Το ερεθιστικό δίδυμο «θεσμοί και πρόσωπα» προκαταβάλλεται στον τίτλο ως συνειρμική συνέχεια του ζεύγους «λέξεις και πράγματα». Προηγείται όμως πρόσθετο υστερόγραφο στο μονοτονικό της περασμένης Κυριακής, που επέμεινε στη διαβλητή κάποτε διάσταση ονομάτων και νοημάτων. Με παράδειγμα το δίπολο «πτώχευση και χρεοκοπία», το οποίο σηματοδοτεί, εδώ και κάμποσο καιρό, την απειλούμενη οικονομική μας κατάρρευση. Οσο βλέπω, η αναφορά μου στην αποκάλυψη του Θουκυδίδη για παθολογική αντιστροφή λέξεων και πραγμάτων (η οποία σε δίσεχτες εποχές φτάνει στο όριο της δόλιας διαστροφής) έμεινε ασχολίαστη, γεγονός που ευνοεί τη συμπλήρωσή της σε κάποια κρίσιμα σημεία.
Το ένα έχει να κάνει με τη διάφορη πρόθεση όσων κατά κόρον χρησιμοποιούν στις μέρες μας το παθογόνο ζεύγμα «πτώχευση- χρεοκοπία» ως προειδοποίηση εθνικής καταστροφής. Πρόθεση διπλή, που πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να μοιραστεί, όπως σημείωνα τις προάλλες, σε επιθετική και αμυντική. Επιθετική εκ μέρους των πάσης φύσεως εξωτερικών κριτών και επικριτών της οικονομικής μας κρίσης· αμυντική ως δική μας, εσωτερική πια, ομόλογη αντίδραση. Η πρώτη εμφανίζεται πραγματολογικά και λογικά ακαταμάχητη, και εκφράζεται με γλώσσα ψύχραιμη και ωμή· η δεύτερη κυκλοφορεί σημαδεμένη με τόνο αισθηματικό και δραματικό (κάποτε και μελοδραματικό), ο οποίος παραμορφώνει κατά κανόνα τα πραγματικά δεδομένα, με τη μέθοδο της ρητορικής υπερτίμησης ή υποτίμησης. Τούτο οφείλεται εν μέρει μόνο στην εύλογη αμηχανία μας, καθώς το προκείμενο βαρύ πάθημα ξεπερνά την αμυντική μας ετοιμότητα και αντοχή.
Τελικώς, η ασφυκτική πίεση των εξωτερικών μας εταίρων για άμεση λήψη και εφαρμογή αυστηρών μέτρων ασκείται με ενεργητικού τύπου έπαρση, η οποία προσλαμβάνεται στο εσωτερικό της χώρας ως δοκιμασία της εθνικής μας φιλοτιμίας. Ενώ η δική μας εσωτερική άμυνα παραμένει εξ ορισμού παθητική, με απότομες ταλαντεύσεις μεταξύ πρόχειρης αισιοδοξίας και απελπισίας, παράγοντας έντονη φιλολαϊκή εμπάθεια, που την εκμεταλλεύονται κυκλοφοριακά τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (έντυπα και ηλεκτρονικά), ολισθαίνοντας κάποτε στην ευτέλεια. Μικροσκοπικό ενοχλητικό παράδειγμα.
Δικαίως έχει προκαλέσει λαϊκή δυσφορία το γεγονός ότι τα πολλαπλά (δυσβάστακτα έως αφόρητα) μέτρα σταθεροποίησης, που τα αποδέχτηκε ως αναγκαία και αναπόφευκτα η κυβέρνηση, αποδείχνονται ανισόβαρα, πλήττοντας κυρίως χαμηλόμισθους δημόσιους υπαλλήλους και συνταξιούχους. Η άδικη αυτή τύχη των οποίων προκαλεί ωστόσο ύποπτη συμπάθεια στο ευρύτερο κοινό και στον δημοσιογραφικό κόσμο. Ετσι οι χαμηλόμισθοι συνταξιούχοι (γιατί υπάρχουν και υψηλόμισθοι) εξονομάστηκαν προχτές (και όχι εφάπαξ) από δόκιμο δημοσιογράφο απογευματινής εφημερίδας «γεροντάκια». Υποκοριστική συμπόνια αυτόχρημα προσβλητική. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, οι «γέροντες» υπήρξαν κάποτε ωφέλιμος, κοινωνικά και πολιτικά, θεσμός, με θεσμοθετημένες από την εποχή του Ομήρου «γερουσίες».
Επιστρέφω έτσι (με ενοχλητική καθυστέρηση) στον τίτλο του σημερινού μονοτονικού, στον οποίο συμβάλλονται και αντιβάλλονται οι όροι «θεσμοί και πρόσωπα». Το κρίσιμο ερώτημα στην προκειμένη περίπτωση είναι η νηφάλια αναγνώριση και κατανομή ενοχής στους δύο αυτούς συντελεστές της οικονομικής μας εξαθλίωσης. Ζητούμενο που συνεπάγεται ανάλογη απόδοση ευθυνών και επιβολή ποινών. Η διάχυτη πάντως άποψη είναι ότι κάποια συγκεκριμένα πρόσωπα ενέχονται σε χρηματοφόρα σκάνδαλα, εξαιτίας των οποίων προέκυψε και επιδεινώθηκε η προκείμενη οικονομική δυσπραγία εις βάρος του ελληνικού λαού· αυτά πρέπει παραδειγματικώς να τιμωρηθούν. Απαίτηση δικαίου που της έδωσε επίσημο κύρος προχθές και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Λόγος ωστόσο για ενδεχόμενη συνενοχή κάποιων ελλειμματικών (ή και ελαττωματικών) θεσμών, που επέτρεψαν (ή ευνόησαν) την κατάχρηση και την καταλήστευση της δημόσιας περιουσίας, δεν βλέπω να γίνεται εξίσου σοβαρά και υπεύθυνα. Ετσι το ενοχικό βάρος πέφτει αποκλειστικά σε ύποπτα άτομα, των οποίων αναζητείται η ταυτότητα, η δημόσια ιδιότητα και ο συγκεκριμένος ρόλος τους, προκειμένου, τιμωρούμενοι, να ικανοποιήσουν το περί δικαίου αίσθημα του ελληνικού λαού.
Η ετεροβαρής αυτή «εκδικητική» μέθοδος έχει πάντως και ιστορικά προηγούμενα, που καλό είναι να τα θυμούμαστε. Εννοούνται κάποιες οριακές συλλογικές συμφορές, που αντιμετωπίστηκαν με ανάλογη προσωποκεντρική μέθοδο. Μεσοπολεμικό παράδειγμα η διαβόητη δίκη των έξι πολιτικών και στρατιωτικών στελεχών, που χρεώθηκαν προσωπικά τη Μικρασιατική Καταστροφή, και καταδικάστηκαν σε θάνατο από την επαναστατική κυβέρνηση του Πλαστήρα. Υπάρχει όμως και αρχαιοελληνικό παράδειγμα. Θα συνεχίσω.
