Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι το πολιτικό σύστημα διέρχεται την κρισιμότερη καμπή του από το 1974. Με καταλύτη τη δημοσιονομική κρίση και την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης από Ευρωπαϊκή Ενωση και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, παρατηρούμε μια πρωτόγνωρη κινητικότητα στο πολιτικό προσκήνιο και παρασκήνιο με Εξεταστικές Επιτροπές, διαγραφές και ανεξαρτητοποιήσεις βουλευτών, ζυμώσεις για δημιουργία νέων πολιτικών φορέων, τη διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας («Καλλικράτης») και την επικείμενη αλλαγή του εκλογικού νόμου.
Το πολιτικό σύστημα δείχνει να προσπαθεί να αυτο-ανανεωθεί: δειλά, συχνά χωρίς σχέδιο και, το κυριότερο, εκ των έσω. Η έλλειψη ενθουσιασμού και συμμετοχής των πολιτών σε αυτήν τη διαδικασία δημιουργεί την εντύπωση ότι το σύστημα προσπαθεί να κάνει μεταπολίτευση… «χωρίς τον ξενοδόχο», δηλαδή τον λαό. Είναι προφανές ότι το κοινωνικό αίτημα για ριζικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της δημόσιας διοίκησης και της πολιτικής κουλτούρας έχει ωριμάσει από καιρό, αλλά τα συναισθήματα οργής και παραίτησης των πολιτών δεν αποτελούν ικανές συνθήκες για θετική και βιώσιμη αλλαγή- αντιθέτως δημιουργούν γόνιμο έδαφος για δημαγωγικές λύσεις.
Παρά τα (πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα) θετικά βήματα προς, έστω και μερική, κάθαρση της υπόθεσης Siemens, υπάρχει διάχυτη η αίσθηση στην κοινωνία ότι τα κόμματα ομφαλοσκοπούν. Στην παρούσα φάση απουσιάζουν η σύνθεση απόψεων, η γόνιμη ανταλλαγή ιδεών, η αυτογνωσία και η άρθρωση ενός οράματος με συνοχή και ρεαλισμό.
Αν και οι πολιτικές, οικονομικές και επικοινωνιακές εξελίξεις του 1989 δημιούργησαν τις κοινωνικές συνθήκες που εν τέλει καθόρισαν τα επόμενα είκοσι χρόνια, το 2010 είναι πιθανότατα η σημαντικότερη μεταβατική περίοδος της Μεταπολίτευσης. Ωστόσο η δημοκρατία δεν είναι ούτε δεδομένη ούτε στατική. Η πραγματική δημοκρατία είναι αντικείμενο συνεχούς αναδιαπραγμάτευσης και δέχεται πιέσεις από εξωτερικούς παράγοντες (παγκοσμιοποίηση, περιβαλλοντική κρίση κ.ο.κ.).
Επομένως, τόσο η αναδιάρθρωση του κράτους όσο και η αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού προϋποθέτουν την κινητοποίηση μιας ικανής μάζας πολιτών. Η νομιμοποίηση που πηγάζει από την απλή ανοχή ή ακόμη και από την παθητική εντολή του εκλογικού σώματος δεν αρκεί πλέον. Οι παρούσες συνθήκες απαιτούν την ουσιαστική ενεργοποίηση του δημιουργικού δυναμικού της χώρας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, π.χ. με την αναστροφή του φαινομένου της «διαρροής εγκεφάλων» και με την υποστήριξη των νέων. Το κλειδί για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος θα είναι να δοθούν τα πρακτικά μέσα αλλά και τα συναισθηματικά κίνητρα στους πολίτες ώστε να αναλάβουν οι ίδιοι την πρωτοβουλία και την ευθύνη αλλαγής της καθημερινότητάς τους. Χωρίς τη συμμετοχή της κοινωνίας, κάθε προσπάθεια ανανέωσης του πολιτικού συστήματος θα είναι καταδικασμένη να μείνει μετέωρη.
Ο κ. Ρωμανός Γεροδήμος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βournemouth και πρόεδρος του Τομέα Ελληνικής Πολιτικής Επιστήμης (Greek Ρolitics Specialist Group) της Βρετανικής Εταιρείας Πολιτικών Σπουδών.
