ΚΡΗΤΗ-ΘΡΑΨΑΝΟ

Ο δρόμος με τα πιθάρια
Από τον κομπιούτερ του γραφείου της ελληνικής κοινότητας ακούγονται αγαπημένα τραγούδια του Νταλάρα. Μεσημεράκι και βρεθήκαμε απρόσκλητοι, αφού μια και ήμασταν στην Τασκένδη, είπαμε να περάσουμε και από εκεί για μια «καλησπέρα». Η νεαρή δασκάλα, που διδάσκει στα παιδιά ελληνικά στο πλαϊνό κτίριο με τις αίθουσες διδασκαλίας, περνάει και κάποιες ώρες στο γραφείο του συλλόγου και μας υποδέχεται πρώτη. Οι τοίχοι σχεδόν καλυμμένοι με φωτογραφίες, διηγούνται πονεμένες ιστορίες αγώνων και προσφυγιάς των μεγαλυτέρων στα χρόνια, που κάποιοι έτυχε να βρίσκονται εκεί και πιάνουμε κουβεντούλα. Η κυρία Σοφία, η οποία μετά τη Μεταπολίτευση, όπως και αρκετοί άλλοι, έρχεται πλέον αρκετά συχνά στην πατρίδα, αναλαμβάνει να μου δείξει τους χώρους: «Από εδώ το θεατράκι μας» μου λέει. «Εδώ γιορτάζουμε τις εθνικές μας γιορτές». «Να, και η βιβλιοθήκη μας, που είναι πολύ μεγάλη, μια και μας στέλνουν πάρα πολλά βιβλία από την Ελλάδα. Ομως εδώ το κράτος μάς επιβάλλει τόσους φόρους στο τελωνείο που δυσκολευόμαστε να τα εκτελωνίσουμε».-«Τότε τι θα θέλατε να σας στείλουμε;» ρώτησα.«Εθνικές και παραδοσιακές φορεσιές για τις γιορτές και τις εκδηλώσεις της Κοινότητας, αλλά και για να παίρνουμε μέρος στις παρελάσεις…».

Στους λαβύρινθους της Κρήτης
Η φύση,ο μύθος μα και η Ιστορία στάθηκαν γενναιόδωροι με την Κρήτη.Το ίδιο όμως και η Κρήτη· στάθηκε γενναιόδωρη σε τραγούδια για τη φύση,τον μύθο και την Ιστορία. Νέα ερεθίσματα ακουμπούν συνεχώς όλες τις αισθήσεις και πλημμυρίζουν το σώμα και τον νου,καθώς βγαίνουμε από το Μεγάλο Κάστρο,το Ηράκλειο,και παίρνουμε μια τυχαία διαδρομή. Συγκινήσεις πρωτόγνωρες ανάμεσα σε λόφους σαν προκλητικές γυναικείες καμπύλες,ελαιώνες πυκνούς,αμπελώνες πανάρχαιους, αρώματα και ομιλητικότατα ερείπια.Πόσο τυχαία μπορεί να είναι η επιλογή μιας διαδρομής που πάνω της βρίσκεται η Κνωσός;

Τέτοιον καιρό οι πιθαράδες του Θραψανού θα είχαν επιστρέψει στο χωριό τους από τη βεντέμα. Ηδη από τα μέσα του 17ου αιώνα το χωριό ήταν το ισχυρότερο κέντρο αγγειοπλαστικής και οι περισσότεροι κάτοικοί του ήσαν «τσουκαλάδες». Τους θερινούς μήνες έφευγαν κατά ομάδες ο μάστορας και οι «προυγοί», με εφόδια μερικές βεντεμοκουλούρες, λίγα ρούχα και τα εργαλεία τους, και εγκαθιστούσαν τους τροχούς και τα καμίνια τους όπου έβρισκαν κατάλληλο χώμα και πελάτες να πάρουν τα πιθάρια για τη σοδιά και τα «χρειασίδια» για τις καθημερινές ανάγκες. Οταν το φθινόπωρο γύριζαν στο χωριό, φύλαγαν τα εργαλεία τους ως το άλλο καλοκαίρι και καταγίνονταν με τις αγροτικές εργασίες τους, τις ελιές, τα αμπέλια, τα κριθαροχώραφα. Ετσι γινόταν εδώ και αιώνες στην περιοχή γύρω από την Κνωσό. Εφτιαχναν πιθάρια, μάζευαν ελιές, τσάπιζαν και κλάδευαν τα αμπέλια. Φαίνονται και σήμερα αυτά στον δρόμο που περνά έξω από την πόρτα του ανακτόρου του Μίνωα: βγάζουν κρασί στα Πεζά και μαζεύουν ελιές σε όλη τη διαδρομή ως το Θραψανό που ακόμη φτιάχνουν και «ξομπλιάζουν» πιθάρια με τον ποδοκίνητο τροχό, όπως οι πρόγονοι, που έρχονται συνεχώς στο φως του 21ου αιώνα στην Κνωσό και στις Αρχάνες.

