Τα Μουντιάλ ήταν ανέκαθεν το πεδίο στο οποίο δοκιμαζόταν ό,τι καλύτερο έχει να παρουσιάσει το διεθνές ποδόσφαιρο στον τομέα της τακτικής και των συστημάτων. Από την άποψη αυτή οι ειδικοί πολλών χωρών παραδοσιακά παρακολουθούν και αναλύουν τις κορυφαίες (εθνικές) ομάδες του πλανήτη, ώστε μέσα από την επεξεργασία των στοιχείων τού σήμερα να προβλέψουν σε ποια κατεύθυνση θα αναπτυχθεί την επόμενη τετραετία το άθλημα.
Στην Ελλάδα, επίσης παραδοσιακά, ελάχιστοι -και σε ατομικό επίπεδο- ασχολούνται με την επιστήμη του ποδοσφαίρου. Τους φτάνει η ειδίκευση σε… θέματα διαιτησίας, παρασκηνίου και θεωριών συνωμοσίας. Πέρασαν έξι μήνες από το Μουντιάλ της Νότιας Αφρικής και δεν είδαμε καμία επίσημη ανάλυση των ειδικών της ΕΠΟ. Ούτε καν τεκμηριωμένη αναφορά για το ποδόσφαιρο που έπαιξε η ελληνική ομάδα. Ας δούμε λοιπόν την 11άδα των βασικών διαπιστώσεων-συμπερασμάτων της FIFA, όπως καταγράφονται στη σχετική έκθεση της επιτροπής των ειδικών της διεθνούς ποδοσφαιρικής συνομοσπονδίας που παρουσιάζει το «ΒΗΜΑonline».
1.
Αναποτελεσματικό το 4-4-2
Από τις τέσσερις ομάδες των ημιτελικών μόνο η Ουρουγουάη έπαιζε ένα σύστημα που έμοιαζε με 4-4-2. Ο Φορλάν, αν και κυνηγός, περισσότερο έπαιζε ως επιθετικός μέσος πίσω από τον προωθημένο Σοάρες. Στην πράξη ο Φορλάν έπαιζε έναν ρόλο ελεύθερου καλλιτέχνη, ο οποίος υποστήριζε την ανάπτυξη της επίθεσης. Επίσης προωθούνταν συχνά ο Αρεβάλο και ο Πέρες, με αποτέλεσμα το σύστημα της Ουρουγουάης να μοιάζει περισσότερο με 4-2-3-1. Το Μουντιάλ του 2010 έδειξε την αναποτελεσματικότητα του 4-4-2. Οχι μόνο επειδή δεν το εφάρμοσε αμιγώς καμία από τις ομάδες της ημιτελικής φάσης, αλλά και γιατί απέτυχαν παταγωδώς ομάδες που το έπαιξαν όπως η Αγγλία, οι ΗΠΑ και η Ελβετία.
2.
Επικράτησε το 4-2-3-1
Οι άλλες τρεις ομάδες της ημιτελικής φάσης _ η Ολλανδία, η Γερμανία και η Ισπανία _ χρησιμοποιούσαν καθαρά το 4-2-3-1, αλλά με τον δικό τους τρόπο και σύμφωνα με τις ατομικές ικανότητες των παικτών τους. Η παγκόσμια πρωταθλήτρια Ισπανία στο ένα άκρο είχε τον Ινιέστα, ο οποίος έκλεινε προς το κέντρο, και στο άλλο άκρο τον Βίγια, ο οποίος στην πράξη αγωνιζόταν στην κορυφή της επίθεσης. Αντίστοιχα, στην Ολλανδία ο Κάουτ έκλεινε προς το κέντρο της μεσαίας γραμμής, ενώ ο Ρόμπεν στην πράξη έπαιζε πίσω από τον κεντρικό επιθετικό. Εν ολίγοις οι τέσσερις κορυφαίες ομάδες του Μουντιάλ κατά τη διάρκεια του τουρνουά δεν άλλαξαν αγωνιστική τακτική, εκτός από την Ουρουγουάη, η οποία παρέταξε και τρίτο επιθετικό στην προημιτελική φάση. Η Αγγλία, η Ιταλία και η Γαλλία που δοκίμαζαν διάφορα σχήματα ως και το τελευταίο παιχνίδι προετοιμασίας, στο Μουντιάλ δεν είχαν την οργάνωση της Ισπανίας, της Γερμανίας, της Ολλανδίας, ακόμη και της Βραζιλίας, η οποία αγωνίστηκε επίσης με 4-2-3-1.
