Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ πρωτοσυνάντησε Σαρακατσάνους στο ταξίδι που έκανε πεζός από την Ολλανδία προς την Κωνσταντινούπολη. Το 1935 διέσχιζε τη Βουλγαρία, όταν είδε καλύβες όμοιες με κυψέλες, «στάνες φτιαγμένεςαπό χαμόκλαδα σκαρφάλωναν τις πράσινες πλαγιές και χιλιάδες πυκνόμαλλα μαύρα γίδια και πρόβατα έβοσκαν στο βροχερό τοπίο, ενώ τα βαριά μπρούντζινα κουδούνια τους γέμιζαν τον αέρα με το πολύφωνο και αρμονικό τους αλαλητό». Επέστρεψε στην περιοχή και περπάτησε την Ελλάδα απ΄ άκρου εις άκρον με την ιδιότητα του περιηγητή. Κράτησε σημειώσεις, διάβασε την Ιστορία του τόπου, βυθίστηκε στη μυθολογία, ανέτρεξε στην Ορθοδοξία, προκειμένου να καταλάβει τους ανθρώπους που κατοικούν. Ο τόμος Ρούμελη- Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα συγκεντρώνει οκτώ περιηγητικά κείμενα, τα οποία εκδόθηκαν για πρώτη φορά πριν από 28 χρόνια, και κυκλοφορεί ξανά τώρα με ελάχιστες συμπληρώσεις. Οι εικόνες τα λένε όλα: ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έζησε σε πολλές Ελλάδες. «Το χρονικό των ταξιδιών, που έγιναν εδώ και πολλά χρόνια και ξεκίνησαν όλα από ενδόμυχα προσωπικά κίνητρα, θα ήταν ένας απατηλός οδηγός. Ανετα πούλμαν έχουν αντικαταστήσει τώρα τα σαραβαλιασμένα επαρχιακά λεωφορεία, μεγάλοι δημόσιοι δρόμοι διασχίζουν την καρδιά μακρινών χωριών και πλήθος ξενοδοχεία έχουν ξεφυτρώσει. Μοναστήρια και αρχαίοι ναοί όπου, χθες σχεδόν, έφτανες μόνον ύστερα από μια ασυντρόφευτη κουραστική αναρρίχηση, είναι τώρα σύντομοι σταθμοί ενός εξαίρετα οργανωμένου και άκοπου μαζικού τουρισμού». Το πρώτο τμήμα του βιβλίου «Οι μαύροι αποδημητές» αναφέρεται στην τυχαία συνάντηση του συγγραφέα με έναν Σαρακατσάνο στη Αλεξανδρούπολη. Ουσιαστικά τον ακολούθησε προσπαθώντας να πιάσει κουβέντα μαζί του. Τα κατάφερε κερδίζοντας ταυτόχρονα μια πρόσκληση σε γάμο. Για κάτι τέτοια έκανε τα ταξίδια του, για εξαιρετικές περιπτώσεις. Ξεκινά για το δάσος, δύο ώρες απόσταση, για να βρεθεί μπροστά σε ανθρώπους τραχείς που του φέρνουν δέος. Ο γαμπρός γλεντάει με τους φίλους του, πίνει, χορεύει, κάνει αστεία, και η νύφη κάθεται σαν άγαλμα σε μια καλύβα. Ακίνητη, ανάμεσα στις φίλες της, όπως απαιτεί το έθιμο. Μπορεί να μείνει στην ίδια θέση για ημέρες, όπως θα μάθει αργότερα ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, διαβάζοντας τις λαογραφικές έρευνες της Αγγελικής Χατζημιχάλη. Το κείμενο δεν είναι μια απλή αφήγηση όσων βλέπει εκείνη την ώρα. Αφομοιώνει και τις πληροφορίες από τη σχετική βιβλιογραφία.
