες. Η απλουστευτική απάντηση είναι πως οι κηλίδες είναι κόμποι, διαπλοκές δηλαδή των ρευμάτων μεταφοράς θερμότητας από το εσωτερικό του Ηλιου προς την επιφάνειά του, τη φωτόσφαιρα, με αποτέλεσμα στις περιοχές τους η θερμοκρασία να είναι χαμηλότερη της επιφάνειας. Οι κόμποι αυτοί προκαλούνται από συστρεφόμενα μαγνητικά πεδία στο εσωτερικό του Ηλιου.
Στις περιοχές όπου γεννιούνται ηλιακές κηλίδες εμφανίζονται κατά καιρούς βίαια ξεσπάσματα, οι λεγόμενες ηλιακές εκλάμψεις (sun flares, αγγλιστί), που είναι τα συγκλονιστικότερα φαινόμενα στο ηλιακό μας σύστημα. Είναι το ανάλογο έκρηξης ηφαιστείων στη Γη, μόνο που στην περίπτωση του Ηλιου αναδύονται από την επιφάνεια προς το στέμμα (την ακρότατη ατμόσφαιρα υπέρθερμου αερίου που τον περιβάλλει) έντονα μαγνητικά πεδία. Μέσα σε δευτερόλεπτα υπερθερμαίνουν το πλάσμα σε 10 ως 100 εκατομμύρια βαθμούς Kelvin και επιταχύνουν ηλεκτρόνια, πρωτόνια και ιόντα ως σχεδόν την ταχύτητα του φωτός. Δέκα ως είκοσι λεπτά μετά την έκλαμψη μια καταιγίδα υπερφορτισμένου πλάσματος ξεχύνεται, η οποία φτάνει στη Γη μας έπειτα από 15 ως 30 ώρες. Η ενέργεια που απελευθερώνεται είναι αντίστοιχη εκείνης της έκρηξης εκατομμυρίων πυρηνικών βομβών υδρογόνου και καταλήγει στον βομβαρδισμό του ηλιακού μας συστήματος από ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία πλήρους φάσματος (ακτίνες Χ, υπεριώδη ακτινοβολία, ραδιοκύματα, ακτίνες γάμμα…) και νετρίνα. Οπως είναι ευνόητο, οι ηλιακές εκλάμψεις είναι συχνότερες και σφοδρότερες την περίοδο του ηλιακού κύκλου με αυξημένη δραστηριότητα (στην κορύφωσή του) και ατονούν σε εκείνη με μειωμένη (στο ελάχιστό του).

Η πρώτη ηλιακή έκλαμψη που κατέγραψε ο πολιτισμός των ανθρώπων ήταν το 1859. Από ηλιακές καταιγίδες που προξένησαν εκλάμψεις είχαμε το 1972 τηλεφωνικό μπλακάουτ στο Ιλινόι των ΗΠΑ και το 1989 στο Κεμπέκ του Καναδά.

a.kafantaris@gmail.com