Ηταν νεκροταφείο; Ηταν εμπορικό κέντρο; Ηταν απλώς ένα εργαστήριο; Ηταν ιερό; Ή μήπως οι αρχαιοκάπηλοι είναι η αιτία που όλα σήμερα στην Κέρο μοιάζουν μπερδεμένα και δυσερμήνευτα; Στο μικρό άγονο νησί των Κυκλάδων, αδιάφορο για τους τουρίστες που κατακλύζουν τις γύρω κοσμοπολίτικες ακτές, φαίνεται ότι κάπου εκεί στην 3η π.Χ. χιλιετία συνέβαιναν σπουδαία πράγματα. Το μαρτυρούν τα εκατοντάδες σπασμένα μαρμάρινα ειδώλια που βρίσκονται θαμμένα στη γη του· ένας παράδεισος για τους λαθρανασκαφείς που οργίαζαν στο νησί ως πριν από 40 με 50 χρόνια, αλλά πλέον και ένα μεγάλο αίνιγμα για τους αρχαιολόγους. Για τρίτο κατά σειρά χρόνο πραγματοποιεί εφέτος στην Κέρο ανασκαφές ο βρετανός καθηγητής Κόλιν Ρένφριου, προσπαθώντας να λύσει τον γρίφο. Και στη διάλεξή του, στις 17 Μαΐου στην Αρχαιολογική Εταιρεία, ύστερα από πρόσκληση του Ιδρύματος Νικολάου και Ντόλλης Γουλανδρή θα επιχειρήσει, όπως μαρτυρά και ο τίτλος της, να διαλευκάνει «Τα μυστικά της Κέρου».
Περί τα 500 τμήματα ειδωλίων και άλλα τόσα μαρμάρινων αγγείων, περισσότερα από 1.500 κομμάτια από μαρμάρινες φιάλες και ισάριθμη ποσότητα από πήλινα αγγεία έχουν συγκεντρωθεί ως τώρα από την Κέρο, συχνά μάλιστα από επιφανειακή και μόνον έρευνα. Ενας μεγάλος αριθμός τους όμως κατέχει μια αρνητική ιδιαιτερότητα. Γιατί 350 από αυτά τα σπασμένα ειδώλια, 12 ακέραια, καθώς και ορισμένα θραύσματα μαρμάρινων ή πήλινων αγγείων, έπεσαν θύματα αρχαιοκαπηλίας που συνέβη στη θέση Κάβος του νησιού το 1958, όπως πιστεύει ο λόρδος Ρένφριου, για να αποτελέσουν στη συνέχεια τον λεγόμενο «Θησαυρό της Κέρου». Γύρω από αυτό τον «θησαυρό» μάλιστα δημιουργήθηκε παγκοσμίως ένας ολόκληρος μύθος, ταυτοχρόνως όμως και ένα από τα πιο σκοτεινά πεδία της αρχαιολογικής έρευνας.
Το ιερό
Το ερώτημα πώς βρέθηκαν σε ένα τόσο μικρό νησί τόσο πολλά ειδώλια είναι το βασικό στο οποίο κλήθηκε να απαντήσει η σύγχρονη έρευνα, με διάφορες θεωρίες να έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς και επικρατέστερη την πλέον προφανή. Οτι προέρχονταν από νεκροταφείο. Για τον λόρδο Ρένφριου όμως η αλήθεια βρίσκεται αλλού: «Η Κέρος ήταν ένα μεγάλο ιερό της Πρωτοκυκλαδικής εποχής με ακτινοβολία σε όλες τις Κυκλάδες, αντίστοιχο με αυτό της Δήλου των ιστορικών χρόνων»,λ έει.
Για τον ίδιο ο μεγάλος αριθμός των ευρημάτων αποτελεί και το ισχυρότερο επιχείρημα, αφού το μέγεθος του νησιού και ο πληθυσμός του200 άνθρωποι το πολύ σε περίοδο ακμής- δεν θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τόσο εκτεταμένο νεκροταφείο, το οποίο άλλωστε δεν έχει καν εντοπιστεί.