3.
Το (μη) εναλλακτικό σχέδιο
Οι 4 ομάδες έφταναν στην επιτυχία παίζοντας με συγκεκριμένο σύστημα, διαθέτοντας όμως και εναλλακτικό σχέδιο για ό,τι ήθελε συμβεί κατά τη διάρκεια (εκάστου) ματς. Αντίθετα η Βραζιλία, μια ομάδα με μεγάλο όνομα και μουντιαλική παράδοση, δεν είχε απαντήσεις από τη στιγμή που η Ολλανδία την ισοφάρισε στον προημιτελικό. Η ύπαρξη εναλλακτικού σχεδίου δεν είναι καινούργιος κανόνας, όμως το πάθημα της Βραζιλίας τον επαναφέρει δυναμικά στο προσκήνιο. Το παιχνίδι της Σελεσάο στηριζόταν στις πολλές πάσες και στις ταχύτατες αντεπιθέσεις. Το τέλειο πάσινγκ γκέιμ στην αντίπαλη περιοχή και οι αντεπιθέσεις δεν οδηγούν όμως πάντοτε στα επιθυμητά αποτελέσματα, ειδικά όταν ο αντίπαλος έχει γεμίσει τον χώρο με παίκτες αμυντικών καθηκόντων. Η ικανότητα των Ισπανών να αλλάζουν το παιχνίδι τους με μικροαλλαγές στις θέσεις των παικτών τούς επέτρεψε να κερδίσουν τέσσερα διαδοχικά ματς που ήταν ισόπαλα στο ημίχρονο.
4.
Αυτόματη (ανα)προσαρμογή
Πολλές ομάδες είχαν τη δυνατότητα να αλλάξουν ριζικά το παιχνίδι τους. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η Χιλή του κόουτς Μπιέλσα, ο οποίος στον αγώνα με την Ονδούρα, όταν ο αντίπαλος άλλαξε το σύστημα σε 4-4-2 από 4-5-1, αυτόματα μετέτρεψε το αγωνιστικό σύστημα της ομάδας του από 4-2-3-1 σε 3-3-3-1.
5.
Οι τεχνίτες μέσοι και οι πλάγιοι
Στο σύγχρονο ποδόσφαιρο είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν ελεύθεροι χώροι για επιθέσεις, καθώς πολλές ομάδες αμύνονται μαζικά με οκτώ-εννέα παίκτες. Αυτό αυξάνει την ανάγκη ύπαρξης ποδοσφαιριστών με υψηλή τεχνική κατάρτιση που να κερδίζουν τις μονομαχίες στη μεσαία γραμμή και στα πλάγια, φτάνοντας εύκολα στη γραμμή της αντίπαλης περιοχής και δημιουργώντας ευκαιρίες. Ο ρόλος του κλασικού δεκαριού μειώθηκε αισθητά, ιδιαίτερα στο 4-2-3-1, αν και οι Τσάβι (Ισπανία), Σνάιντερ (Ολλανδία), Οζίλ (Γερμανία) έπαιζαν ακριβώς αυτόν τον ρόλο. Σνάιντερ και Οζίλ έπαιζαν περισσότερο ως περιφερόμενοι επιθετικοί, ενώ ο ρόλος του Τσάβι ήταν προσαρμοσμένος περισσότερο στην τροφοδότηση των παικτών που αγωνίζονταν στα πλάγια. Δύο από τις καλύτερες ομάδες της διοργάνωσης, η Ισπανία και η Γερμανία, χρησιμοποιούσαν στα πλάγια τους Βίγια – Ινιέστα και Μίλερ – Ποντόλσκι αντίστοιχα, οι οποίοι στους συλλόγους τους αγωνίζονταν είτε ως επιθετικοί ή πίσω από τον επιθετικό, ή ως κεντρικοί μέσοι.