Η Μονή Αγκαράθου

Εχουμε κάνει κάπου 22 χλμ.

από το Ηράκλειο και είναι καιρός για μια ενδιαφέρουσα παράκαμψη. Μας προτρέπει και η πινακίδα που λέει «Μονή Αγκαράθου 4 χλμ.». Η είσοδος στην πλακοστρωμένη αυλή ενός από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης είναι μια έκπληξη.

Εντοιχισμένα και ελεύθερα λιθανάγλυφα μπλέκονται με πιθάρια γεμάτα ανθισμένα γεράνια. Ενα ξύλινο σήμαντρο κρέμεται από την κρεβατίνα, ενώ στις σκιερές γωνιές υπάρχουν παγκάκια για την ξεκούραση των επισκεπτών. Δεν είναι τυχαίο ότι κάπου διατηρείται ακόμη ο σταμνοστάτης, όπου παλιότερα άφηναν τρόφιμα και σταμνιά με κρασί και νερό για τους οδοιπόρους. Η δόξα του μοναστηριού περνά μέσα από τους στίχους του ποιητή Δετοράκη, οι οποίοι είναι αναρτημένοι εδώ και εκεί. Παράξενο όνομα αλήθεια, αλλά αγκαραθιά είναι ένας θάμνος μέσα στον οποίο βρέθηκε η παμπάλαιη εικόνα της Παναγίας.

Ο πολιτισμός των χρωμάτων και των αρωμάτων
Στον λόφο βρίσκεται τώρα χτισμένο το χωριό Κνωσός. Αν διατηρούσε το παλιό όνομά του, Μακρύ Τείχος, τίποτε δεν θα μαρτυρούσε τι υπάρχει στην πίσω πλευρά του λόφου, προς τη βαθιά ρεματιά. Τα νομίσματα και οι σφραγίδες με την παράξενη και ανεξιχνίαστη τότε γραφή έφεραν εδώ, στο κτήμα του Μίνωα Καλοκαιρινού, το 1899, τον βρετανό αρχαιολόγο Αρθουρ Τζον Εβανς. Ολα είχαν μείνει στη θέση τους μετά την καταστροφή, σαν να τα προστάτευε κάποιος μύθος από τους αρχαιοκάπηλους. Και έλαμψαν στο φως. Η πόλη της εποχής του Χαλκού και το ανάκτορο του γιου του Δία, του βασιλιά Μίνωα, 13.000 τ.μ. και 1.300 δωμάτια, που η κάτοψή του έμοιαζε πολύ με λαβύρινθο.

Εδώ, κάπου στη Μέση Εποχή του Χαλκού, γύρω στα 2200-2000 π.Χ., άρχισε να ανθεί ένας πολιτισμός των χρωμάτων, των αρωμάτων και των θεαμάτων. Ο μινωικός πολιτισμός, ο οποίος κράτησε ως το 1375 π.Χ. Μετά χάθηκε μες στη μαγεία του. Ενας κόσμος μοναδικός, πολιτισμός νησιώτικος, αναμφίβολα πρωτότυπος, αστραφτερός, εκλεπτυσμένος και απαλλαγμένος από αγωνίες. Αγωνίες οι οποίες ούτε την ώρα της καταστροφής και της μεγάλης πυρκαγιάς δεν άγγιξαν τους ανθρώπους της πομπής, τον πρίγκιπα με τα κρίνα, την παριζιάνα, τους νεροκουβαλητές, τον ευλύγιστο νέο στη ράχη του ταύρου κατά τα περίφημα ταυροκαθάψια, ακόμη και το ζευγάρι των μυθικών γρύπων, των ζωγραφισμένων ακοίμητων φρουρών του θρόνου του Μίνωα. Οι τοιχογραφίες είναι αντίγραφα, καθώς τα πρωτότυπα εκτίθενται στο θαυμάσιο μουσείο Ηρακλείου.