Τελετουργίες
Τα θραυσμένα ειδώλια συνιστούν το δεύτερο μεγάλο μυστήριο της Κέρου. Τα έσπασαν οι αρχαιοκάπηλοι σκάβοντας- κάτι όχι ασυνήθιστο στις λαθρανασκαφές- ήταν η επικρατούσα για χρόνια άποψη. Αλλά σήμερα αποδεικνύεται πως τα ειδώλια ήταν σπασμένα ήδη από την Πρωτοκυκλαδική εποχή. Κατά τον λόρδο Ρένφριου μάλιστα η θραύση τους δεν είχε γίνει καν στην Κέρο!
«Ο κατακερματισμός των ειδωλίων γινόταν σκόπιμα στο πλαίσιο κάποιας θρησκευτικής τελετουργίας και ακολουθούσε η μεταφορά τους στο νησί και η εναπόθεσή τους στο ιερό», πιστεύει ο ίδιος. Κρίνοντας εξάλλου από τη χρονολόγηση των ευρημάτων αυτών θεωρείται ότι η συγκεκριμένη λατρεία θα πρέπει να διήρκεσε στο ιερό της Κέρου επί τρεις τουλάχιστον αιώνες.
Ο οικισμός
Στη νησίδα Δασκαλιό βρισκόταν περί το 2800- 2500 π.Χ. ο οικισμός του νησιού, καθώς μια στενή λωρίδα γης ένωνε τις απέναντι σήμερα ακτές. Η θέση Δασκαλιό- Κάβος αναδεικνύεται έτσι σε κλειδί για την κατανόηση της πρώιμης Εποχής του Χαλκού στις Κυκλάδες, καθώς πρόκειται για την πλουσιότερη σε ευρήματα γνωστή θέση αυτής της περιόδου.
Ενα κτίριο μήκους 16 μέτρων από μάρμαρο της Νάξου αποκαλύφθηκε επιπλέον κατά την περυσινή βρετανική ανασκαφή στο Δασκαλιό, αφήνοντας τους αρχαιολόγους με την απορία για τον τρόπο μεταφοράς της πέτρας. Αν και τα μεγαλύτερα ερωτήματα δημιούργησαν οι τρεις χάλκινοι πελέκεις που βρέθηκαν μέσα σε αυτό. Στο δεύτερο, κυκλικό και μικρό αυτή τη φορά, κτίριο που ανασκάφηκε στην κορυφή του λόφου- ιερό κορυφής ή μήπως παρατηρητήριο;- κάποιοι είχαν αφήσει περί τα 350 βότσαλα από τη θάλασσα, ποιος ξέρει πώς και γιατί… Τα αινίγματα συνεχίζονται.
Η μεγάλη κλοπή
Το 1963 διαπιστώθηκε η μεγάλη λαθρανασκαφή που γινόταν στην Κέρο και ο πρώτος που πήγε στο νησί,ύστερα από ειδοποίηση του αρχαιολόγου κ. Χρίστου Ντούμα, ήταν ο Κόλιν Ρένφριου.
Φθάνοντας με καΐκι στην Κέρο μπορούσε να δει από μακριά όλη τη δυτική πλευρά της σκαμμένη ως τη θάλασσα,το τοπίο κατεστραμμένο,τα χώματα αναμοχλευμένα.Μέσα δύο τρεις ώρες επιφανειακής έρευνας άλλωστε θα συνέλεγε και ο ίδιος πλήθος αρχαιοτήτων, μεταξύ των οποίων μαρμάρινα θραύσματα ειδωλίων.Οι αρχαιοκάπηλοι όμως άφαντοι.
Δεκατρία χρόνια αργότερα,σε μια έκθεση στην Καρλσρούη με τίτλο «Η τέχνη των Κυκλάδων»,ένα σύνολο κλεμμένων αρχαιοτήτων της Κέρου θα έκανε θρασύτατα και ατιμώρητα όπως αποδείχθηκε την εμφάνισή του με την ένδειξη «άγνωστης προέλευσης».
