Ε πιβλητική νεοκλασική αρχιτεκτονική, εντυπωσιακά αίθρια, μαρμάρινα περάσματα και περίτεχνες αψίδες. Μια βόλτα στις εμπορικές στοές της Αθήνας αρκεί για να μεταφερθούμε- σαν σε όνειρο- στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, στο πνεύμα μιας άλλης εποχής που διατηρεί κάτι από την αρχοντιά και τη φινέτσα των παραδοσιακών αθηναίων αστών.
Το νόμισμα, όμως, έχει δύο όψεις. Εγκατάλειψη, δεκάδες ενοικιαστήρια, ακόμη και… άστεγοι και ναρκωτικά είναι η σκληρή πραγματικότητα στις «άλλες» στοές του κέντρου, αυτές που είχαν την ατυχία να εγκαταλειφθούν από το νομικό πρόσωπο στο οποίο ανήκουν ή να βρίσκονται απλώς στο λάθος σημείο. Στους περίτεχνους λαβύρινθους στα «έγκατα» του αθηναϊκού κέντρου το μεγαλείο συμβιώνει με την ανέχεια, το μοντέρνο αγκαλιάζει το παραδοσιακό και η μαγεία συναντά τη σκληρότητα. Ο συγκερασμός των αντιφάσεων δεν θα αφήσει κανέναν ασυγκίνητο.
Εκατοντάδες άνθρωποι κάθε ημέρα περνούν με βιαστικό βήμα από τη Στοά Αρσακείου που ενώνει τις οδούς Πανεπιστημίου και Σταδίου. Λίγοι, ωστόσο, κοντοστέκονται για να αναλογιστούν την ιστορία τού εν λόγω περάσματος που κατασκευάστηκε το 1900 από τον μηχανικό Αναστάση Θεοφιλά και τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Μαρούδη και αναμορφώθηκε το 1907 από τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ.
Η εντυπωσιακή γυάλινη οροφή της, στο κέντρο της οποίας διαμορφώνεται ένας περίτεχνος θόλος, επιτρέπει στο φυσικό φως να διαχέεται στον χώρο, ενώ στο κέντρο της στοάς υπάρχει μια μικρή οκταγωνική πλατεία και ένα παλιό τυπογραφικό πιεστήριο. «Μπορείτε να φανταστείτε ότι οι διηγήσεις και οι αναμνήσεις σε ένα τόσο ιστορικό μέρος είναι αναρίθμητες. Οι παλιοί θυμούνταν ότι πριν από μερικές δεκαετίες δεν μπορούσαν να “ξεπορτίσουν” από τα μαγαζιά τους – τόση πολυκοσμία υπήρχε μέσα στη στοά! Σήμερα εξακολουθεί να είναι δημοφιλές εμπορικό πέρασμα, ωστόσο τα δεδομένα έχουν αλλάξει και είναι χρέος όλων μας, τόσο των ιδιοκτητών όσο και των επιχειρηματιών της στοάς, να προστατεύσουμε την αρχιτεκτονική παράδοσή της» σχολιάζει μιλώντας προς «Το Βήμα» ο κ. Γιάννης Κοκονέτσης, συνιδιοκτήτης του ιστορικού μουσικού οίκου «Γαϊτάνου» που λειτουργεί αδιάκοπα στη Στοά Αρσακείου εδώ και… 84 χρόνια! Η πόλη μεταλλάσσεται, άνθρωποι έρχονται και φεύγουν, όμως στο εσωτερικό των εμπορικών στοών ο χρόνος φαίνεται να σταματά και να διαφυλάσσει κάτι από το μυστήριο του παρελθόντος.
