Στολισμένα βαυαρικά έλατα με λαμπερά φωτάκια. Βρετανικά κάλαντα μεταφρασμένα κακήν κακώς στα ελληνικά. Και ο Αμερικανός Αγιος Βασίλης ντυμένος σαν φιγούρα από διαφημιστικό της Coca-Cola να τραγουδάει «χο, χο, χο». Οσο και αν απολαμβάνουμε τη σύγχρονη χριστουγεννιάτικη (υπο)κουλτούρα, παραμένει γεγονός ότι οι γιορτές στις ελληνικές πόλεις δεν έχουν σχεδόν τίποτε το… ελληνικό. Τη στιγμή που τα παραδοσιακά έθιμα της χώρας μας έχουν σχεδόν εκλείψει στις πόλεις, υπάρχουν ακόμη ελληνικά χωριά όπου επιβιώνουν χριστουγεννιάτικες και πρωτοχρονιάτικες συνήθειες που διαφυλάσσουν την παράδοση του λαού μας εδώ και αιώνες. Πόσοι από εμάς ωστόσο τις γνωρίζουμε;
«Τα παραδοσιακά έθιμα συνδέονταν περισσότερο με τη φύση, είχαν χαρακτήρα λατρευτικό και στόχους που απέβλεπαν στην αποτροπή των ασθενειών,στη γονιμότητα και στην επιτυχία της σοδειάς. O σύγχρονος τρόπος ζωής στις μεγάλες πόλεις ήταν αναμενόμενο ότι θα οδηγούσε σε εξάλειψη τις περισσότερες από αυτές τις παραδόσεις.Δεν είναι τυχαίοάλλωστεότι τα μόνα έθιμα που επεβίωσαν έχουν χαρακτήρα κοινωνικό:συγκεντρωνόμαστε γύρω από το τραπέζι για να φάμε και να κοινωνικοποιηθούμε. Είναι ένα σημείο συνοχής» σχολιάζει μιλώντας στο «Βήμα» η κυρία Κατερίνα Πολυμέρου-Καμηλάκη, διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. «Υπάρχουν ακόμη περιοχές όπου επιβιώνουν παραδοσιακά έθιμα, αρκεί κανείς να έχει τη διάθεση να συνδεθεί με την τοπική κοινωνία για να τα ανακαλύψει» προσθέτει η κυρία Πολυμέρου-Καμηλάκη.
Αν κι εσείς αγαπάτε την ελληνική παράδοση, επισκεφθείτε τις παρακάτω περιοχές και είναι σίγουρο ότι θα συναντήσετε τοπικά έθιμα που δεν έχουν εξοβελιστεί από το κύμα των εμπορευματοποιημένων Χριστουγέννων. Κάποια από αυτά εκδηλώνονται σε οργανωμένη μορφή από τους κατά τόπους δήμους, όπως για παράδειγμα οι γιορτές μεταμφιέσεων στη Δυτική Ελλάδα που συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό τουριστών απ΄ όλη τη χώρα. Αλλα είναι λιγότερο ορατά και οργανωμένα, κρυμμένα στην καθημερινότητα των φιλόξενων ντόπιων, αλλά γι΄ αυτό ακριβώς και πιο γοητευτικά.
1 Μεταμφιέσεις και χοροί
Αν και στις πόλεις μεταμφιεζόμαστε στα Καρναβάλια, σε πολλά χωριά της Ελλάδας οι μεγαλύτερες γιορτές μεταμφιέσεων γίνονται στο δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων! Φουστανελοφόροι και άλλοι μεταμφιεσμένοι με παραδοσιακές φορεσιές εμφανίζονται στα Γρεβενά και στην Ελασσόνα την Πρωτοχρονιά, στη Σιάτιστα τα Θεοφάνια και στην Καστοριά στις 6-8 Ιανουαρίου. Ειδικότερα τα Ραγκουτσάρια της Καστοριάς αποτελούν μια ξέφρενη γιορτή πανελλαδικής φήμης, όπου ολόκληρη η πόλη μασκαρεύεται φορώντας αλλοπρόσαλλα παλιά ρούχα. Οι καρναβαλιστές κυκλοφορούν στην πόλη χορεύοντας και τραγουδώντας, ενώ συχνά συνοδεύονται από ορχήστρες με χάλκινα και τύμπανα.
2 Γουρουνοχαρά και χοιροσφάγια
Αν και το σύγχρονο χριστουγεννιάτικο τραπέζι περιέχει γαλοπούλα, το παραδοσιακό μενού βασιζόταν στο… χοιρινό.