Ολα αυτά τα πρόσωπα των εκπληκτικών τοιχογραφιών – κάπου 12.000 άνθρωποι ζούσαν λέει μόνο μέσα στο πενταώροφο ανάκτορο- υπολόγιζαν πολύ στη μινωική ειρήνη και γι΄ αυτό δεν οχύρωναν τις πόλεις τους, ούτε έφτιαχναν ακροπόλεις όπως οι Μυκηναίοι που τους διαδέχθηκαν. Ως την τελευταία στιγμή οι αξιωματούχοι κρατούσαν πάνω σε πινακίδες από πηλό τα κατάστιχα του ανακτόρου. Τόσο μέλι, τόσους ταύρους, τόσα σπαθιά, τόσους τεχνίτες… Ετσι μάθαμε ότι κάποιες δραστηριότητες στην περιοχή, όπως η παραγωγή λαδιού ή κρασιού, αναπτύσσονται εδώ και 4.000 χρόνια τουλάχιστον. Αυτό μας λένε τα διάσπαρτα στον αρχαιολογικό χώρο πιθάρια και στη συνέχεια τα καινούργια στις γωνιές των χωριών και των μοναστηριών.

Πορεία κατά τον Νοτιά
Οπωσδήποτε δεν χρειάζεται πλέον ο μίτος της Αριάδνης για να βγει ο επισκέπτης από το ανάκτορο και να επιστρέψει στην πραγματικότητα. Ομως η κρητική εξοχή τον έλκει κατά τον Νοτιά. Απέχει ήδη 7 χλμ.

από το Ηράκλειο πάνω στον δρόμο που πάει για Πύργο , Αρκαλοχώρι και Καστέλι. Μπροστά ο δρόμος τρέχει προς τα Πεζά, το χωριό με τα πολλά κρασιά, αφού συνδέσει τα Σπήλια με τις Πατσίδες και τους Κουνάβους. Ακολουθώντας τις πινακίδες η διαδρομή στρίβει αριστερά για Καστέλι, περνώντας από τις Αγιες Παρασκιές. Από εδώ πινακίδες οδηγούν τους επισκέπτες προς το Μουσείο Καζαντζάκη, το οποίο βρίσκεται στο πατρογονικό χωριό Βάρβαροι, το οποίο μετονομάστηκε σε Μυρτιά. Ο οραματιστής συγγραφέας βρήκε φιλόξενο καταφύγιο στο συγγενικό σπίτι του σκηνογράφου Γιώργου Ανεμογιάννη. Εκεί συγκεντρώθηκαν ενθυμήματα προσωπικά ή από τις πνευματικές αναζητήσεις του συγγραφέα.

Τα πιθάρια του Θραψανού

Επανερχόμαστε στην αρχική διαδρομή μας προς το Καστέλι, προσέχοντας τώρα το τοπίο με τους λόφους με φόντο τις κορυφές του Ψηλορείτη . Μια ακόμη παράκαμψη, προς τα δεξιά αυτή τη φορά, μας φέρνει στη Βόνη, της Κρήτης φυσικά, (2 χλμ.) και μετά για Θραψανό (2 χλμ.), συνολικά κάπου 31 χλμ. από το Ηράκλειο. Το Θραψανό είναι ένα κρητικό παραδοσιακό χωριό, κέντρο αγγειοπλαστικής για όλο το νησί. Το μαρτυρούν οι μάντρες με τα πιθάρια που στεγνώνουν στον ήλιο στην είσοδο του χωριού. Ολοι σχεδόν οι νέοι του χωριού παραλαμβάνουν τα μυστικά της τέχνης από τους πατεράδες τους και δεν τα φανερώνουν σε ξένους. Οι δρόμοι του κρύβουν γωνιές της παράδοσης. Αξίζει τον κόπο να φτάσει κανείς ως το προαύλιο της περικαλλούς εκκλησίας της Υψωσης του Τιμίου Σταυρού. Οι εικόνες του ρωσικής τεχνοτροπίας τέμπλου φιλοτεχνήθηκαν στο Αγιο Ορος και έχουν το φυσικό μέγεθος ανθρώπου. Στο κάτω-κάτω ένας τόπος στον οποίο θρυλείται ότι είχε την έπαυλή του ο ευαίσθητος ποιητής του Ερωτόκριτου Βιτσέντζος Κορνάρος δεν μπορεί παρά να είναι θελκτικός.

