O Αβραάμ Μπεναρόγια υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές μορφές του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος. Γεννημένος στο Βιδίνιο της Βουλγαρίας το 1887, βρέθηκε στην πολυεθνική Θεσσαλονίκη το 1908 και υπήρξε πρωτεργάτης στην ίδρυση και καθοδηγητής της πιο μαζικής πολιτικής οργάνωσης στη Μακεδονία, της Φεντερασιόν.
Ο Μπεναρόγια διαμορφώθηκε ιδεολογικά από την επαφή του με το βουλγαρικό σοσιαλιστικό κίνημα, αλλά ανέπτυξε τα οργανωτικά και ηγετικά του χαρακτηριστικά μέσα στην πολυπληθή ισραηλιτική κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Το ιστορικό πλαίσιο ήταν η επανάσταση των Νεότουρκων και η προσωρινή τους υποστήριξη στο εργατικό κίνημα, το ξέσπασμα ενός πρωτόφαντου απεργιακού κύματος το 1908 σε όλη τη Μακεδονία, αλλά ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, όπου η πλειονότητα του προλεταριάτου αποτελούνταν από ισραηλίτες εργάτες. Ο Μπεναρόγια ίδρυσε την ίδια χρονιά μια λέσχη με στόχο τη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών στους ισραηλιτικής εθνότητας εργάτες της Θεσσαλονίκης, τον Σεφαραδίτικο Κύκλο Σοσιαλιστικών Σπουδών. Σε λίγους μήνες η λέσχη συγκέντρωσε εκατοντάδες μέλη και τον Απρίλιο του 1909 μετατράπηκε σε πολιτική οργάνωση (με γραμματέα τον Μπεναρόγια) με το όνομα Εργατικός Σύνδεσμος Θεσσαλονίκης.
Τέσσερα έθνη, ένας καθοδηγητής
Ο Μπεναρόγια υποστήριξε ότι οι σοσιαλιστικές οργανώσεις της πόλης πρέπει να αποκτήσουν ομοσπονδιακή μορφή με τη συμμετοχή όλων των εθνικών ομάδων. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος ο Εργατικός Σύνδεσμος Θεσσαλονίκης (με ισραηλιτική βάση) μαζί με το Σοσιαλιστικό Κέντρο (με πλειοψηφία σλαβοφώνων) δημιούργησε την Εργατική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης- δηλαδή, όπως έμεινε γνωστή στη γλώσσα λαντίνο, τη Φεντερασιόν , στις 24 Ιουλίου 1909. Η οργάνωση αυτή, με γραμματέα τον Μπεναρόγια, σύντομα έγινε η πιο μαζική σε όλη τη Μακεδονία. Ηταν μια ομοσπονδία των τεσσάρων βασικών εθνικών ομάδων της περιοχής, δηλαδή των εβραίων, των ελλήνων, των σλαβοφώνων και των μουσουλμάνων, η οποία εξέδιδε τα κείμενά της στις τέσσερις γλώσσες και οργάνωσε, με κέντρο τη Θεσσαλονίκη, την εργατική αντίσταση στη νομοθεσία των Νεότουρκων.
Το 1911 η Φεντερασιόν ανέλαβε τη διοργάνωση της εργατικής Πρωτομαγιάς στη Θεσσαλονίκη και έπειτα από επέμβαση των αστυνομικών δυνάμεων συνελήφθησαν οι πρωτεργάτες.
Ο Μπεναρόγια διώχτηκε από το καθεστώς των Νεότουρκων και το 1911 βρέθηκε στην Αθήνα, όπου ήρθε σε επαφή με τις τοπικές σοσιαλιστικές κινήσεις του Ν. Γιαννιού και του Πλάτωνα Δρακούλη.
