Είναι αλήθεια ότι τα αστρολογικά ζώδια δεν συμφωνούν πια με την αστρονομική πραγματικότητα; Η απάντηση για τους περισσοτέρους από εμάς είναι σαφώς καταφατική. Για παράδειγμα, όσοι γεννήθηκαν στις 3 Απριλίου, όπως ο υπογράφων, γεννήθηκαν όταν ο Ηλιος ήταν στο ζώδιο των Ιχθύων και όχι στο ζώδιο του Κριού!
Σχεδόν όλοι γνωρίζουμε «τι ζώδιο είμαστε», αλλά λίγοι κατανοούν τι ακριβώς σημαίνει αυτή η έκφραση. Ετσι όταν πριν από λίγες ημέρες εμφανίστηκε στα διεθνή μέσα ενημέρωσης η είδηση ότι οι ημερομηνίες στις οποίες αντιστοιχούν τα ζώδια είναι σχεδόν έναν μήνα λάθος πολλοί αναρωτήθηκαν τι ακριβώς σημαίνει αυτό και, αν είναι σωστό, γιατί συμβαίνει. Η «είδηση» αυτή δεν είναι καθόλου νέα, αφού οι αστρονόμοι τη γνωρίζουν εδώ και 2.000 χρόνια. Το τι ακριβώς σημαίνει όμως και γιατί συμβαίνει δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά στον μέσο πολίτη και γι΄ αυτό θα ήταν χρήσιμη μια κάπως εκτενής παρουσίαση του φαινομένου.
Η εκλειπτική γραμμή και το σημείο γ
Από την εποχή του Γαλιλαίου είναι πια γνωστό ότι κατά τη διάρκεια ενός έτους η Γη εκτελεί μια περιφορά γύρω από τον Ηλιο. Επομένως, αν η Γη δεν είχε ατμόσφαιρα, οπότε ο ουρανός θα ήταν μαύρος, θα βλέπαμε κάθε μέρα τον Ηλιο να «προβάλλεται» μπροστά από ένα διαφορετικό αστέρι. Το φαινόμενο είναι εντελώς αντίστοιχο με αυτό όπου, καθώς κινούμαστε με το αυτοκίνητό μας, βλέπουμε ένα κοντινό δέντρο να προβάλλεται σε διαφορετική κάθε φορά κορυφή ενός μακρινού βουνού. Φυσικά, επειδή ο ουρανός είναι γαλάζιος, δεν μπορούμε να δούμε κατά τη διάρκεια της ημέρας τα αστέρια στη γύρω περιοχή του Ηλιου, μπορούμε όμως να δούμε τα αστέρια λίγο μπρος και λίγο πίσω από τη θέση του κατά την ανατολή και κατά τη δύση του, οπότε στη συνέχεια υπολογίζεται εύκολα η ομάδα των αστεριών που περιβάλλει κάθε μέρα τον Ηλιο.
