Χαράματα 22ας Δεκεμβρίου του 1945. Το μεταγωγικό «Ματαρόα» σηκώνει άγκυρα από το λιμάνι του Πειραιά. Επιβάτες του περισσότεροι από 130 νέοι επιστήμονες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, οι οποίοι άφηναν πίσω τους μια Ελλάδα που τραυματισμένη από την Κατοχή έμπαινε στη νέα περιπέτεια του Εμφυλίου. Οι καρδιές χτυπούσαν ταχύτερα καθώς οι μηχανές άρχισαν να ακούγονται και το άπιαστο όνειρο της εξόδου να μοιάζει αληθινό. Η γενιά που μπάρκαρε σε αυτό το πλοίο της μεγάλης φυγής δεν θα πήγαινε χαμένη. Ανάμεσά τους βρίσκονταν ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Αξελός, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Νίκος Σβορώνος…
Η πρωτοβουλία τού τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου και φιλέλληνα Οκτάβιου Μερλιέ να φυγαδεύσει τη νεότερη πνευματική ελίτ της Ελλάδας στο Παρίσι με υποτροφίες της γαλλικής κυβέρνησης έγινε με ένα ταξίδι-θρύλο. Εξήντα πέντε χρόνια αργότερα η πρεσβεία της Γαλλίας και το Γαλλικό Ινστιτούτο τιμούν την επέτειο με τα αποκαλυπτήρια τιμητικής πλάκας, την ανακοίνωση της υποτροφίας Οctave Μerlier και την ομιλία της εικαστικού και συγγραφέως Νέλλης Ανδρικοπούλου, από τους λιγοστούς επιζήσαντες του «Ματαρόα».
«Πηγαίναμε στο άγνωστο» μας λέει η 89χρονη σήμερα Νέλλη Ανδρικοπούλου, στη βιβλιοθήκη του σπιτιού της στο Κολωνάκι, περιτριγυρισμένη από παλιά βιβλία και λογιών-λογιών αναμνηστικά. «Ηταν μια κατάσταση αδιέξοδη.Ημασταν νέοι άνθρωποι και δεν θέλαμε η ζωή μας να πάει πεταμένη.Ξέρετε, το πιο σπουδαίο πράγμα σε έναν λαό είναι να μη χαθούν τα νιάτα… Ηταν θαύμα πώς μπορέσαμε να φύγουμε.Από το πρωί έφτασε βαθιά νύχτα για να κουβαληθούν όλα τα πράγματα, να μπαρκάρουμε κι εμείς και να ξεκινήσουμε τα χαράματα της επομένης. Φανταστείτε την αγωνία των 32 παράνομων μελών του ΚΚΕ που είχαν τρελαθεί άγρυπνοι περιμένοντας να ακούσουν τη μηχανή».
Για την ίδια η έξοδος υπήρξε εφιαλτική. «Ημασταν μια κουρελού από ανθρώπους που έπρεπε να τα βγάλουμε πέρα και ήταν θαύμα που δεν φαγωθήκαμε μεταξύ μας- δεδομένου του ότι ήμασταν διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων.Μας ένωνε η ίδια ανάγκηνα φτάσουμε κάπου» θυμάται. «Εχονταςλοιπόν ανάγκη να φύγουμε και να μην ξαναγυρίσουμε, καθένας πήρε μαζί του ό,τι μπορείτε να φανταστείτε. Οι γλύπτες πήραν σφυριά, οι μουσικοί νότες, οι συγγραφείς βιβλία και εγώ κουβαλούσα ένα σίδερο σιδερώματος που μου έδωσε η μάνα μου.Στο πλοίο έκανα παρέα με τον Κορνήλιο Καστοριάδη,τον γλύπτη Κώστα Κουλεντιανό, την Ελένη Σταθοπούλου και άλλους. Ο Καστοριάδης ήταν ένας πολύ ευχάριστος και ανοιχτόκαρδος άνθρωπος. Σκληρός μπορούσε να γίνει μόνον αν είχε πνευματικές διαφορές.Ηταν ιδανικός στην παρέα. Πάντα με χιούμορ, κέφι και χωρίς κανένα κόμπλεξ».
Η οδύσσεια διήρκεσε μια ολό κληρη εβδομάδα. Οι επιβάτες έφτασαν στην πόλη Τάραντα της Ιταλίας και από εκεί ταξίδεψαν για τη Ρώμη με ένα τρένο που ήταν για ζώα, πεσμένοι ο ένας πάνω στον άλλον. «Σκεφτείτεμέσα σε αυτό το τρένο να έχουν τιγκάρει τα βαγόνια και να έχουν φράξει τα παράθυρα από πράγματα». Στη συνέχεια πήραν άλλο τρένο για τα ελβετικά σύνορα. «Μολονότι δεν είχαμε μπει στον Τάραντα,επειδή υπήρχε φήμη για πανούκλα,οι Ελβετοί μας εμβολίασαν και μας τρέλαναν στο…απολυμαντικό. Μετά επιβιβαστήκαμε σε άλλο τρένο για τη Γαλλία.Φτάσαμε στο Παρίσι στις 28 Δεκεμβρίου,μαύρα μεσάνυχτα.Το Παρίσι μάς φάνηκε θλιβερό και κακοφωτισμένο, καμία σχέση με την Πόλη του Φωτός».
