Ενα νησί με έντονη καλλιτεχνική αύρα υποδέχεται το εφετινό καλοκαίρι με ενδιαφέροντα εικαστικά δρώμενα. Με αφορμή τη δεύτερη έκθεση στον νέο χώρο του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, ξεναγούμαστε στα πιο σημαντικά και θυμόμαστε το πλούσιο καλλιτεχνικό παρελθόν του.
«Εχει μια τεράστια ταράτσα και θέα σε ένα εντυπωσιακό βουνό και σε φωτεινά, λευκά σπίτια. Τα δωμάτια είναι επίσης τεράστια και δροσερά, με μεγάλα παράθυρα και πολύ χοντρούς τοίχους. Νομίζω ότι είναι πάνω από 200 χρόνων και υποθέτω ότι πολλές γενιές ναυτικών έχουν ζήσει σε αυτό. Θα κάνω λίγη δουλειά κάθε χρόνο και σε μερικά χρόνια θα έχει γίνει βίλα… Μένω σε έναν λόφο και η ζωή εδώ μοιάζει να κυλά ακριβώς με τον ίδιο τρόπο για τα τελευταία 100 χρόνια. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας ακούς πλανόδιους πωλητές που φωνάζουν, κάτι που μπορώ να πω ότι είναι πολύ μουσικό. Ξυπνώ στις 7.00 το πρωί και συνήθως δουλεύω ως τις 12.00 το μεσημέρι. Νωρίς το πρωί είναι πολύ πιο δροσερά και μάλλον καλύτερα, αλλά ούτως ή άλλως λατρεύω τη ζέστη, ειδικά όταν η θάλασσα του Αιγαίου απέχει μόλις δέκα λεπτά από την πόρτα μου!». Ετσι περιγράφει σε ένα γράμμα προς τη μητέρα του ο Λέοναρντ Κοέν το παλαιό τριώροφο σπίτι – χωρίς ηλεκτρικό και τρεχούμενο νερό – που αγόρασε στην Υδρα τον Σεπτέμβριο του 1960, αμέσως μετά τα 26α γενέθλιά του.
Ανθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, είτε με την προτροπή του Κοέν είτε χάρη στη φήμη του νησιού που εξαπλωνόταν, αρχίζουν να καταφθάνουν στο νησί. Ο πρώτος ήταν ο Αλεν Γκίνσμπεργκ, τον οποίο ο Κοέν είχε συναντήσει το 1961 στην πλατεία Συντάγματος και τον φιλοξένησε στο σπίτι του για αρκετές ημέρες. Μερικά χρόνια αργότερα, ένας από τους πιο γνωστούς εν ζωή ζωγράφους, ο Μπράις Μάρτεν, επισκέφτηκε το 1971 με τη γυναίκα του το νησί και από τότε επιστρέφουν εκεί κάθε χρόνο. Σήμερα περνάει αρκετό χρόνο στα σπίτια και στο στούντιό του στην Υδρα, όπου παράγει μεγάλο μέρος της δουλειάς του, η οποία είναι εμπνευσμένη από τον τόπο και τη σχέση του με αυτόν.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η περιγραφή του Κοέν προς τη μητέρα του θα μπορούσε να έχει γραφτεί σήμερα. Με λίγα λόγια εκφράζει αυτό που κάνει το νησί μοναδικό και θελκτικό σε όσους αναζητούν ένα καταφύγιο για να στεγάσουν τη δημιουργική μελαγχολία τους. Από όσα περιγράφονται δεν έχει αλλάξει κάτι, εκτός βέβαια από το ότι δεν αγοράζεις πια σπίτι έναντιευτελούς ποσού. Και αυτό βέβαια είναι ως έναν βαθμό αποτέλεσμα της επέλασης οικονομικά εύρωστων ανθρώπων, οι οποίοι αγόρασαν πανέμορφα σπίτια ως «musthave αξεσουάρ» του Σαββατοκύριακου, συμβάλλοντας ωστόσο στη διατήρηση της αρχιτεκτονικής και στην ευμάρεια της τοπικής κοινότητας.