Ο κ. Νίκος Ρούσσος, ιδιοκτήτης του ιστορικού καταστήματος «Αντίκες Ρούσσος» έχει ζήσει σχεδόν 50 χρόνια μέσα στη Στοά Καλλιγά, η οποία ενώνει τις οδούς Σταδίου και Καραγεώργη Σερβίας. Οπως διηγείται, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται κυρίως χρυσοχόοι και ρολογάδες, κάποτε χτυπούσε η εμπορική καρδιά της Αθήνας. «Οταν αποφασίσαμε να αγοράσουμε το κατάστημα μέσα στη στοά, οι φίλοι μας γελούσαν. “Θέλετε να πιάσετε τον πρώτο αριθμό του λαχείου; ” μας έλεγαν. Η στοά ήταν σπουδαίο εμπορικό πέρασμα, θυμάμαι ότι ερχόταν ακόμη και ο βασιλιάς να πιει τον καφέ του στο “Μπραζίλιαν”. Με τη Μεταπολίτευση άλλαξαν τα πράγματα, ήρθαν και έφυγαν μαγαζιά, η στοά μετέβαλε τον χαρακτήρα της πολλές φορές. Ποτέ όμως δεν σκέφτηκα να την εγκαταλείψω» αναφέρει ο κ. Ρούσσος. Ατού για το ιστορικό κέντρο της πόλης
Δ εν είναι μόνο οι παλιοί, ωστόσο, εκείνοι που διαισθάνονται τη μαγεία στις εμπορικές στοές της Αθήνας. Αντιθέτως, εκατοντάδες νέοι- καταναλωτές και επιχειρηματίες- επιλέγουν τα ιστορικά περάσματα ως «αντίδοτο» στη σύγχρονη μανία για τα εμπορικά κέντρα, η οποία απομακρύνει τους πολίτες από την ιστορική καρδιά της πόλης. «Οι εμπορικές στοές αποτελούν τον πρόδρομο των εμπορικών κέντρων καθώς συνδυάζουν πολλές επιλογές:καταστήματα, υπηρεσίες, εστίαση, καφετέριες, διασκέδαση.Εχουν,όμως,και ένα επιπλέον πλεονέκτημα, το γεγονός ότι βρίσκονται στην καρδιά της πόλης και δεν αναγκάζουν τον πολίτη να μπει στο αυτοκίνητο και να φτάσει στην άλλη άκρη της Αθήνας» αναφέρει ο κ. Σίμος Τσακίρης, ιδιοκτήτης του καταστήματος ορειβατικών ειδών «Αlpamayo Ρro» στη Στοά Αtrium, που ενώνει τις οδούς Χαριλάου Τρικούπη και Ιπποκράτους. Ο ίδιος είναι φανατικός υποστηρικτής των στοών, καθώς τα τελευταία 21 χρόνια υπήρξε ιδιοκτήτης δύο καταστημάτων… εκ των οποίων και τα δύο βρίσκονταν σε στοά. «Είναι σαν νησίδες νηνεμίας μέσα στο χάος του κέντρου.Καθαρές,προστατευμένες από διαδηλώσεις και επεισόδια, αναδίδουν μια ζεστασιά. Μακάρι οι καταναλωτές να τις υποστηρίξουν και να αντισταθούν στη “μανία” του εμπορικού κέντρου» καταλήγει.
Λίγο πιο κάτω, στην ιστορική Στοά του Βιβλίου, η οποία αποτελεί προέκταση της Στοάς Αρσακείου, η 20άχρονη Σοφία, φοιτήτρια Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, πίνει τον καφέ της παρέα με… οκτώ βιβλία! «Λίγοι χώροι συναγωνίζονται σε ζεστασιά τη Στοά του Βιβλίου. Είναι από τα σπάνια μέρη όπου μπορείς να χαλαρώσεις, να βρεις λίγες στιγμές μοναξιάς και ηρεμίας σε ένα μέρος που σφύζει από τέχνη και λογοτεχνία. Πιστεύω ότι σε τέτοια μέρη δεν κυριαρχεί η νοοτροπία τού φαίνεσθαι και ότι οι άνθρωποι εκεί μπορούν να είναι πιο αληθινοί» σχολιάζει. Ο ιδιόμορφος χαρακτήρας τής εν λόγω στοάς δόθηκε τον Ιούνιο τού 1996 από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα κέντρο Πολιτισμού στην Αθήνα, με επίκεντρο το βιβλίο και την ανταλλαγή των ιδεών. Είναι από τους λίγους χώρους όπου οι φοιτητές συνυπάρχουν με ηλικιωμένους μελετητές, το παλιό αγκαλιάζει το νέο και η ψυχαγωγία ενώνεται με τη μόρφωση.
