«Πλέαμε καταχείμωνο σε άγνωστα πελάγη χωρίς να ξέρουμε τι μας περιμένει…» Στα περίπου είκοσι λεπτά που διήρκεσε η ομιλία της Νέλλης Ανδρικοπούλου, το ακροατήριο που είχε γεμίσει ασφυκτικά σήμερα το πρωί το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών κρεμόταν από τα χείλη της. Στα 89 της χρόνια, μια από τις ελάχιστες επιζήσασες επιβάτιδες του θρυλικού μεταγωγικού Ματαρόα μέσω του οποίου νέοι έλληνες επιστήμονες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες διέφυγαν το 1945 από την Ελλάδα που καιγόταν στις φλόγες του εμφυλίου, ξετύλιξε με ενάργεια και χιούμορ μέρα προς μέρα την περιπέτεια τους. Ο Νϊκος Χατζημιχάλης και ο Μάνος Ζαχαρίας που είχαν σκαρφαλώσει σε κατάρτι για να δουν αν οι Ιταλοί είχαν πρόθεση να εισβάλλουν στο πλοίο και να το κλέψουν μόλις η αποστολή έφτασε στον Τάραντα, οι κούτες με τα τσιγάρα που οι ταξιδιώτες κουβαλούσαν μαζί τους για να τα ανταλλάξουν με τρόφιμα, η Ελβετία μέσα από τα παράθυρα του τρένου που φάνταζε μακριά από τη δίνη του καταστροφικού πολέμου «σαν παιχνίδι για παιδιά», το κακοφωτισμένο Παρίσι που υποδέχτηκε τους ταλαίπωρους ταξιδιώτες και ο συγκινητικός αποχαιρετισμός με τον Οκτάβιο Μερλιέ, τον τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου που εμπνεύστηκε το ταξίδι φυγαδεύοντας την πνευματική ελίτ της Ελλάδας ήταν μερικές μόνο από τις αναμνήσεις που κράτησαν με κομμένη την ανάσα τους παρισταμένους στην εκδήλωση. Μια εκδήλωση επετειακή που πραγματοποιήθηκε 65 χρόνια μετά τον απόπλου και μάλιστα στη Βιβλιοθήκη Octave Merlier που φέρει το όνομα του μεγάλου φιλέλληνα παρουσία του γάλλου πρέσβη, κ. Κριστόφ Φαρνό.
Ο κ. Φαρνό ανέβηκε πριν από τη Νέλλη Ανδρικοπούλου στο βήμα του ομιλητή για να τιμήσει με ξεχωριστό τρόπο αυτό το θρυλικό ταξίδι για την πραγματοποίηση του οποίου συνεργάστηκαν η γαλλική Πρεσβεία, το γαλλικό Ινστιτούτο και βεβαίως το γαλλικό κράτος. Να κάνει τα αποκαλυπτήρια τιμητικής πλάκας με τα ονόματα των επιβαινόντων του Ματαρόα και να ανακοινώσει την υποτροφία Οκτάβιου Μερλιέ που θα δίνεται ως βοήθεια στην μετάφραση και την έκδοση, έρευνας στις ελληνογαλλικές σχέσεις τιμώντας έτσι με τον καλύτερο τρόπο τον γάλλο οραματιστή. Ο πρεσβευτής της Γαλλίας τόνισε στην εναρκτήρια ομιλία του την σημασία της αναγνώρισης αυτού του ταξιδιού ως μια ηρωική πράξη, αναφέροντας χαρακτηριστικά την ρήση του Μalraux «η παιδεία δεν κληρονομείται. Κατακτάται!». Επισήμανε επίσης ότι ο εορτασμός αυτής της επετείου, σε αυτούς ειδικά τους δύσκολους καιρούς, αποτελεί μια ακόμη επιβεβαίωση του ότι ο πολιτισμός κατέχει καίρια θέση στην ταυτότητα όλων μας. Ο πρώτος ερευνητής στον οποίο αποδίδεται αυτή η υποτροφία είναι ο ιστορικός Νικόλας Μανιτάκης. Η Νέλλη Ανδρικοπούλου ήταν εκείνη που διαδέχτηκε τον γάλλο πρεσβευτή στο βήμα.«Ο Οκτάβιος Μερλιέ ήταν ο τελευταίος άνθρωπος που είδαμε από την Ελλάδα πριν αφήσουμε το λιμάνι του Πειραιά», ανέφερε η ομιλήτρια ενθυμούμενη την αγωνία των επιβατών _ και ιδίως των 32 αριστερών φοιτητών _ να ακουστούν οι μηχανές του πλοίου που σάλπαρε τα χαράματα της 22ας Δεκεμβρίου του 1945. Η περιπέτεια μόλις ξεκινούσε. Θα έπρεπε να περάσουν 7 ημέρες για να πατήσουν το πόδι τους στο Παρίσι οι περισσότεροι από 130 υπότροφοι του Ινστιτούτου και μεταξύ αυτών ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Αξελός, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Νίκος Σβορώνος και πολλοί άλλοι.
΄Ηταν, εν συνεχεία, η σειρά του πρώτου δικαιούχου της υποτροφίας, Νικόλαυ Μανιτάκη, να πάρει το λόγο. Ο ιστορικός, η έρευνά του οποίου θα εκδοθεί από τις εκδόσεις του Μουσείου Μπενάκη, τόνισε τη μεγάλη σημασία και τη μοναδικότητα του γεγονότος της απονομής, το 1945, τόσο μεγάλου αριθμού υποτροφιών σε Έλληνες, εκ μέρους της Γαλλικής Κυβέρνησης. Συνεχάρη και ευχαρίστησε τόσο τον Πρέσβη της Γαλλίας όσο και την Διευθύντρια του Γαλλικού Ινστιτούτου κα Catherine Suard, για την ίδρυση της υποτροφίας «Octave Merlier» αλλά κυρίως για το γεγονός ότι η μορφή της, ως βοήθεια στη μετάφραση και την έκδοση, δίνουν τη δυνατότητα στην έρευνα να γίνει γνωστή στο ευρύ κοινό.
Tην επέτειο αυτή τίμησαν με την παρουσία τους οι επιζήσαντες Νέλλη Ανδρικοπούλου, Ελένη Θωμοπούλου, Μάνος Ζαχαρίας και Μανώλης Νειάδας, η Αντιπρόεδρος του Μουσείου Μπενάκη Ειρήνη Γερουλάνου ο ακαδημαϊκός Κ. Δεσποτόπουλος, ο καθηγητής του Paris 8 Κώστας Βεργόπουλος, ο Πρόεδρος του Ελληνογαλλικού Συνδεσμού, καθ. Ευάγγελος Μουτσόπουλος, ο πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής Νίκος Καλογεράς, εκδότες όπως οι κυρίες Μάνια και Εύα Καραϊτίδη (ΕΣΤΙΑ), κα Ιωάννα Χατζηνικολή (ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ), η κα Βούλα Λούβρου (ΟΛΚΟΣ), συγγραφείς όπως ο Απόστολος Δοξιάδης, ο Γιάννης Κιουρτσάκης, ο συλλέκτης κ. Δημήτρης Τσίτουρας, η γλύπτρια Ναταλία Μελά, , η εικαστικός και σύζυγος του Μέμου Μακρή, Ζίζη Μακρή, η γκαλερίστα Μαριλένα Λιακοπούλου αδελφή του Ντίκου Βυζάντιου, ο αρχιτέκτονας Παύλος Καλαντζόπουλος κ.α.