Στην υπηρεσία των εργατών
Μια πτυχή της πολύπλευρης προσωπικότητας του Αβραάμ Μπεναρόγια ήταν ότι υπήρξε επίσης και ξεχωριστό συνδικαλιστικό στέλεχος. Το αρχικό του επάγγελμα ήταν δάσκαλος. Η μόρφωσή του έφτανε ως το σημείο να μιλάει έξι γλώσσες. Για να έχει όμως καλύτερα αποτελέσματα στη συνδικαλιστική του δράση του δεν δίστασε να εργαστεί ως καπνεργάτης και στη συνέχεια ως τυπογράφος. Με την επιστροφή του στη Θεσσαλονίκη μεγάλη ήταν η συμβολή του στην υπέρβαση του συντεχνιακού χαρακτήρα των εργατικών οργανώσεων προς όφελος της σύγχρονης διεπαγγελματικής οργάνωσης των σωματείων. Επαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ίδρυση του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης.
Η προσάρτηση της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος έστρεψε τη δράση του Μπεναρόγια προς την προσπάθεια της ενσωμάτωσης της Φεντερασιόν στο ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, πράγμα που επιτεύχθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία. Επειτα από μια συνάντηση με τον Βενιζέλο, άνοιξε ο δρόμος για την ίδρυση της ΓΣΕΕ το 1917 και του ΣΕΚΕ έναν χρόνο αργότερα. Και στις δύο διαδικασίες ο Μπεναρόγια είχε ουσιαστική συμβολή. Δραστηριοποιήθηκε στο ΣΕΚΕ, μετέπειτα ΚΚΕ, έλαβε μέρος στη συζήτηση και υποστήριξε την είσοδο του κόμματος στην Κομμουνιστική Διεθνή με την αποδοχή των 21 όρων το 1921. Συμμετείχε στη δράση του κόμματος ως το 1924, οπότε και διαγράφηκε. Εκτοτε ακολούθησε ανεξάρτητη πορεία, στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού κινήματος πάντοτε, και μέσα στην ισραηλιτική κοινότητα της Θεσσαλονίκης, ως οργανωτής πολιτικών ομάδων και εκδότης περιοδικών/εφημερίδων.
Το Ολοκαύτωμα και το τέλος στο Ισραήλ
Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και της δίωξης των εβραίων συνελήφθη και εκτοπίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Με την επιστροφή του συμμετείχε στη Σοσιαλιστική Εργατική Ενωση (ΣΕΕ) μαζί με τον Καζαντζάκη, τον Αγγελο Τερζάκη, τον Ν. Πουλιόπουλο κ.ά. Η ΣΕΕ έπαιξε ρόλο στην ενοποίηση του ελληνικού σοσιαλιστικού χώρου με την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΕΛΔ) το 1946, στην Κεντρική Επιτροπή του οποίου συμμετείχε ο Μπεναρόγια.
Ταυτόχρονα, όμως, μετά μάλιστα την εμπειρία του Ολοκαυτώματος, άρχισε να ενδιαφέρεται έντονα για το πρόβλημα της δημιουργίας εβραϊκού κράτους που οδήγησε στην ίδρυση του Ισραήλ το 1948. Το 1952 έκανε ένα αναγνωριστικό ταξίδι στο Ισραήλ όπου αναγνώρισε μια κοινωνική οργάνωση με πολλά σοσιαλιστικά στοιχεία. Το 1953 εγκαταστάθηκε οριστικά στα περίχωρα του Τελ Αβίβ έως τον θάνατό του το 1979. Χωρίς να προσχωρήσει στον σιωνισμό, υποστήριζε το δικαίωμα των Ισραηλιτών σε πατρίδα, όπως ολόκληρο το σοσιαλιστικό κίνημα της εποχής, και εκτιμούσε τους σιωνιστές ηγέτες Μπεν Γκουριόν και Μπεν Τσβι. Αλλωστε με προσωπική διαμεσολάβηση του Μπεν Τσβι ο Μπεναρόγια απέκτησε ένα περίπτερο, με τα έσοδα του οποίου (μαζί με μια μικρή σύνταξη από το ελληνικό κράτος) έζησε την υπόλοιπη ζωή του.
Ο κ.Βάσιας Τσοκόπουλος είναι ιστορικός.