«Σήμεραπου τα εμπορικά κέντρα διαδέχονται το ένα το άλλο, οι εμπορικές στοές της Αθήνας μοιάζουν μικρές και ασήμαντες. Και όμως!Αν τις προσέξει κανείς, διακρίνει εύκολα την παλιά αρχοντιά τους και αίγλη, μια αρχοντιά που δεν είχε ανάγκη το “λάιφσταϊλ” και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να προβληθεί.Αν τις προσέξουμε λίγο και τις περιποιηθούμε, οι στοές αυτές μπορούν να συναγωνιστούν επάξια τα αγγλικά “arcades” και τα γαλλικά “passages couverts”, που οι τουριστικοί οδηγοί του Λονδίνου και του Παρισιού μάς καλούν να επισκεφθούμε» αναφέρει η κυρία Μάρω Αδάμη-Καρδαμίτση, καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη.
«Ο οικοδομικός ιστός της Αθήνας κρύβει ακόμη μέσα του πολλά διαμαντάκια, μικρές οάσεις στην καρδιά της πόλης. Δεν έχουμε παρά να τα αξιοποιήσουμε προς όφελος δικό τους και δικό μας» καταλήγει.
«Πιάτσες» και «περάσματα»
«Περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις». Ο εν λόγω στίχος αποδίδει σχεδόν στην… κυριολεξία την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει ορισμένες από τις ιστορικές στοές της Αθήνας, οι οποίες κάποτε έσφυζαν από ζωή. Στη Στοά του Ειρηνοδικείου, η αποσύνθεση και η εγκατάλειψη αγγίζουν τραγικό βαθμό. Το 90% των εμπορικών χώρων παραμένουν κενοί, ενώ η πρόσφατη «μετακόμιση» των γραφείων του Ειρηνοδικείου αποστέρησαν την πάλαι ποτέ κεντρική στοά από οποιαδήποτε μορφή εμπορικής ζωής. Μια αποπνικτική δυσοσμία αναδίδεται ήδη από την είσοδο, καθώς άστεγοι και τοξικομανείς συγκεντρώνονται κάθε βράδυ για να πάρουν τη δόσητους, να κοιμηθούν ή και να… αφοδεύσουν μέσα στη στοά. «Πριν από 15 χρόνια αυτή ήταν μία από τις καλύτερες “εμπορικές πιάτσες” της πόλης.Την άφησανόμως να ρημάξει. Η Αστυνομία αδιαφορεί, οι ιδιοκτήτες της στοάς δεν λαμβάνουν μέτρα για την εκμίσθωση των χώρων και η εγκληματικότητα κατάφερε να κατακτήσει ακόμη και αυτόν τον εμπορικό θύλακα. Κάθε βράδυ μαζεύονται εδώ μέσα πάνω από 200 άτομα που επιδίδονται σε κάθε είδους παράνομες πράξεις» σχολιάζει ο κ. Αντώνης Κουρούβανης, ο οποίος διατηρεί ένα κατάστημα πώλησης ντόπιου μελιού μέσα στη στοά.
