Κατάδυση στις βυζαντινές επιστήμες!

Σε πρόσφατη σατιρική εκπομπή γερμανικού τηλεοπτικού καναλιού, η συνεισφορά των Ελλήνων στον ανθρώπινο πολιτισμό συνοψίστηκε περίπου ως εξής: «Ο,τι ήταν να δώσουν,το έδωσαν μέσα σε τρεις αιώνες,με αποκορύφωμα τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή.Επειτα…μηδέν,ως σήμερα».

Μηδέν! Δυόμισι χιλιάδες χρόνια με μηδέν εις το πηλίκον;

Και καλά οι αιώνες που βρεθήκαμε υποταγμένη επαρχία της Ρωμαϊκής ή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας… Τα 1.100 χρόνια του Βυζαντίου ήταν ένα ολοστρόγγυλο μηδέν; Ακόμη κι αν παραμερίσουμε όσα διδαχθήκαμε στα σχολεία ως «φθηνό εθνικισμό», ακόμη κι αν ενστερνισθούμε τα επιχειρήματα των ακραιφνών αρχαιολατρών ότι «η Εκκλησία έθαψε το πνεύμα των αρχαίων», ένα μοναδικό ιστορικό παράδοξο ορθώνεται πελώριο, χωρίς απάντηση: «Πώς συνέβη και έπειτα από 600 χρόνια ρωμαϊκής κοσμοκρατορίαςτο μισό κομμάτι της βρέθηκε να… μιλάει ελληνικά;Πώς ανατράπηκε πολιτισμικά μια τόσο ισχυρή εξουσία, αν το πολιτισμικό παράγωγο των Ελλήνων ήταν μηδέν;». Και μη νομίσετε ότι αυτή η απορία σχηματίστηκε μόνο στον νου έλληνός τινος ουτιδανού δημοσιογράφου: Την είχαν ανέκαθεν οι Ευρωπαίοι και γι΄ αυτό ονόμαζαν αυτήν που ύστερα βαπτίστηκε Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ως «Αυτοκρατορία των Ελλήνων»!

Ωστόσο μια επιχειρηματολογία βάσει λογικής απορίας δεν αρκεί. Για να έχεις μετρήσιμο αποτέλεσμα διαφορετικό από το «μηδέν εις το πηλίκον» πρέπει να έχεις πλήρη καταγραφή της πνευματικής ιστορίας των βυζαντινών χρόνων.

Αλλά, ενώ για το θεολογικό έργο είχαμε πλείστες καταγραφές, για το έργο το επιστημονικό στα χρόνια εκείνα οι αναφορές μας ήταν πάντοτε πτωχές. Οπότε η εφετινή εμφάνιση ενός βιβλίου 672 σελίδων, γεμάτων με ακριβώς αυτό το περιεχόμενο, πρέπει να χαιρετισθεί ως επίτευγμα λαμπρό και εκπλήρωση χρέους της ελληνικής γραμματείας.

Το τόλμημα ανέλαβαν δύο αποδεδειγμένοι «εραστές της επιστημονικής αλήθειας», οι φυσικομαθηματικοί καθηγητές Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών- και γνωστότατοι πανελληνίως από τις τηλεοπτικές σειρές τους εκλαΐκευσης των επιστημών- Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης. Στα τέσσερα κεφάλαιά τους (χωρισμένα κατά τις ιστορικές περιόδους του Βυζαντίου) παρελαύνουν τουλάχιστον 226 επιστήμονες ή θεράποντες των επιστημών, με αναλυτική περιγραφή του έργου τους και της συμβολής τους στην ανάπτυξή τους. Μια πραγματική κιβωτός γνώσης από εγκυκλοπαιδική σκοπιά, η αξία της οποίας όμως δεν σταματά εκεί: Πιστοί στην παράδοσή τους να ψηλαφούν τα γεγονότα σε συνάρτηση με τον ιστορικοκοινωνικό τους περίγυρο, οι συγγραφείς μπολιάζουν τη «μεσαιωνική εγκυκλοπαίδειά» τους με πολύτιμα στοιχεία και συγκριτική ανάλυση του τι έδεσε τον έναν κρίκο με τον άλλον. Ετσι, έχουμε για αρχή μια μακροσκελέστατη (70 σελίδων) εισαγωγή, που λειτουργεί ως συνοπτική υπενθύμισή μας της ιστορίας του Βυζαντίου, αλλά και ως ανάλυση πτυχών της που ουδέποτε μας είχαν τονισθεί. Για παράδειγμα, οι δέκα σελίδες που εξηγούν τα της αίρεσης των γνωστικών βάζουν για πρώτη φορά σε τάξη όσα «καταπίνουμε» εδώ και μία δεκαετία από τις μυθιστορίες τύπου Κώδικα Ντα Βίντσι… Κι αυτή η επιμορφωτική διαπλοκή συνεχίζεται σε κάθε κεφάλαιο, με ένα «ιστορικοκοινωνικό περισκόπιο» να φωτίζει την έναρξη καθενός, ή να εμβαθύνει σε περιπτώσεις πρωταγωνιστών που «χάραξαν δρόμους». Για να φθάσουμε στο τέλος των κεφαλαίων, με άλλες… 100 σελίδες να ακολουθούν, πληρούμενες από Παράρτημα, Βιβλιογραφία, Αλφαβητικό Ευρετήριο και Πίνακες. Μια αξιοθαύμαστη πραγματικά εργασία, που σίγουρα θα αξιοποιηθεί από πολλές σχολές των ΑΕΙ μας. Ωστόσο δεν είναι γραμμένη για να διαβαστεί μόνον από πανεπιστημιακούς και λόγιους. Παρά το ότι οι συγγραφείς πάσχισαν για την επιστημονική κατοχύρωση της αρτιότητας όσων παραθέτουν, φρόντισαν και για το αναγνώσιμό τους από τον μη ειδικό. Μπορεί το «Στα χρόνια του Βυζαντίου» να προαπαιτεί την αποφοίτηση από το Λύκειο και, βεβαίως, να μην προσδοκά την ανάγνωσή του «στα πεταχτά», αλλά είναι εύπεπτο και εξόχως ενδιαφέρον για κάθε κοινό νου που θέλει να καταλάβει «τι πραγματικά ήταν για μας η Βασιλεύουσα». Μετά την ανάγνωσή του, κανείς πια δεν θα μπορεί να του πουλήσει ασάφειες για «την Κόκκινη Μηλιά», αλλά ούτε και να τον ξαναχαρακτηρίσει «απόγονο του μηδενός»!

a.kafantaris@gmail.com