Τον περασμένο μήνα ένα κινεζικό αλιευτικό που έπλεε σε ιαπωνικά χωρικά ύδατα συγκρούστηκε με δύο σκάφη της ιαπωνικής Ακτοφυλακής. Η Ιαπωνία έθεσε υπό κράτηση τον κινέζο καπετάνιο. Το Πεκίνο απάντησε διακόπτοντας την πρόσβαση της Ιαπωνίας σε ζωτικής σημασίας πρώτες ύλες.
Η Ιαπωνία δεν είχε πουθενά αλλού να στραφεί· η Κίνα καλύπτει το 97% των παγκοσμίων αναγκών σε σπάνιες γαίες, δυσεύρετα μέταλλα απαραίτητα σε πολλά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών εξοπλισμών. Βεβαίως, η Ιαπωνία απελευθέρωσε σύντομα τον καπετάνιο.
Δεν ξέρω για εσάς, αλλά εγώ βρίσκω αυτή την ιστορία βαθιά ενοχλητική, τόσο γι΄ αυτό που λέει για την Κίνα όσο και γι΄ αυτό που λέει για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τη μια πλευρά υπογραμμίζει την αναποτελεσματικότητα των διαμορφωτών της αμερικανικής πολιτικής, οι οποίοι δεν έκαναν τίποτα εν όσω ένα αναξιόπιστο καθεστώς αποκτούσε απόλυτη εξουσία πάνω μας όσον αφορά κρίσιμης σημασίας υλικά. Από την άλλη πλευρά, το συμβάν δείχνει μια επικίνδυνα «επιθετική» κινεζική κυβέρνηση, έτοιμη να κηρύξει οικονομικό πόλεμο με την παραμικρή πρόκληση.
Οι λεγόμενες σπάνιες γαίες έχουν μοναδικές ιδιότητες και είναι αναντικατάστατες σε πολλές εφαρμογές, από τους υβριδικούς κινητήρες ως τις οπτικές ίνες. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄80, οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στην παραγωγή τους, αλλά μετά μπήκε στο «παιχνίδι» και η Κίνα.
«Στη Μέση Ανατολή υπάρχει πετρέλαιο. Στην Κίνα υπάρχουν σπάνιες γαίες» δήλωσε ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ, αρχιτέκτονας της κινεζικής οικονομικής μεταμόρφωσης, το 1992. Πράγματι, η Κίνα διαθέτει περίπου το ένα τρίτο των παγκοσμίων αποθεμάτων σπανίων γαιών. Αυτή η σχετική αφθονία, σε συνδυασμό με το χαμηλό κόστος εξόρυξης και επεξεργασίας- γεγονός που οφείλεται τόσο στους χαμηλούς μισθούς όσο και στην έλλειψη πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος- επέτρεψε στους κινέζους παραγωγούς να υποσκελίσουν την αμερικανική βιομηχανία.
Πρέπει πραγματικά να αναρωτηθούμε γιατί κανείς δεν έκρουσε των κώδωνα του κινδύνου εν όσω συνέβαινε αυτό, έστω με γνώμονα την εθνική ασφάλεια. Οι διαμορφωτές όμως της αμερικανικής πολιτικής απλώς έστεκαν άπραγοι, καθώς η αμερικανική βιομηχανία σπανίων γαιών ασφυκτιούσε.
Το αποτέλεσμα ήταν μια θέση μονοπωλίου η οποία ξεπερνούσε τα πιο τρελά όνειρα των πετρελαιούχων τυράννων της Μέσης Ανατολής. Ακόμα και πριν από το συμβάν με την τράτα, η Κίνα εμφανιζόταν έτοιμη να εκμεταλλευτεί το μονοπώλιο στο έπακρο. Η αμερικανική Ενωση Μεταλλωρύχων κατέθεσε πρόσφατα αγωγή εναντίον των κινεζικών εμπορικών πρακτικών, πατώντας «πόδι» εκεί όπου οι αμερικανικές εταιρείες δίσταζαν να βαδίσουν από φόβο για τα αντίποινα από την πλευρά της Κίνας. Η Ενωση έβαλε στην κορυφή της λίστας των παραπτωμάτων την επιβολή φορολογίας και περιορισμών στις εξαγωγές σπανίων γαιών- περιορισμοί που παρέχουν στην παραγωγή μεγάλου αριθμού κινεζικών βιομηχανιών σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Οι κινεζικοί περιορισμοί στις εξαγωγές σπανίων γαιών αποτελούσαν ήδη παραβίαση των συμφωνιών που υπέγραψε η Κίνα πριν μπει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Το εμπάργκο όμως της εξαγωγής των μετάλλων αυτών στην Ιαπωνία αποτέλεσε ακόμη πιο καταφανή παραβίαση του διεθνούς εμπορικού δικαίου.
