«Το μαύρο κουτί», όπως ο ίδιος ο ισραηλινός συγγραφέας Αμος Οζ έχει αποκαλύψει, εξελίχθηκε σε επιστολικό μυθιστόρημα επειδή έτσι το θέλησαν οι χαρακτήρες του. Η Ιλάνα, μια γυναίκα σιβυλλικής έμπνευσης, αποφασίζει ύστερα από επτά χρόνια σιωπής να στείλει γράμμα στον πρώην σύζυγό της Αλεξ, έναν κοσμογυρισμένο και δύστροπο ακαδημαϊκό, προκειμένου να του εκθέσει τις ανησυχίες της για τον γιο τους Μπόαζ, που έχει τη διάπλαση του Σαμψών και μοιάζει «με σκανδιναβική εκδοχή του Ιησού». Ο γιος κάνει κάπως ηχηρά την επανάστασή του και η μάνα γράφει στον Αλεξ, ζητώντας βοήθεια, με απώτερο όμως στόχο να τους φέρει και πάλι κοντά. Ο Αλεξ, που είχε αρνηθεί το παιδί επειδή η Ιλάνα τον απατούσε καθ΄ εκάστη και με συνέπεια, αποφασίζει να απαντήσει και από εκεί και πέρα ο συγγραφέας παραδέχεται πως «χάνει τον έλεγχο».
Μπορεί ένα βιβλίο να αποτυπώσει μύχια συναισθήματα, να τα υποβάλει χωρίς απλώς να τα περιγράψει, να μετατρέψει ένα σκοτεινό πλέγμα ενοχών σε ένα πραγματικό οικογενειακό θρίλερ, αγωνιωδών ρυθμών, με πρόσωπα που χαράζονται στη μνήμη του αναγνώστη; Η απάντηση είναι αναμφίβολα θετική όταν γράφει ο Αμος Οζ. Είναι σαν να γράφουν μαζί, ταυτοχρόνως, ένα παιδί και ένας στρατιώτης, η αλάνα του παιχνιδιού και το πεδίο μάχης συγχωνευμένα. Η πρόζα του διαπρέπει ως προς αυτό και ο ίδιος εξακολουθεί να σαγηνεύει άλλοτε με την ψυχρή του οξύνοια και άλλοτε με την ποιητική του ευαισθησία για τον πεζό λόγο.
Ερωτικές επιστολές
Οι ερωτικές επιστολές μεταξύ των δύο πρώην συζύγων είναι βουτηγμένες μέσα σε ένα πάθος που τείνει να καταστεί παθολογικό για τη σάρκα και το πνεύμα τους. Σταδιακά εκτρέπεται σε ένα νοσηρό μίσος που μετατρέπει το παρόν (πάντα μέσα από το θολό παρελθόν) σε ένα διαστροφικά εκούσιο βασανιστήριο φλογισμένων ενοχών. Την ιστορία αυτή, που έχει ένα τέλος γλυκόπικρο, συμπληρώνουν μεταξύ άλλων τα ξεκαρδιστικά τηλεγραφήματα και γράμματα του Αλεξ με τον διαχειριστή της περιουσίας του, τον δικηγόρο και άσπονδο φίλο του Μάνφρεντ, τα ανορθόγραφα γράμματα του Μπόαζ που αντανακλούν την αθωότητά του (όπως επίσης την επιθυμία του για ειρηνική ζωή) και οι επιστολές ενός τρίτου προσώπου προς όλους τους υπολοίπους, του νέου συζύγου της Ιλάνα ονόματι Μίχαελ Σόμο (ή Μισέλ, λόγω της αλγερινής καταγωγής του και της γαλλικής παιδείας του) με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, τη συμπαθητική Γιφάτ. Ο θρησκόληπτος και ακροδεξιών πεποιθήσεων σύζυγος, ο «μέσος» ισραηλινός οικογενειάρχης που βδελύσσεται τη βία σαν καλός σιωνιστής αλλά εκτιμά και το χρήμα, διασπείρει και αυτός ενοχικά σύνδρομα βασισμένα στα ιερά εβραϊκά κείμενα, στο κράτος και στην πατρίδα. Είναι ένας απίστευτος ηθικολόγος, μάλλον δεν λατρεύει και τόσο τους Αραβες και έχει μεγάλες πολιτικές και επιχειρηματικές φιλοδοξίες. Δεν καθίσταται όμως αντιπαθής στην πολύπλοκη απονομή δίκιων που στήνει ο συγγραφέας σε αυτό το οικογενειακό, εν τη ευρεία εννοία, ξεκαθάρισμα που απηχεί τον Τσέχοφ και