Η πάσα είναι το άλφα και το ωμέγα στο σύγχρονο ποδόσφαιρο, ωστόσο την τέχνη της μαγικής πάσας και δη της τελικής την κατέχουν ως επί το πλείστον οι προικισμένοι με φυσικό ταλέντο και οι διαθέτοντες μοναδική τεχνική κατάρτιση. Ο Ντιέγκο Μαραντόνα, ο Ροναλντίνιο _ στις καλές ποδοσφαιρικές ημέρες του _ ο Τσάβι, ο Λιονέλ Μέσι, ο Μεσούτ Οζίλ, ο Κακά και από τους δικούς μας ο Μίμης Δομάζος, ο Γιώργος Κούδας, ο Βασίλης Χατζηπαναγής, ο Πρέντραγκ Τζόρτζεβιτς, κ.ά., έβρισκαν διαδρόμους εκεί όπου οι άλλοι έβλεπαν τείχη.
Κατά το παρελθόν ένας σπουδαίος ρώσος προπονητής, ο Κοσταντίν Μπέσκοφ, έκανε μαθήματα τακτικής στους παίκτες της Σπαρτάκ Μόσχας προβάλλοντας τις καλύτερες στιγμές κορυφαίων ποδοσφαιριστών ανά τον κόσμο. «Οι παίκτες ξεχωρίζουν από το πώς αναπτύσσονται στην επίθεση, από τον τρόπο και τον χρόνο που θα μεταβιβάσουν την μπάλα ώστε να υπάρξει το καλύτερο τελείωμα στον ελάχιστο δυνατόν χρόνο» τους έλεγε.
Τα τελευταία χρόνια, οι καλοί πασέρ λιγοστεύουν επικίνδυνα και οι υπάρχοντες είναι περιζήτητοι από τις κορυφαίες ομάδες. Στην Ελλάδα, ο Ολυμπιακός είναι η ομάδα με τις περισσότερες ασίστ (17) στον α’ γύρο του τρέχοντος πρωταθλήματος, κυρίως χάρη στο ταλέντο δύο παικτών στους οποίους αν δοθεί η δυνατότητα «ζωγραφίζουν» με το αριστερό πόδι μέσα στο γήπεδο. Ο 28χρονος ισπανός αριστερός χαφ-εξτρέμ Αλμπερτ Ριέρα με 5 τελικές πάσες και ο 20χρονος έλληνας διεθνής μεσοεπιθετικός Γιάννης Φετφατζίδης με 3 ασίστ είναι ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει σήμερα η πειραϊκή ομάδα σε αυτόν τον τομέα.
Ο Ριέρα, ο οποίος προηγείται και στον σχετικό πίνακα του πρωταθλήματος, χρειάστηκε 13 ματς και 1.048 αγωνιστικά λεπτά για να φτάσει τις 5 ασίστ, που σημαίνει ότι δίνει μία τελική πάσα ανά 209 λεπτά, τουτέστιν κάθε 3,3 παιχνίδια. Αντίστοιχα ο Φετφατζίδης χρειάστηκε 12 αγώνες και 679 λεπτά συμμετοχής για να δώσει 3 ασίστ, δηλαδή περίπου 1 τελική πάσα ανά 4 παιχνίδια.
Η τέχνη της τελικής πάσας έχει να κάνει επίσης και με την τακτική των ομάδων, αλλά και με τον συντελεστή δυσκολίας κάθε πρωταθλήματος. Ο Ριέρα στον Ολυμπιακό μετράει 4 γκολ και 5 ασίστ όταν σε 40 ματς με τη φανέλα της Λίβερπουλ πέτυχε 3 γκολ και έδωσε 4 ασίστ. Με την τεχνική κατάρτιση που διαθέτει ο Ισπανός, η αποτελεσματικότητα και η παραγωγικότητά του σε ένα πρωτάθλημα με την ποιότητα του ελληνικού θα έπρεπε να είναι πολύ μεγαλύτερες. Το ίδιο ισχύει και για τον Φετφατζίδη, ο οποίος διαθέτει εκπληκτική τεχνική, βλέπει γήπεδο, αλλά δεν έχει ακόμη την εμπειρία και τις δυνάμεις να φύγει σφαίρα στον αιφνιδιασμό πασάροντας έτοιμα γκολ στους συμπαίκτες του ή μπαίνοντας ο ίδιος με την μπάλα στα δίχτυα.
Οι Ριέρα και Φετφατζίδης έχουν ακόμη πολλά να διδαχθούν από τον Τζόρτζεβιτς, ο οποίος χρησιμοποιώντας επίσης με μαεστρία το αριστερό του πόδι ήταν πολύ πιο παραγωγικός και αποτελεσματικός για τον λόγο ότι ήταν πιο γρήγορος, απλός και ομαδικός. Ο άλλοτε αρχηγός των Ερυθρολεύκων Σέρβος από τη θέση του αριστερού μέσου σημείωσε 126 γκολ σε 343 ματς του Ολυμπιακού, αλλά η τέχνη της τελικής πάσας ήταν εκείνη που τον έκανε μοναδικό. Την αγωνιστική περίοδο 2002-2003 τελείωσε το πρωτάθλημα με 14 γκολ και 15 ασίστ, ενώ έναν χρόνο μετά είχε επίδοση 10 γκολ και 22 ασίστ.
Για να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης ας σημειωθεί ότι οι Ριέρα και Φετφατζίδης μαζί έχουν 8 τελικές πάσες όσες στο πρώτο μισό του πρωταθλήματος κατέγραψαν από κοινού τρεις ομάδες: η Ξάνθη (2), ο Πανσερραϊκός (3) και η Λάρισα (4). Το ίδιο ισχύει και για τον Ολυμπιακό ο οποίος έχει τόσες ασίστ (17) όσες από κοινού ο Αρης (5), ο Εργοτέλης (5), ο Πανιώνιος (4) και ο Πανσερραϊκός (3). Στον Ολυμπιακό εκτός από τον Ριέρα και τον Φετφατζίδη από μία τελική πάσα έχουν οι Μέλμπεργκ, Ιμπαγάσα, Ντουντού, Ζαϊρί, Ραούλ Μπράβο, Φουστέρ, Ρόμενταλ, Νέμεθ και Γιάννης Παπαδόπουλος.