Λίγο πιο πάνω η Στοά Πεσμαζόγλου βιώνει τη δική της παρακμή. Δεν μαστίζεται, βέβαια, από την εγκληματικότητα της Ομόνοιας, ωστόσο έχει καταλήξει μια «σκοτεινή στοά», όπως χαρακτηριστικά είπε στο «Βήμα» η ιδιοκτήτρια του μόνου μικρού σαντουιτσάδικου που έχει παραμείνει ανοιχτό. Αν και αποτελεί μια από τις πιο κεντρικές στοές της πόλης, η συντριπτική πλειονότητα των καταστημάτων είναι κενά και τα «Ενοικιάζεται» αναρτώνται το ένα μετά το άλλο. Η ίδια κατάσταση επικρατεί και στη Στοά Ορφανίδου, ενώ, αντιθέτως, σε απόσταση μόλις λίγων μέτρων βρίσκεται η Στοά Νικολούδη, η οποία παραδόξως εμφανίζει την ακριβώς αντίθετη εικόνα: στολισμός και φωτάκια, ακριβά μαγαζιά και αρκετοί καταναλωτές! Επιχειρώντας να εξηγήσουμε την τεράστια αντίφαση ανάμεσα σε παρόμοιους χώρους, που απέχουν λιγότερο από ένα οικοδομικό τετράγωνο, επικοινωνήσαμε με τον αντιπρόεδρο του Συλλόγου Μεσιτών Αστικών Συμβάσεων Αττικής, κ. Μπάμπη Ζεπίδη. «Δυστυχώς, εν μέσω κρίσης οι νόμοι της αγοράς έχουν αλλάξει τη νοοτροπία των επιχειρηματιών.Αναζητώντας εμπορικό χώρο προς μίσθωση, επικεντρώνονται σε ένα στοιχείο:να αποτελεί “πέρασμα”, “εμπορική πιάτσα”. Αρκεί να αναλογιστείτε ότι πριν από μερικά χρόνια λέγαμε ότι “η φίρμα θα δημιουργήσει το πόστο”,πράγμα που πρακτικά σήμαινε ότι μια γνωστή μάρκα,όπου και αν άνοιγε το κατάστημά της,θα προσέλκυε πελατεία.Σήμερα,αντιθέτως, λέμε ότι το πόστο θα δημιουργήσει τη φίρμα!Ετσι,ορισμένες στοές διατήρησαν τη δημοτικότητά τους ακριβώς επειδή διαφύλαξαν τον χαρακτήρα της “πιάτσας”» εξηγεί ο κ. Ζεπίδης.
Σας αρέσει το… τσιγάρο;
Τις κρύες ημέρες του χειμώνα και με τον αντικαπνιστικό νόμο σε πλήρη εφαρμογή, τα καφέ και τα εστιατόρια που βρίσκονται μέσα στις στοές δεν έχουν απολέσει την πελατεία τους. Διόλου τυχαίο, αν αναλογιστεί κανείς ότι η στοά βρίσκεται στο μεταίχμιο ανάμεσα σε χώρους «εσωτερικούς» και «εξωτερικούς», καθώς αφενός προστατεύει από το τσουχτερό κρύο και αφετέρου επιτρέπει στους πελάτες να απολαμβάνουν τον καφέ τους με… ένα τσιγάρο στο στόμα. Στην ιστορική Στοά Στρατηγού Σπυρομήλιου, οι θαμώνες των καφέ και εστιατορίων λένε ότι την προτίμησαν… για να μπορούν να καπνίζουν! Ωστόσο, όπως εξηγεί ο κ. Μάκης Μόρφης, ιδιοκτήτης τηςκαφετέριας-κρεπερί «Αmouage» «το κάπνισμα τυπικά απαγορεύεται εντός της στοάς και έχουν διενεργηθεί έλεγχοι ακόμη και από τη Δημοτική Αστυνομία! Ωστόσο,σε τέτοιες στοές που αποτελούν “πέρασμα”, οι άνθρωποι κάθονται για έναν γρήγορο καφέ,γι΄ αυτό και είναι δυσκολότερο να τους ελέγξεις. Αλλωστε,η στοά έχει πολύ καλό εξαερισμό και το κάπνισμα ενοχλεί ελάχιστα» τονίζει. Εν μέσω κρίσης και παρά τον αντικαπνιστικό νόμο, η Στοά Κοραή παραμένει πολυσύχναστη. Ο μόνιμος φόβος των επιχειρηματιών είναι άλλος: «Η απεργία του μετρό.Κάθε φορά που απεργούν τα μέσα μεταφοράς, ο τζίρος μας πέφτει κατακόρυφα!» τονίζει ο κ. Μόρφης.