τον Τολστόι- συγγραφείς που επέδρασαν στον Αμος Οζ. Λειτουργεί πάντως ως ένας τρίτος αφηγηματικός πυλώνας προκειμένου να πυρπολήσει την καινούργια, εξ αποστάσεως, σχέση των πρωταγωνιστών και να μιλήσει για την ισραηλινή κοινωνία λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ το 1973. Το Ισραήλ έχει ήδη βγει άτρωτο από τον Πόλεμο των Εξι Ημερών (1967), ύστερα από τη συντονισμένη επίθεση των αραβικών κρατών εναντίον του και, έχοντας προσαρτήσει νέα εδάφη, επιδίδεται στην εποικιστική του ανάπτυξη ενώ παράλληλα συνεχίζονται οι μεγάλες συζητήσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό για την πορεία του κράτους, την εθνική ταυτότητα και φυσικά τη θρησκεία. Ο ίδιος ο συγγραφέας διατείνεται ότι δεν συνηθίζει να γράφει πολιτικές αλληγορίες ή μυθιστορήματα για ιδέες. Του αρέσει όμως πολύ να είναι παρών «εκεί όπου οι άνθρωποι διαφωνούν για το νόημα της ζωής, τη σημασία της ιστορίας ή τις αληθινές προθέσεις του Θεού»· αυτό είναι το ψυχαγωγικό του πάρεργο.
Μαχητικός διανοούμενος
Ο Αμος Κλάουσνερ («Οζ» στα εβραϊκά σημαίνει δύναμη) συνηθίζει να λέει,χαριτολογώντας,πως είναι μεγαλύτερος ηλικιακά από την πατρίδα του.Γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ το 1939 από εβραίους της Διασποράς που έφθασαν εκεί από την Ανατολική Ευρώπη και η συγγραφική πορεία του είναι ταυτόσημη με την πορεία του νεοσύστατου κράτους,ένα ανεξίτηλο και συνεχές βίωμα της νέας γης.Η μητέρα του αυτοκτόνησε όταν ήταν 12 ετών, πράγμα που τον σημάδεψε και το διαπραγματεύεται συγκινητικά,όπως και την παιδική ηλικία εν γένει στην αριστουργηματική του «Ιστορία αγάπης και σκότους».Μεγάλωσε σε κιμπούτς (αγροτικό κοινόβιο),όπου γνώρισε και τη γυναίκα του όταν ακόμη και οι δύο ήταν 15 χρόνων.Το 1986 το άσθμα του γιου του Ντάνιελ τούς ανάγκασε να μετακομίσουν στην πόλη Αράντ,κοντά στην έρημο Νεγκέβ,όπου κατοικούν ως σήμερα.Ο Οζ, μαχητικός διανοούμενος,πέρα από συγγραφέας που θα άξιζε το Νομπέλ,είναι υπέρμαχος της ειρηνικής λύσης στο παλαιστινιακό πρόβλημα,της συνύπαρξης Ισραηλινών και Παλαιστινίων στην ίδια γη αλλά σε δύο διαφορετικά κράτη.Μέσα από τη δοκιμιογραφία και τα δημοσιογραφικά του κείμενα πολλές φορές έχει πει ότι η διαμάχη αυτή «είναι η απόλυτη τραγωδία,δικαιοσύνη ενάντια στη δικαιοσύνη» και ότι η λύση του προβλήματος βρίσκεται στη βάση αμοιβαίων συμβιβασμών,τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους και την εξασφάλιση του δικαιώματος στο κράτος του Ισραήλ να υπάρχει.Το «Μαύρο κουτί» ήταν το πρώτο μυθιστόρημά του που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1994 (εκδ.Ψυχογιός) και έχει τιμηθεί με το γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο Ρrix Femina Εtranger για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα του 1988.Επανεκδίδεται πρώτη φορά απευθείας από τα εβραϊκά,υπέροχα μεταφρασμένο από τον Ιακώβ Σιμπή.Τα περισσότερα βιβλία του κυκλοφορούν στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