Ο συγγραφέας δεν επιχειρεί να ομορφύνει τις αναμνήσεις του. Προσπαθεί να είναι ειλικρινής και συνεπής απέναντι στον δικό του πολιτισμό. Λέει λοιπόν ότι οι Σαρακατσάνες δεν επιτρέπεται να βγάλουν τα ρούχα τους. Δεν τα βγάζουν ούτε μπροστά στον σύζυγο. «Οι γυναίκες δεν γδύνονται ποτέ, κάθε ξεγύμνωμα είναι αμαρτία, και φαίνεται πως υπάρχει κάποια αλήθεια στις φήμες που κυκλοφορούν στα χωριά ότι ποτέ τους δεν πλένονται. Περιέργως δεν μυρίζουν καθόλου, ίσως εξαιτίας αυτής της φορεσιάς που τις περικλείει σαν κέλυφος σκληρυμένο από το χρόνο». Ο άνθρωπος που τα είπε όλα αυτά στον συγγραφέα είχε παραβρεθεί στον θάνατο μιας γριάς Σαρακατσάνας: «Δεν υπήρχε τρόπος να της βγάλουν τη χοντρή φορεσιά με τα γεωμετρικά σχέδια όπου ήταν κλεισμένη όπως σε κουκούλι, την έσκισαν λοιπόν με ένα μαχαίρι, και κείνοι που παράστεκαν έκαναν πίσω τρικλίζοντας, όπως οι θεατές στα εικονίσματα με την Ανάσταση του Λαζάρου». Αναφέρει επίσης ότι ποτέ ο σύζυγος δεν προσφωνεί τη γυναίκα του με το όνομά της και πρέπει να περάσουν αρκετά χρόνια, να γεννηθούν αρκετά παιδιά, για να ανταλλάξει το αντρόγυνο λίγες κουβέντες μπροστά σε άλλους.
Με μήλα, τυρί και φασολάδα
Η δεύτερη στάση του Πάτρικ Λη Φέρμορ γίνεται στα Μετέωρα, στη Μονή Βαρλαάμ. Περιγράφει την ανάβαση μέσα σε ένα δίχτυ και συγκρίνει με τον παλαιότερο τρόπο: τον περασμένο αιώνα χρησιμοποιούσαν ένα σκοινί, ίσαμε το αντρίκειο μπράτσο. Κάποτε που ρώτησαν έναν παλαιό ηγούμενο κάθε πότε το αλλάζουν, εκείνος, όπως λένε, απάντησε: «Μόνο όταν κοπεί». Περιγράφει τις συζητήσεις γύρω από ένα λιτό τραπέζι, με μήλα, κατσικίσιο τυρί και φασολάδα. Η καλογερική είναι το κεντρικό θέμα και ο συγγραφέας δεν διστάζει να κάνει τις αξιολογήσεις του. «Ο μοναστικός βίος στην Ελλάδα, που, ιδίως στο Αγιον Ορος, ελάχιστα έχει αλλάξει από τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου, δεν ασκεί μεγάλη έλξη σε μια γενιά που έχει γοητευτεί από τα επιτεύγματα της βιομηχανικής Δύσης».
Ενα άλλο κεφάλαιο του βιβλίου αφορά τις διακρίσεις που έχει ο «Ελληνας» από τον «Ρωμιό». Με οργανωμένο τρόπο προσπαθεί να χωρίσει σε πακετάκια τις αρετές και τα ελαττώματα που έχουν οι κάτοικοι της χώρας. Δύο πίνακες γεμάτες αξιολογήσεις ή και προκαταλήψεις. Ακολουθεί ένα κείμενο για την Κρήτη, όπου ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έζησε κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Οι αναμνήσεις του από τη φιλοξενία των ορεσίβιων αναμειγνύονται με προσωπική ανάλυση της κρητικής περηφάνιας. «Οι ελληνικές αρετές και τα ελαττώματα κάτω από πιο απότομα βουνά και πιο καυτό ήλιο φτάνουν στον παροξυσμό. Είναι η πιο ρωμαίικη περιοχή από όλες. Η τελευταία περιοχή που εγκατέλειψαν οι Τούρκοι. Υπό άλλη έννοια είναι η λιγότερο ρωμαίικη. Η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Τούρκων δύο αιώνες αργότερα από την υπόλοιπη Βυζαντινή Αυτοκρατορία».