Ετσι, η σφαγή του χριστουγεννιάτικου χοίρου κατείχε πάντα θέση τελετουργικού για την ελληνική οικογένεια, ενώ ειδικότερα στη Θεσσαλία η λεγόμενη «γουρουνοχαρά» αποτελούσε τη σημαντικότερη γιορτή, η οποία προετοιμαζόταν ήδη από το καλοκαίρι. Στις μέρες μας τα «χοιροσφάγια» διασώζονται σε ορισμένα χωριά της Θεσσαλίας, της Φθιώτιδας, καθώς και στην Κρήτη, όπου ο χοίρος αξιοποιείται μέχρι τελευταίου… γραμμαρίου. Το λίπος λιώνεται και χρησιμοποιείται στη μαγειρική, ενώ παράλληλα παρασκευάζουν κάθε είδους «πειρασμούς»: λουκάνικα, απάκια, ομαθιές και σύγλινα. 3 Ρόδι, ποδαρικό και… κολόνιες
Στα χωριά όλης της Ελλάδας επιβιώνουν έθιμα που σχετίζονται με την υποδοχή του νέου έτους και την «καλοτυχία» που προσπαθούν να προσελκύσουν οι άνθρωποι για τη νέα χρονιά. Η είσοδος στο σπίτι με το δεξί την Πρωτοχρονιά διατηρείται σε πολλές γωνιές της Ελλάδας, ενώ ειδικότερα στα χωριά της Πελοποννήσου το σπάσιμο του ροδιού στην πόρτα ακόμη και σήμερα συνηθίζεται ως ένα μέσο προστασίας του σπιτιού από τα κακά πνεύματα. Στην Κεφαλλονιά, από την άλλη, λίγοι ντόπιοι εξακολουθούν να κυκλοφορούν το βράδυ της Πρωτοχρονιάς κρατώντας μπουκαλάκια κολόνιες και… ραντίζοντας ο ένας τον άλλον, ανταλλάσσοντας ταυτόχρονα ευχές για το νέο έτος.
4 Το χριστόψωμο κερδίζει τη βασιλόπιτα
Αν και στις πόλεις το βασικό γλυκό των εορτών είναι η βασιλόπιτα, στα χωριά την πρωταγωνιστική θέση κατέχει το χριστόψωμο. Πρόκειται για ένα στρογγυλό γλυκό ψωμί, που διακοσμείται με έναν σταυρό από ζυμάρι και με εικόνες από την αγροτική και την κτηνοτροφική ζωή. Στην παράδοση των Σαρακατσάνων ανήκει και η «τρανή χριστοκουλούρα», ενώ στη Δυτική Μακεδονία μπορείτε ακόμη και σήμερα να βρείτε τις «κολιαντίνες», μικρά χριστόψωμα για τα παιδιά που λένε τα κάλαντα. Στην Κρήτη μάλιστα οι γυναίκες τραγουδούν καθώς ζυμώνουν το χριστόψωμο: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει». Παραλλαγή του χριστόψωμου είναι και τα «σπάργανα», τηγανίτες με πολλά καρύδια που παρασκευάζουν στο Ζαγόρι της Ηπείρου και συνηθίζουν να τα προσφέρουν σε όσους επισκέπτονται οποιαδήποτε λεχώνα τα Χριστούγεννα.
Τζαζ και… αρκουδάκι Γκάμι Μπερ
Αν και οι άνθρωποι της πόλης επιθυμούν να μεταβούν στην επαρχία για «παραδοσιακές» γιορτές, δεν είναι λίγοι οι δήμοι της επαρχίας που έχουν στραφεί προς τα διεθνή πρότυπα για τους χριστουγεννιάτικους εορτασμούς τους. Χριστουγεννιάτικη συναυλία με ορχήστρα… τζαζ διοργανώνει σήμερα ο Δήμος Ηρακλείου Κρήτης, ενώ με κλασική μουσική υποδέχθηκε χθες τα Χριστούγεννα και ο Δήμος Αρτας. Στη Φλώρινα διοργανώνεται κυνήγι θησαυρού και ανάβουν φωτιές στην κεντρική πλατεία απόψε, ενώ στις σημερινές παιδικές χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις του Δήμου Χαλκίδας δεν θα πρωταγωνιστούν ήρωες από την παράδοσή μας αλλά η Χιονάτη, ο Πινόκιο και το καραμελένιο αρκουδάκι Γκάμι Μπερ!