Ολοι είχαν αφήσει πίσω τους κάτι. Η Νέλλη Ανδρικοπούλου την οικογένειά της. «Εφυγα 24 χρόνων. Στο Παρίσι έκανα γλυπτική με τον δάσκαλο Οσσίπ Ζατκίν, έναν διάσημο γλύπτη.Εμεινα μόλις δύο χρόνια διότι αρρώστησε η μητέρα μου, έπρεπε να επιστρέψω στην Ελλάδα. Αυτό ήταν το μέγα δράμα της ζωής μου.Αλλά μετά παντρεύτηκα τον Νίκο Εγγονόπουλο,χώρισα,άνοιξε η σχολή των ξεναγών,σπούδασα και εξάσκησα το συγκεκριμένο επάγγελμα 35 χρόνια.Επί είκοσι χρόνια δεν είχα ΙΚΑ».
Προσφάτως, και με την παρότρυνση φίλων της, αποφάσισε να γράψει το βιβλίο «Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945» (Εκδόσεις Εστίας). Σε αυτό θα βασιστεί και η ομιλία της στο Γαλλικό Ινστιτούτο ενώ, όπως αναφέρει, η χαρά της για την υποτροφία που θα ανακοινωθεί εκείνη τη βραδιά είναι τεράστια. «Σαν να δίνει ο Μερλιέ ακόμα μια υποτροφία από τον άλλο κόσμο».
Ελλάς – Γαλλία, συμμαχία
Ο πρεσβευτής της Γαλλίας κ. Κριστόφ Φαρνό απαντά στις ερωτήσεις του «Βήματος» για την υποτροφία Μερλιέ και τη γαλλοφωνία στην Ελλάδα.
– Κύριε πρεσβευτά, πιστεύετε ότι στις σημερινές συνθήκες θα μπορούσε να επαναληφθεί η ιστορία του «Ματαρόα»;
«Η αποστολή του “Ματαρόα” εικονογραφεί την ιστορική σχέση ανάμεσα στις δύο χώρες. Πολλά γεγονότα σημάδεψαν αυτό τον δεσμό, και δεν χρειάζεται να ανατρέψω στο 1821 ή στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, το 1827. Είναι η πράξη του προέδρου Ζισκάρ Ντ΄ Εστέν να θέσει στη διάθεση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, το 1974, το προεδρικό αεροπλάνο για να επιστρέψει στην Ελλάδα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Οταν η Ελλάδα έκανε τη θεμελιώδη ευρωπαϊκή της επιλογή, η Γαλλία ήταν στο πλευρό της. Η ανάδειξη του ΠαΣοΚ στην εξουσία, το 1981, σημαδεύεται από τις ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ του Φρανσουά Μιτεράν και του Ανδρέα Παπανδρέου. Οταν ο πρόεδρος Σαρκοζί επισκέφθηκε την Ελλάδα τον Ιούνιο του 2008 δεν επιβεβαίωσε απλώς τον ιστορικό δεσμό αλλά του έδωσε νέα διάσταση, περνώντας από το “Ελλάς- Γαλλία Συμμαχία”, στο “Ελλάς- ΓαλλίαΝέα Συμμαχία”. Η αλληλεγγύη της Γαλλίας προς την Ελλάδα απέναντι στην οικονομική κρίση εικονογραφεί αυτή τη νέα πραγματικότητα».
– Η υποτροφία Μερλιέ θα είναι η αρχή μιας νέας πολιτιστικής πολιτικής ανταλλαγών;
«Είναι μια δυναμική πολιτική που θα ενισχυθεί. Στις 22 Δεκεμβρίου του 2010, 65 χρόνια μετά την αναχώρηση του “Ματαρόα”, θα γιορτάσουμε στο Γαλλικό Ινστιτούτο την επέτειο αυτής της οδύσσειας, που την ενοχρήστρωσε ο Μερλιέ. Στην αίθουσα Μέσων που φέρει το όνομά του θα αναγγείλουμε τη δημιουργία της Υποτροφίας Οκτάβ Μερλιέ. Η πρώτη υποτροφία αφορά στη χρηματική ενίσχυση για τη μετάφραση και τη δίγλωσση έκδοση από το Μουσείο Μπενάκη ενός βιβλίου αφιερωμένου στην ιστορία του Γαλλικού Ινστιτούτου που έγραψε ο Νίκος Μανιτάκης. Η υποτροφία εικονογραφεί την πλούσια πολιτιστική συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών, όπως άλλωστε δείχνει και η μεγάλη επιτυχία της έκθεσης “Παρίσι 1900” στην Εθνική Πινακοθήκη».
ΠΟΤΕ & ΠΟΥ
Εκδήλωση μνήμης για τον απόπλου του «Ματαρόα», Τετάρτη 22 Δεκεμβρίου Γαλλικό Ινστιτούτο, Σίνα 31, τηλ.210
3398.600,
ifa@ifa.gr