Στα άλλα τμήματα του βιβλίου ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ψάχνει ένα ζευγάρι παπούτσια. Δεν είναι όποια κι όποια, είναι τα παντοφλάκια του Λόρδου Βύρωνα. Αναλαμβάνει να μεταφέρει το κουτί όπου φυλάσσονται στην Αγγλία. Θέλει να τα στείλει στη λαίδη Γουέντγουορθ ένας κάτοικος του Μεσολογγίου και ο συγγραφέας αναλαμβάνει χρέη διακομιστή. Η κάθε αναποδιά, η κάθε σύμπτωση, το κάθε μικρογεγονός αναδεικνύεται ως μια σημαντική σκηνή στα κείμενα του περιηγητή. Δεν αφήνει τίποτε ανεκμετάλλευτο, πόσω μάλλον η αφήγηση, η οποία αφορά ένα πρόσωπο που θαυμάζει.
Ο τόμος συμπληρώνεται με μία ακόμη διαδρομή με αφετηρία τη Ναύπακτο και ένα κείμενο όπου τόποι της Ελλάδας συσχετίζονται με ήχους: «Η Αρκαδία είναι το διπλό σουραύλι, η Αράχωβα το ντιντίνισμα από τις μπαγκέτες πάνω στις χορδές του σαντουριού». «Η Κρήτη είναι το ταίριασμα των στίχων πάνω στην τρίχορδη λύρα, ο αιφνίδιος κρότος της τουφεκιάς, ο ορυμαγδός της κατολίσθησης που εξαπέλυσε το πήδημα ενός αίγαγρου στα φαράγγια, το μουγκανητό του Μινώταυρου υπόκωφο μέσα στο Λαβύρινθο, το ριπίδι των παγωνόφτερων ανάμεσα στους αιματόχρωμους κίονες».
Με κατάληξη την Καρδαμύλη της Μάνης
Μετά τα εκατοντάδες χιλιόμετρα περπάτημα, ύστερα από χρόνια περιήγησης με τη γυναίκα του, την Τζόαν, ο Πάτρικ Λη Φέρμορ κατέληξε στην Καρδαμύλη, όπου έχτισε ένα πέτρινο σπίτι κουβαλώντας καθεμιά από τις πέτρες με την καθοδήγηση του αρχιτέκτονα Νίκου Χατζημιχάλη. Σε αυτό το σπίτι φιλοξένησε τον Γιώργο Σεφέρη, τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και τις μυθικές συντροφιές τους.
Σε αυτό το σπίτι τον επισκέπτονται ακόμη και σήμερα οι θαυμαστές του, αλλά και δημοσιογράφοι που θέλουν να συναντήσουν από κοντά τον 95χρονο δημιουργό που έχει ρουφήξει τη ζωή με κάθε τρόπο. Κολυμπά ακόμη, είναι γερό ποτήρι, αλλά διαμαρτύρεται επειδή χάνει τη μνήμη του.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Η «Ρούμελη» του Π.Λ.Φέρμορ θα εκδοθεί με σκληρόδετο εξώφυλλο και εικόνες στο πλαίσιο της σειράς ΒΗΜΑ περιηγήσειςκαι θα κυκλοφορήσει στα περίπτερα στις 5 Οκτωβρίου, στην τιμή των 6,70 ευρώ. Το ελληνορωμαίικο δίλημμα
«28 πράγματα που μου έμαθε η ζωή στην Ελλάδα»
κυανό = Ο ΡΩΜΙΟΣ
κόκκινο = ο ΕΛΛΗΝΑΣ
01Πράξη Θεωρία 02Το συγκεκριμένο Το αφηρημένο 03Το πραγματικό Το ιδανικό 04Προσωπική φιλοδοξία Ευρύτερες επιδιώξεις 05Αυτοσχεδιασμός Σύστημα 06Εμπειριοκρατία Δόγμα 07Θαυμασμός για την υλική πρόοδο της Δύσης, δυσπιστία για τις θεωρίες των Δυτικών Θαυμασμός για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, τον ριζωμένο στις φιλελεύθερες ιδέες της Αρχαίας Ελλάδας. Κάποια δυσπιστία απέναντι στον υλισμό της Δύσης 08Δυσπιστία απέναντι στον νόμο. Πρόθυμη παράκαμψή του με ελιγμούς, με ευνοιοκρατία ή με οποιοδήποτε από τα παλαιά κακά τερτίπια Σεβασμός για τον