6.
Μπαλιές στην πλάτη της άμυνας
Οι μεταβιβάσεις από τον κεντρικό άξονα στην πλάτη της αντιπάλου άμυνας απέφεραν 31 γκολ και πάρα πολλές ευκαιρίες, και αυτό γιατί οι ασθενέστερες ομάδες έχτιζαν την άμυνά τους κυρίως σε ευθεία γραμμή. Μάλιστα, οι περισσότερες τέτοιες μπαλιές στόχευαν την πλάτη των πλάγιων αμυντικών, καθώς εκεί η συσσώρευση αμυντικών είναι η ελάχιστη δυνατή, η εφαρμογή του πρέσινγκ εξαιρετικά δύσκολη και ως εκ τούτου είναι πολύ πιο εύκολο για την ομάδα που επιτίθεται να βγάλει μπαλιές από τα πλάγια στο κέντρο της αντίπαλης άμυνας. Επίσης ένας από τους τρόπους για να φτάσει μια ομάδα στην επιτυχία ήταν η γρήγορη μετάβαση από την άμυνα στην επίθεση, παρακάμπτοντας τη μεσαία γραμμή με μια γρήγορη μακρινή πάσα ακριβείας.
7.
Από την άμυνα γρήγορα στην επίθεση
Οι περισσότερες ομάδες εφάρμοζαν συμπαγή άμυνα, αλλά στην ανάγκη είχαν τη δυνατότητα και για ατομικά μαρκαρίσματα. Στην ερμηνεία αυτής της αμυντικής τακτικής υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Βραζιλία, Γερμανία, Αργεντινή, Ισπανία και Γκάνα είχαν δυνατούς πλάγιους αμυντικούς, όμως στην αμυντική λειτουργία της ομάδας συμμετείχαν οι μέσοι και ένας από τους επιθετικούς. Αυτό βοηθούσε στο γρήγορο πέρασμα από την άμυνα στην επίθεση. Οποια ομάδα αμυνόταν με μεγάλο αριθμό παικτών είχε περισσότερες δυνατότητες να αναπτύξει γρήγορη αντεπίθεση. Επιπλέον η συγκέντρωση πολλών παικτών στην άμυνα επέτρεπε την παραμονή στη ζώνη της επίθεσης των πιο ποιοτικών παικτών, οι οποίοι κατέχοντας την τέχνη της πάσας εκδήλωναν ταχύτατα την αντεπίθεση.
8.
Αντίθετες τακτικές αντεπίθεσης
Στη Νότια Αφρική παρατηρήθηκαν δύο εκ διαμέτρου αντίθετες τακτικές αντεπίθεσης. Αλγερία, Ουρουγουάη, Πορτογαλία και Ελβετία όταν έχαναν την μπάλα υποχωρούσαν, άλλαζαν την μπάλα στην περιοχή τους και με μακρινές μπαλιές προσπαθούσαν να εκμεταλλευθούν το λάθος της αντίπαλης άμυνας στην προσπάθεια εφαρμογής του τεχνικού οφσάιντ. Ισπανία, Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη και Χιλή προσπαθούσαν με σκληρό πρέσινγκ να ανακτήσουν την μπάλα και να αποκτήσουν μια δεύτερη ευκαιρία επίθεσης ή, στη χειρότερη περίπτωση, να μη δώσουν τη δυνατότητα στον αντίπαλο να εκδηλώσει αντεπίθεση ή να το κάνει με τις χειρότερες δυνατές προϋποθέσεις. Κάτι ανάλογο εφάρμοσαν πέρυσι στο Τσάμπιονς Λιγκ η Μπαρτσελόνα και η Ιντερ. Η Μπάρτσα άρχιζε το πρέσινγκ πολύ κοντά στην περιοχή του αντιπάλου, ενώ η Ιντερ δεν ξεκινούσε οργανωμένη διεκδίκηση της μπάλας αν ο αντίπαλος δεν έφτανε 30 μ. από το τέρμα της.
9.