Οι κινέζοι αξιωματούχοι δεν βελτίωσαν τα πράγματα προσβάλλοντας την ευφυΐα μας ισχυριζόμενοι ότι δεν υπήρξε επίσημο εμπάργκο. Θέλουν να μας πείσουν ότι όλες οι εταιρείες εξαγωγής σπανίων γαιών της Κίνας, μερικές από τις οποίες ανήκουν σε ξένους, αποφάσισαν ταυτόχρονα να «παγώσουν» τις αποστολές μετάλλων επειδή δεν συμπαθούν την Ιαπωνία. Μάλιστα.
Συνεπώς, ποια είναι τα διδάγματα της διαμάχης για τις σπάνιες γαίες; Πρώτον και κύριο, ο κόσμος χρειάζεται να στραφεί σε μη κινεζικές πηγές αυτών των υλικών. Υπάρχουν σημαντικά αποθέματά τους στις ΗΠΑ και αλλού. Παρ΄ όλα αυτά, η εξόρυξη αυτών των κοιτασμάτων και η κατασκευή των εγκαταστάσεων για την επεξεργασία των πρώτων υλών θα χρειαστεί και χρόνο και χρηματοπιστωτική στήριξη. Το ίδιο ισχύει και για μια σημαντική εναλλακτική: την «αστική εξόρυξη», δηλαδή την ανακύκλωση σπανίων γαιών και άλλων υλικών από χρησιμοποιημένες ηλεκτρονικές συσκευές.
Δεύτερον, η αντίδραση της Κίνας στο συμβάν με την τράτα, λυπάμαι που το λέω, αλλά αποτελεί περαιτέρω απόδειξη ότι η νεότερη οικονομική υπερδύναμη του κόσμου δεν είναι προετοιμασμένη να αναλάβει τις ευθύνες που συνοδεύουν αυτό το «αξίωμα».
Σημαντικές οικονομικές δυνάμεις, συνειδητοποιώντας ότι κατέχουν μια σημαντική θέση στο διεθνές σύστημα, συνήθως διστάζουν πολύ να καταφύγουν σε οικονομικό πόλεμο, ακόμα και έπειτα από σοβαρές προκλήσεις. Παρ΄ όλα αυτά, η Κίνα δεν δίστασε καθόλου να χρησιμοποιήσει την εμπορική της ισχύ για να επιβληθεί σε μια πολιτική διαμάχη, με ξεκάθαρη παραβίαση του διεθνούς εμπορικού δικαίου.
Συνδυάστε την ιστορία των σπανίων γαιών με τη συμπεριφορά της Κίνας σε άλλα μέτωπα- τις κρατικές επιχορηγήσεις που βοηθούν τις εταιρείες να κερδίζουν σημαντικά συμβόλαια, την πίεση σε ξένες εταιρείες να μεταφέρουν την παραγωγή τους στην Κίνα και, πάνω απ΄ όλα, τη συναλλαγματική πολιτική- και αυτό που έχετε είναι ένα πορτρέτο μιας «κακοποιού» οικονομικής υπερδύναμης, που δεν προτίθεται να παίξει σύμφωνα με τους κανόνες. Και το ερώτημα είναι τι θα κάνουμε γι΄ αυτό εμείς οι υπόλοιποι.
Ο κ. Πολ Κρούγκμαν είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και βραβεύτηκε το 2008 με το Νομπέλ Οικονομίας.