H Υδρα ήταν και θα είναι – ή ξαναγίνεται – ένα μέρος δυσεύρετης μοναχικότητας. Πέρα από τα μαζικά, ανήσυχα Σαββατοκύριακα της εφηβείας μας, τα οποία τείνουν να εκλείψουν για τις νεότερες γενιές (ευτυχώς η Υδρα μοιάζει να μην είναι πια της μόδας), πρόκειται για ένα μέρος με άπλετη ησυχία, ανέμελη καθημερινότητα, «χρήσιμα γαϊδουράκια» (εφόσον – επίσης ευτυχώς – ποτέ δεν επιτράπηκαν τα αυτοκίνητα), όμορφα τοπία και αρχιτεκτονική και τη θάλασσα τόσο κοντά σε κάθε γωνιά της. Μοιάζει λοιπόν με τοποθεσία μιας παράδοξης συλλογικής απομόνωσης, όχι μόνο για όσους θέλουν να δημιουργούν ακατάπαυστα, κάνοντας διαλείμματα από την «αιώνια ευχάριστη καταδίκη» τους (την τέχνη) για κολύμπι και συζητήσεις, αλλά και για αυτούς που (τους) αγαπούν. Ισως γι’ αυτό το νησί προσελκύει εδώ και δεκαετίες τόσους καλλιτέχνες και πιο πρόσφατα συλλέκτες οι οποίοι δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε να έρθουν στο νησί σημαντικοί καλλιτέχνες και ο περίγυρός τους.
Αυτήν τη στιγμή στην Υδρα φιλοξενούνται, όπως κάθε χρόνο, σημαντικότατες εικαστικές εκθέσεις: μια πρωτοβουλία της συλλέκτριας Πολίν Καρπίδα στο HydraWorkshop, που διανύει τον 14ο χρόνο λειτουργίας του, μια πρωτοβουλία του εικαστικού Δημήτρη Αντωνίτση στο Hydra School Project, που λειτουργεί στο παλιό Γυμνάσιο εδώ και 11 χρόνια, και μια πρωτοβουλία του συλλέκτη Δάκη Ιωάννου στο νεότερο Project Space του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ. Αυτοί οι χώροι, μαζί με το Μουσείο της Υδρας, αλλά και κατά καιρούς με κάποιους εγκαταλελειμμένους χώρους στο Καμίνι, το διπλανό γραφικό λιμάνι, προσφέρουν επιλογές εικαστικών εκδηλώσεων, τις οποίες μπορούν να επισκεφθούν οι τουρίστες στον δρόμο τους για τη παραλία. Και αυτή η κατάσταση, όπως πολλοί στην Ελλάδα λανθασμένα νομίζουν, δεν είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο.
Περπατώντας προς τον νέο χώρο Project Space του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, το ανακαινισμένο πρώην Σφαγείο του νησιού λίγο έξω από τη Χώρα, ένας από τους καλεσμένους, ο Τζος ντε λα Πλάκα, επιμελητής, κριτικός τέχνης, dealer, και ένα από τα βασικά μέλη της παρέας του σημαντικότατου Ζαν-Μισέλ Μπασκιά, μας μιλάει. Λέει πόσο υπέροχο του φαίνεται ότι μέσα σε οκτώ ώρες από τη στιγμή που άφησε την Αθήνα πίσω του, έχει προλάβει να βρει έναν παραδεισένιο όρμο να κολυμπήσει, παραπέρα βράχια με υπέροχη θέα για να πιει το ποτό του, έχει ήδη απολαύσει ένα υπέροχο ελληνικό γεύμα και τώρα βρίσκεται στον δρόμο για μια έκθεση διεθνούς βεληνεκούς, ενώ οι γλάροι τον συνοδεύουν στη διαδρομή.
Εφέτος το Ιδρυμα ΔΕΣΤΕ παρουσιάζει το έργο «We 2010», μια ιδιαίτερη αυτοπροσωπογραφία του Mαουρίτσιο Κατελάν, η οποία αποτελείται από δύο μικρότερης κλίμακας κέρινα ομοιώματα του καλλιτέχνη, ξαπλωμένα στο νεκροκρέβατο να κοιτούν με ορθάνοιχτα μάτια προς τα πάνω τους θεατές ή το ταβάνι. Το έργο είναι το αποτέλεσμα της έρευνας του καλλιτέχνη πάνω στον συμβολισμό της πένθιμης τελετουργίας, του θανάτου. Μέσα όμως στη σκληρή ατμόσφαιρα αυτού του απέριττου Σφαγείου με μόνα διακοσμητικά του γάντζους στους οποίους κρεμούσαν τα ζώα, το «γλυπτό» του Κατελάν, μοιάζει να χαλαρώνει, χωρίς να εντείνει τη δραματικότητα.