Ο Κωστής Χουλάκης, ένας από τους γητευτές του πηλού εδώ στο Θραψανό, από οικογένεια αγγειοπλαστών, γνωρίζει την ηλικία της τέχνης του. Τίποτε δεν τον εμποδίζει να πιστεύει ότι δουλεύει όπως και εκείνοι που έκαναν τα πιθάρια της Κνωσού. Εξάλλου όλα μπλέκονται σε έναν μαγικό ιστό, σαν να μην υπήρχε απόσταση χιλιάδων ετών. Να, παρακάτω στον Γαλατά υπάρχει το εξοχικό του Μίνωα, λέει. Το χώμα είναι το ίδιο, όπως και το νερό. Μόνο που οι φούρνοι για το ψήσιμο των σκευών δεν καίνε ξύλα, αλλά γκάζι. Βέβαια λειτουργούν ακόμη και παραδοσιακοί. Οσο για τον τροχό: «Αλλη τέχνη,βρε παιδί μου,ο παραδοσιακός με το πόδι και άλλη ο ηλεκτρικός»…

Βόλτα στις Αρχάνες
Επιστροφή από τον ίδιο δρόμο και μετά τα Πεζά παράκαμψη αριστερά για τις Αρχάνες (4 χλμ.), αφού πρώτα ο δρόμος περάσει από το χωριό Καταλαγάρι (2 χλμ.). Ο δρόμος βγάζει στην κορυφή των Ανω Αρχανών και συνεχίζει μέσα στα στενά δρομάκια για την πλατεία των Κάτω Αρχανών. Εδώ μπορεί ο επισκέπτης να συνεχίσει να κρατά το νήμα της ιστορίας και να συνεχίσει την εξερεύνηση του μινωικού πολιτισμού στο ανάκτορο των Αρχανών και το μινωικό νεκροταφείο στο Φουρνί. Το αρχαιολογικό μουσείο της κωμόπολης προσφέρει έναν συναρπαστικό και ξεκούραστο περίπατο στο μινωικό παρελθόν αυτού του τόπου. Εξάλλου οι Αρχάνες είναι κτισμένες στη σκιά του Γιούχτα, του ιερού όρους των Μινωιτών.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Οδικώς από ασφαλτοστρωμένους δρόμους,χωρίς οδηγητικές δυσκολίες. Το Ηράκλειο προσεγγίζεται με τακτικότατα δρομολόγια οχηματαγωγών πλοίων από τον Πειραιά και τακτικά δρομολόγια της Ολυμπιακής από Αθήνα,Θεσσαλονίκη,Ρόδο και της Αegean προς το αεροδρόμιο «Νίκος Καζαντζάκης».

ΔΙΑΜΟΝΗ
Στην Αγία Πελαγία (22 χλμ. από το Ηράκλειο) στο μοναδικό Οut Οf Τhe Βlue Capsis Εlite Resort (τηλ.2810 811112, 2810 811212). Στην Αμμουδάρα (3 χλμ.από το Ηράκλειο) στα ξενοδοχεία Μoevenpick Resort & Τhalasso (τηλ.2810 377000), Αgapi Βeach (τηλ.2810 250502), Αpollonia Βeach Resort & Spa (τηλ.2810 821205), Creta Βeach (τηλ.252302), Candia Μaris (τηλ.2810 250669). Μέσα στο Ηράκλειο, στα ξενοδοχεία Αstoria Capsis (τηλ.2810 343080), Ατλαντίς (τηλ. 2810229103), Galaxy (τηλ.2810238812), Αtrion (τηλ.2810 246000. Στις Αρχάνες, στις κατοικίες Κalimera Αrchanes Village (τηλ.2810 7529999), στα διαμερίσματα Αρχοντικό των Αρχανών (τηλ.2810 752985), στις κατοικίες Εliathos Residence Ηouses (τηλ.2810 751689), στη Villa Αrhanes τηλ.2810 390770.

ΦΑΓΗΤΟ
Στο Ηράκλειο, στον γνωστό Λούκουλλο, στην καρδιά της παλιάς πόλης,στο εστιατόριο Κυριάκος (Δημοκρατίας 53) για σπιτικό φαγητό,στο Μεράστρι για τοπική κουζίνα. Στον δρόμο από την Κνωσό προς τα Πεζά, στα Σπήλια,στον Χρειαζόμενο.Στο Σκαλάνι,στο Ελιά και Δυόσμος για κρητική κουζίνα και στην ταβέρνα του Μαραζάκη.

Στις Αρχάνες,στο φημισμένο Λύκαστος για μια σύντομη «μελέτη» της κρητικής κουζίνας: κολοκυθομπουρεκάκια, σφουγγάτο με χόρτα, κνισαροντολμάδες, αρχανιώτικη σαλάτα, αρνάκι με πατάτες στον ξυλόφουρνο και σφακιανή πίτα (ζύμη με μυζήθρα στο τηγάνι,αρτυμένη με μέλι και καρύδια).