Το ρίσκο με το τάκλιν
Τα τάκλιν δεν οδηγούν πλέον μόνο στην αύξηση του ρίσκου στο τέρμα της αμυνόμενης ομάδας. Σε αυτόν τον τομέα Πορτογαλία και Ισπανία παρουσίασαν τις καλύτερες αμυντικές γραμμές του Μουντιάλ. Η σωστή οργάνωση της άμυνας μειώνει στο ελάχιστο τις επικίνδυνες καταστάσεις, ενώ ένα τάκλιν μπορεί να σώσει τον αμυντικό αλλά και να τον εκθέσει.
10.
Γκολ και… κρατάμε το σκορ
Στα 46 από τα 64 παιχνίδια της τελικής φάσης νίκησε η ομάδα που προηγήθηκε στο σκορ. Από τα υπόλοιπα 18 ματς, 6 τελείωσαν χωρίς γκολ, σε 8 η ομάδα που βρέθηκε πίσω στο σκορ κατάφερε να ισοφαρίσει και μόνο σε 4 η ομάδα που βρέθηκε πίσω στο σκορ πέτυχε την πλήρη ανατροπή. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι ομάδες γνωρίζουν πλέον πώς να κρατήσουν το σκορ, όλες ξέρουν να παίζουν καταστροφικό ποδόσφαιρο, και αυτό αυξάνει τη σημασία του πρώτου και, αν είναι δυνατόν, του γρήγορου γκολ.
11.
Επιθετικές αιχμές οι πλάγιοι μπακ
Οι επιτυχημένες ομάδες επιτίθενται και αμύνονται με 10 ποδοσφαιριστές, γεγονός που αυξάνει τη σημασία της φυσικής κατάστασης. Σημαντικότατος είναι ο ρόλος των πλάγιων αμυντικών, οι οποίοι θα πρέπει να μπορούν να περάσουν ταχύτατα από την ποιοτική άμυνα στην ποιοτική επίθεση. Σχεδόν το σύνολο των πλάγιων αμυντικών έκανε ένα πολύ καλό τουρνουά. Οι Μαϊκόν (Βραζιλία), Ράμος και Καμπντεβίλα (Ισπανία), Ισλα (Χιλή), Μ. Περέιρα (Ουρουγουάη), Λαμ (Γερμανία), Α. Κόουλ (Αγγλία), Σαλσίντο (Μεξικό), Φαν Μπρόνκχορστ (Ολλανδία), Πόουλσεν (Δανία) αγωνίστηκαν πολύ καλά έως εξαιρετικά. Αντιθέτως, δεν απέδωσαν καλά οι Γκουτιέρες (Αργεντινή), Εβρά (Γαλλία), Μπαστός (Βραζιλία).
Η αμυντική αξιοπιστία των ποιοτικών παικτών
και ο ρόλος των αναπληρωματικών
Οι ομάδες που διέθεταν τεχνίτες ποδοσφαιριστές με καλή πάσα έδειχναν πιο αξιόπιστες στο Μουντιάλ 2010, με την προϋπόθεση ότι οι ποιοτικοί παίκτες έπρεπε να συμπεριφέρονται αξιόπιστα και αμυντικά τουλάχιστον στη θέση που κάλυπταν. Η Αργεντινή ηττήθηκε (4-0) κατά κράτος από τη Γερμανία στη διεκδίκηση της μπάλας, καθώς στην ομάδα του κόουτς Μαραντόνα αυτή τη δουλειά την έκαναν οι τέσσερις αμυντικοί και ο Μαστσεράνο, με τους Μάξι Ροντρίγκες και Ντι Μαρία ξεκομμένους στα πλάγια. Σημαντικός είναι πλέον και ο ρόλος των αναπληρωματικών. Οι καλύτερες ομάδες προχωρούσαν εύκολα σε αλλαγές. Η Ισπανία χρησιμοποίησε 20 από τους 23 ποδοσφαιριστές της αποστολής. Από τους αναπληρωματικούς δεν έπαιξε ο Αλμπιόλ και οι δύο τερματοφύλακες Βαλντέζ και Ρέινα. Τρία από τα τέσσερα γκολ στους νοκ άουτ αγώνες της η παγκόσμια πρωταθλήτρια τα σημείωσε μετά τις αλλαγές παικτών και συστήματος που έκανε ο κόουτς Ντελ Μπόσκε.