Αν ενώσουμε σε έναν χάρτη του ουρανού τις διαδοχικές θέσεις που καταλαμβάνει κάθε ημέρα ο Ηλιος με γραμμές, θα πάρουμε μια γραμμή που ονομάζεται εκλειπτική. Σε μια ζώνη που έχει πλάτος 15 μοίρες πάνω και κάτω από την εκλειπτική οι αρχαίοι Ελληνες είχαν φανταστεί ότι τα αστέρια σχηματίζουν μυθικές φιγούρες που σήμερα ονομάζονται ζωδιακοί αστερισμοί . Ακολουθώντας μάλιστα τη βαβυλωνιακή μαθηματική παράδοση, είχαν υποδιαιρέσει τη ζώνη αυτή, που έχει μήκος 360 μοίρες, σε 12 τμήματα πλάτους 30 μοιρών το καθένα, τα οποία είναι τα γνωστά μας ζώδια. Ως αρχή μέτρησης των διαστημάτων αυτών είχαν ορίσει ένα ιδιαίτερο σημείο της εκλειπτικής, αυτό στο οποίο βρίσκεται ο Ηλιος την ημέρα της εαρινής ισημερίας και ονομάζεται σήμερα σημείο γ. Ετσι τις πρώτες τριάντα ημέρες μετά την εαρινή ισημερία (που συμβαίνει στις 21 Μαρτίου) ο Ηλιος διασχίζει το ζώδιο του Κριού, τις επόμενες τριάντα το ζώδιο του Ταύρου κτλ. Η μετάπτωση στη γήινη «σβούρα»
Δυστυχώς το σημείο γ δεν παραμένει σε μια σταθερή θέση στην εκλειπτική εξαιτίας ενός φαινομένου που ονομάζεται μετάπτωση των ισημεριών . Το φαινόμενο αυτό ήταν γνωστό ήδη στον μεγάλο έλληνα αστρονόμο Ιππαρχο, τον 2ο π.Χ. αιώνα, και οφείλεται κατά κύριο λόγο στην έλξη που εξασκεί η Σελήνη στο ισημερινό εξόγκωμα της Γης. Το σχήμα της Γης δεν είναι απόλυτα σφαιρικό, αλλά μοιάζει κάπως με κολοκύθα, με τον ισημερινό να είναι περισσότερο διογκωμένος από ό,τι οι πόλοι. Η έλξη της Σελήνης στο ισημερινό εξόγκωμα της Γης δημιουργεί μια ροπή ανόρθωσης στη Γη, τείνει δηλαδή να ανορθώσει τον άξονά της, που, όπως οι περισσότεροι γνωρίζουμε, έχει μια κλίση 23,5 μοιρών περίπου. Σύμφωνα με τους νόμους της Φυσικής, ένα περιστρεφόμενο αντικείμενο του οποίου προσπαθούμε να αλλάξουμε τη διεύθυνση του άξονα περιστροφής αρχίζει να μεταπίπτει, δηλαδή ο άξονάς του αρχίζει να διαγράφει έναν κύκλο. Το φαινόμενο αυτό το έχουμε παρατηρήσει οι περισσότεροι από τους παλαιότερους στις σβούρες, αυτό το παιδικό παιχνίδι που ήταν πολύ διαδεδομένο πριν από την εποχή των playstations. Οταν ο άξονας περιστροφής της σβούρας αποκτούσε κάποια κλίση, η σβούρα δεν έπεφτε λόγω του βάρους της αλλά ο άξονάς της άρχιζε να διαγράφει κύκλους. Το ίδιο συμβαίνει και με τη Γη, όπου τη δύναμη της βαρύτητας έχει αντικαταστήσει η έλξη της Σελήνης στο ισημερινό εξόγκωμα της Γης. Η μετάπτωση των ισημεριών οφείλεται σε αυτό ακριβώς το φαινόμενο και ο άξονας της Γης διαγράφει έναν πλήρη κύκλο κάθε 26.000 χρόνια περίπου.
Λόγω λοιπόν της μετάπτωσης των ισημεριών το σημείο γ κινείται κατά μήκος της εκλειπτικής και επομένως η αρχή της άνοιξης, στις 21 Μαρτίου, έπαψε από την εποχή του Χριστού να συμπίπτει με τη στιγμή που ο Ηλιος εισέρχεται στο ζώδιο του Κριού, εδώ και 2.000 χρόνια. Σήμερα ο Ηλιος εισέρχεται στον αστερισμό του Κριού στις 14 Απριλίου και η διαφορά από την ημερομηνία που χρησιμοποιούν οι αστρολόγοι για τα ωροσκόπια, 21 Μαρτίου, θα γίνεται όλο και μεγαλύτερη ώσπου έπειτα από 24.000 χρόνια να μηδενισθεί και πάλι. Επομένως είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι από εμάς «ανήκουμε» σε διαφορετικό ζώδιο από αυτό που λένε τα ωροσκόπια.
Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.