O θάνατος ήταν και πέρυσι το θέμα της συνεργασίας των καλλιτεχνών Μάθιου Μπάρνεϊ και Ελίζαμπεθ Πέιτον οι οποίοι διάλεξαν – πρώτοι στον συγκεκριμένο χώρο – να αναφερθούν στο πένθιμο παρελθόν του με έναν σχεδόν μυστικιστικό και βαρύ τρόπο, ιδιαίτερα αισθαντικό και εξίσου επιτυχημένο, στήνοντας μια τελετουργία την ίδια ώρα που τα ζώα πήγαιναν για σφαγή – τα ξημερώματα. Το έργο τους αποτελούνταν από ένα επιτάφιο γλυπτό που ανασύρθηκε από τη θάλασσα, ένα κουφάρι καρχαρία και μια σειρά ντελικάτα σχέδια. Η δουλειά του Κατελάν έρχεται λοιπόν να συμπληρώσει την εικόνα, δίνοντας μια καθημερινή και σχεδόν εκλαϊκευμένη μορφή στο μυστήριο που λέγεται θάνατος και να υπενθυμίσει με τον μοναδικά καυστικό τρόπο του καλλιτέχνη ότι αποτελεί απλώς κομμάτι της ζωής.
Η βραδιά των ανεπίσημων εγκαινίων στις αρχές Ιουνίου και η επόμενη ημέρα κύλησαν ήσυχα και απλά, χωρίς φανφαρονισμούς και υπερβολές. Αλλά με ενδιαφέρουσες συζητήσεις για την ιδιαίτερη παρέα των καλεσμένων του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ και τον Μαουρίτσιο Κατελάν να εμφανίζεται ξαφνικά, μέσα από τα νερά, και να τις διακόπτει. Διότι, καθώς ο καλλιτέχνης κολυμπάει καθημερινά δύο με τρεις ώρες, μετακινούνταν στο νησί κυρίως… διά θαλάσσης. Παράλληλα, στο Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο της Υδρας παρουσιάζεται και μια άλλη ενδιαφέρουσα έκθεση, σε επιμέλεια Μαρίας Κοτζαμάνη, που συνδυάζει τα έργα του Αλέξη Ακριθάκη με τα ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη και θα είναι ανοιχτή για το κοινό ως το τέλος του Ιουλίου, ενώ ψηλά στον λόφο, στο Γυμνάσιο, μόλις άνοιξε τις πύλες της η ομαδική έκθεση καταξιωμένων διεθνών και νεότερων καλλιτεχνών, σε επιμέλεια Δημήτρη Αντωνίτση, με τον τίτλο «Chagallesque!» και θα δέχεται επισκέπτες όλο το καλοκαίρι. Τέλος, στις 23 Ιουλίου καταφτάνει στο νησί, για ένα τριήμερο, η νέα καλλιτεχνική ελίτ για τα εγκαίνια της έκθεσης του Σεργκέι Γένσεν, στον χώρο της Πολίν Καρπίδα. Εχει ενδιαφέρον να βρεθείτε στο νησί εκείνες τις ημέρες, τόσο για το περιεχόμενο της έκθεσης όσο και για τους ενδιαφέροντες καλεσμένους που σπάνια συναντά κανείς στην παραλία – ανάμεσα στο καλλιτεχνικό κοινό πέρυσι ήταν η Μέρι Κέιτ Ολσεν και ο ηθοποιός και dj Λίο Φιτζπάτρικ. Η έκθεση θα διαρκέσει επίσης όλο το καλοκαίρι. Οπότε, δεν χρειάζεστε άλλους λόγους για να πειστείτε για την καλλιτεχνική αξία της Υδρας εφέτος το καλοκαίρι. Και απέχει μόλις μιάμιση ώρα από τον Πειραιά…
Η εγκατάσταση «We 2010» του Μαουρίτσιο Κατελάν θα φιλοξενείται στο ProjectSpace του ΔΕΣΤΕ, στην Υδρα, ως τις 30 Σεπτεμβρίου. Η έκθεση «Chagallesque!» στο HydraSchoolProject θα ολοκληρωθεί στις 26 Σεπτεμβρίου και εκείνη του Σεργκέι Γένσεν στο HydraWorkshop στις 24 Αυγούστου, ενώ ως τις 31 Ιουλίου θα διαρκέσει η έκθεση «Ακριθάκης-Σαχτούρης, ποιος είναι ο τρελός λαγός;» στο Ιστορικό Αρχείο-Mουσείο Υδρας.
Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 509, σελ. 46-49, 18/07/2010.