νόμο. Δισταγμός, για λόγους αρχής, να τον παρακάμψει με τα έναντι αναφερόμενα μέσα 09Σεβασμός για τη μάθηση ως μέσο προώθησης Σεβασμός για τη μάθηση αυτή καθεαυτή 10Βλέπει τον κόσμο έξω σαν πεδίο για εκμετάλλευση Ταξιδεύει αναζητώντας γνώσεις ή νόμιμη συναλλαγή 11Θεωρεί ότι η Ελλάδα βρίσκεται έξω από την Ευρώπη Θεωρεί την Ελλάδα τμήμα της Ευρώπης 12Βεβαιότητα του κάθε Ρωμιού ότι είναι κατάλληλος για πρωθυπουργός Ευπρεπής αυτοπεποίθηση 13Τάση να λυθούν οι πολιτικές δυσκολίες με επανάσταση Πίστη στις συνταγματικές μεθόδους, με την επανάσταση μόνον ως έσχατη λύση 14Μοιρολατρία Φιλοσοφική αμφιβολία 15Πάθος για τις εφημερίδες, ιδίως τις πολιτικές στήλες Πάθος για τις εφημερίδες, ιδίως τις πολιτικές στήλες 16Απέχθεια για το γυμνό γεγονός και βιασύνη για την επένδυση, τη μεγέθυνση και την επεξεργασία αυτού του γεγονότος. «Η ικανότητα για μυθοποίηση» Σχετική απουσία αυτής της τάσης 17Ευθιξία απέναντι στην προσβολή, που οδηγεί σε παράτολμες, βίαιες και αυτοκαταστροφικές πράξεις ή σε αιώνια και αδυσώπητη έχθρα Η ίδια ευθιξία, αλλά αντίδραση λιγότερο βίαιη, που απαιτεί πιο ήπιες κυρώσεις 18Απελπισία και μελαγχολία (στενοχώρια), άμα δεν πάνε καλά τα πράγματα. Μπορεί να αμβλυνθεί σιγάσιγά με τη μοιρολατρία, τις παροιμίες και μια σωτήρια προσαρμοστικότητα Οι ίδιες τάσεις, σημαντικά μικρότερες, μετριασμένες από την παρηγοριά της φιλοσοφίας 19Εγκράτεια και λιτότητα που διακόπτονται από διονυσιακά διαλείμματα Τα διαλείμματα πιθανόν να είναι λιγότερο διονυσιακά 20Εξωτερική αποδοκιμασία αλλά μυστική συμπάθεια, στο μακρινό παρελθόν, για τη ληστεία και την πειρατεία· επιβιώσεις μιας έντονης και αναρχικής ζωής Ευνόητη καταδίκη των εν λόγω, επειδή θεωρούνται προσκόμματα στη διακυβέρνηση και στη λειτουργία ενός ευρωπαϊκού κράτους. «Ρωμαίικες δουλειές» στη χειρότερη μορφή τους.
21Αγάπη μιας μικρής ανυπόληπτης μειονότητας για περιστασιακό κάπνισμα χασίς, συνοδευτικό του τραγουδιού και του χορού Πραγματική απέχθεια για αυτό το ανατολίτικο υπόλειμμα 22Πίστη στις θαυματουργές ιδιότητες ορισμένων εικόνων Φωτισμένη δυσπιστία 23Αυστηρή τήρηση των θρησκευτικών νηστειών και των εορτών και ενστικτώδης φυλετική διατήρηση πολλών από τα εξωτερικά σημάδια της Ορθοδοξίας Τάση να παραβλέπονται όλα αυτά, εκτός από τις γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα 24Πατριωτισμός που στηρίζεται στο ΄21 και που εμπνέεται, σε καιρό πολέμου, από την ανάμνηση των αρματολών και των κλεφτών Πατριωτισμός που στηρίζεται στο ΄21 και εμπνέεται, σε καιρό πολέμου, από τους ήρωες της αρχαιότητας 25Ο πόλεμος με τη μορφή του αντάρτικου Η στρατιωτική επιστήμη 26Εμπειρικοί κανόνες Εγχειρίδια 27Νοσταλγία για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία Νοσταλγία για τον αιώνα του Περικλέους 28Ο τρούλος της Αγια-Σοφιάς Οι κίονες του Παρθενώνα
