Καλές γιορτές; Σίγουρα όχι για τη Λευκορωσία. Ο Παππούς Χιονιάς (Ded Μoroz), η ρωσική εκδοχή του Αϊ-Βασίλη, επισκέφθηκε νωρίς το Μινσκ εφέτος και τα δώρα που πήγε ήταν εκλογές νοθείας, αστυνομική βία, μαζικές συλλήψεις, σοβιετικού τύπου ψέματα και, για την Ευρωπαϊκή Ενωση, μια εορταστική κάρτα που κυκλοφορεί στα περίπτερα και γράφει «άντε γ…τε»!. Η Ναταλία Κολιάντα της ομάδας Ελεύθερο Θέατρο της Λευκορωσίας ήταν μεταξύ όσων συνελήφθησαν, όταν η ίδια και άλλοι διαμαρτυρήθηκαν κατά της ενέργειας του προέδρου Αλεξάντρ Λουκασένκο να κλέψει ακόμη μία προεδρική θητεία χωρίς καμία ντροπή. Είπε ότι την κράτησαν 14 ώρες, χωρίς να της επιτρέπουν να πιει νερό, να φάει ή να κοιμηθεί. Κρατούμενοι και των δύο φύλων έμειναν σε παγωμένους διαδρόμους φυλακών, κακοποιήθηκαν από τους φύλακες («Είστε ζώα! Το όνειρό μας είναι να σας σκοτώσουμε!») και υποχρεώθηκαν να αφοδεύουν ο ένας μπροστά στον άλλον. Περισσότερα από 600 άτομα, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών ανθρώπων των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και των τεχνών, συνελήφθησαν από την ΚGΒ- όπως ακόμη αποκαλείται στη Λευκορωσία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ούτε οι οικογένειές τους δεν γνωρίζουν πού τους κρατούν. Κάποιοι αντιμετωπίζουν διώξεις για «υποκίνηση μαζικών ταραχών», αδίκημα που επισύρει ποινή φυλάκισης 15 χρόνων. Ο πρόεδρος Λουκασένκο δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ότι «δεν θα υπάρξει άλλη άσκοπη δημοκρατία».
Υπάρχει μία λέξη για όλα αυτά. Αυτή η λέξη είναι η τρομοκρατία. Οχι η σταλινική τρομοκρατία του 1930, αλλά και πάλι, κάτι ποιοτικά διαφορετικό από την αστυνομική βία σε μια δυτική δημοκρατία. Εκτός αν πιστεύει κανείς ότι τα βρετανικά αστυνομικά κλομπ στην πλατεία του Κοινοβουλίου χρησιμοποιήθηκαν προς υπεράσπιση κάποιου εγκληματικού αυταρχικού καθεστώτος. Υπάρχει και ένας γρίφος εδώ, αν και όχι δυσεπίλυτος. Βραχυπρόθεσμα ο Λουκασένκο δεν χρειαζόταν να καταφύγει σε τόσο σκληρή βία για να παραμείνει στην εξουσία – όπως κάνει από το 1994 ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε της Ανατολικής Ευρώπης. Με το να ανοίξει τη δημόσια τηλεόραση στους υποψηφίους της αντιπολίτευσης και υποκρινόμενος ότι ανταποκρινόταν στο κάλεσμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης για ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, θα μπορούσε να είχε νοθεύσει τη διαδικασία λίγο, ακριβώς όσο χρειαζόταν για να επανεκλεγεί. Θα μπορούσε να είχε επιτρέψει στην αδύναμη και κατακερματισμένη αντιπολίτευση να διαμαρτυρηθεί για μερικές ημέρες στο παγωμένο Μινσκ και μετά να απομακρύνει τους διαδηλωτές αθόρυβα, ενώ οι ευρωπαίοι ηγέτες θα γιόρταζαν τα Χριστούγεννά τους.
Γιατί τόση βία; Μια απάντηση η οποία αναπόφευκτα μας έρχεται στο μυαλό σε τέτοιες συνθήκες είναι η διάσπαση στο ίδιο το καθεστώς. Οι σκληροπυρηνικοί έχουν το πάνω χέρι. Μπορεί να υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό, αλλά ο Αντρέι Ντίνκο της εφημερίδας «Νasa Νiva» της Λευκορωσίας μού έδωσε μιαν απλούστερη εξήγηση. Ο Λουκασένκο επιστρέφοντας σε αυτό που ο Ντίνκο αποκαλεί «ρωσική αυταρχική παράδοση» απλώς ήθελε να επαναφέρει τον φόβο σε υγιή (για τον δικτάτορα) επίπεδα. Τα επίπεδα του τρόμου μειώθηκαν ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια, μέσα σε ένα κλίμα σχετικού φιλελευθερισμού και ανοίγματος προς τη Δύση. Ηθελε να δώσει στον λαό του ένα μάθημα ξανά. Ο εθνικός φόβος πρέπει να είναι μεγαλύτερος από το εθνικό χρέος.
Είναι ξεκάθαρο ότι η καταστολή σχεδιάστηκε ανεξάρτητα από την κλίμακα και την πορεία των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων. Ηλθα σε επαφή με μερικούς ανεξάρτητους παρατηρητές που ήταν παρόντες στις κινητοποιήσεις. Καταθέτουν ότι άνδρες που είχαν όλα τα γνωρίσματα των προβοκατόρων έσπαγαν παράθυρα σε κυβερνητικά κτίρια, επιτρέποντας στις ήδη τοποθετημένες δυνάμεις ασφαλείας να αναλάβουν δράση. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τις θεωρίες συνωμοσίας, αλλά μερικές φορές είναι πραγματικές. Ωστόσο ο Μουγκάμπε της Ευρώπης τα έκανε όλα αυτά επειδή 10 ημέρες πριν από τις εκλογές απροσδόκητα έκλεισε μια συμφέρουσα πετρελαϊκή συμφωνία με τη Ρωσία. Αν οι εκλογές ήταν δίκαιες, η Λευκορωσία θα βρισκόταν στο μονοπάτι του ευρωπαϊκού πολιτισμού- και η Ευρωπαϊκή Ενωση θα προσέφερε ένα πακέτο επιχορηγήσεων και δανείων που θα ξεπερνούσε τα 3 δισ. ευρώ. Τώρα όμως, με τη Ρωσία εμφανώς στο πλευρό του, ο Λουκασένκο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το μαστίγιο στον λαό του- και να πει στην ΕΕ πού ακριβώς να βάλει το καρότο της.
Η Λευκορωσία είναι μια μακρινή χώρα για την οποία οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν ελάχιστα. Ακόμη ένας λόγος για να ανοίξουμε τα μάτια μας σε όσα συμβαίνουν εκεί. Είναι ένα κακό τέλος σε μια κακή χρονιά για τη Γηραιά Ηπειρο. Αν η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει τη μαγνητική έλξη της σε μια μικρή, εξαθλιωμένη χώρα στο κατώφλι της, πρόκειται για αποτυχία. Πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν προκειμένου να απελευθερωθούν αυτοί οι πολιτικοί κρατούμενοι. Και με το νέο έτος η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να κοιτάξει καλά τον εαυτό της όπως αυτός φαίνεται στον καθρέφτη της Λευκορωσίας. Το θέαμα μπορεί να μην είναι καθόλου ευχάριστο.
Ο Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι βρετανός ιστορικός και συγγραφέας,καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