Οπως έγινε γνωστό ανήκε στη συλλογή Ερλενμάγιερ, αίτημα διεκδίκησης όμως δεν υπέβαλε η Ελλάδα.Και αυτό θα αποτελούσε αρκετά χρόνια αργότερα,το 1990,το επιχείρημα των βρετανικών δικαστηρίων για να απορρίψουν την ελληνική προσφυγή κατά της δημοπρασίας του οίκου Sotheby΄s όπου παρουσιάστηκε προς πώληση ο ονομαζόμενος πλέον «Θησαυρός της Κέρου».
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης όμως,χάρη στη θέληση τηςΝτόλλης Γουλανδρή, αγόρασε από αυτή τη δημοπρασία 58 κυκλαδικά ειδώλια και η Εμπορική Τράπεζα 17, τα οποία παραχώρησε στο μουσείο,ενώ έξι ακόμη απέκτησε το ίδρυμα Ν.Π.Γουλανδρή στα επόμενα χρόνια. Ενας ικανοποιητικός αριθμός από τον «Θησαυρό της Κέρου» επαναπατρίστηκε έτσι.
Σήμερα τα περισσότερα ξένα μουσεία διαθέτουν κυκλαδικά ειδώλια,αφού οι «ανασκαφές» είχαν αρχίσει από το 1884.Και το σημαντικό είναι ότι κομμάτια που βρίσκονται στο εξωτερικό ταιριάζουν απόλυτα με άλλα που βρίσκονται στην Ελλάδα! Αυτά τα κομμάτια του παζλ έχει προσπαθήσει να ενώσει η αρχαιολόγος και επιμελήτρια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης κυρία Πέγκυ Σωτηρακοπούλου στη μελέτη της «Ο θησαυρός της Κέρου.Μύθος ή πραγματικότητα;».Με βάση μάλιστα έρευνα του Δημόκριτου για τη σύσταση του μαρμάρου των ειδωλίων που δείχνει ότι η πρώτη ύλη έχει προέλθει από την ανατολική Νάξο (και από την ίδια την Κέρο),η ίδια διατυπώνει την πρόταση να στραφούν πλέον εκεί,στην πηγή,οι έρευνες.
Τόπος για ιερείς και πειρατές
Μία επιγραφή που έρχεται από το 425 π.Χ. με τα ονόματα των φορολογουμένων συμμάχων της Αθηναϊκής Δημοκρατίας παρέχει πληροφορίες και για την Κέρο. Κέρεια ή Κερία ονομαζόταν κατά την Κλασική εποχή και το γεγονός ότι κατέβαλλε φόρο, συγκεκριμένα 10 δραχμές και 3 οβολούς, σημαίνει ότι ήταν κατοικημένη. Οι επόμενες πληροφορίες έρχονται από τον Μεσαίωνα, όταν το νησί χρησιμοποιείται πλέον ως κρησφύγετο και ορμητήριο των πειρατών που εκείνη την εποχή λυμαίνονταν όχι μόνο το Αιγαίο, αλλά όλη τη Μεσόγειο. Στη σύγχρονη εποχή και ως το 1952 υπήρξε ιδιοκτησία της Μονής της Παναγίας Χοζοβιώτισσας της Αμοργού για να παραχωρηθεί όμως στη συνέχεια από τη Γεωργική Υπηρεσία σε βοσκούς.
Ο ΛΟΡΔΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ
Συχνός επισκέπτης της Ελλάδας,αφού έχει διενεργήσει πολλές ανασκαφές στη χώρα μας,είναι ο λόρδος Κόλιν Ρένφριου.Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ,δίδαξε Προϊστορική Αρχαιολογία σε πολλά βρετανικά πανεπιστήμια και είναι ο συγγραφέας του βιβλίου η «Ανάδυση του πολιτισμού»,στο οποίο διατύπωσε τη θεωρία ότι οι Ελληνες δεν είναι Ινδοευρωπαίοι αλλά αυτόχθονες. Στο έργο αυτό ο Κόλιν Ρένφριου αμφισβητεί το δόγμα τού ex oriente lux,της εξάπλωσης δηλαδή του πολιτισμού από την Ανατολή προς τη Δύση, θεωρία πάντως που συνάντησε μεγάλη αντίδραση.
Στην Κέρο πήγε για πρώτη φορά ενώ ήταν φοιτητής ακόμη,το 1963,και διαπίστωσε ιδίοις όμμασι το όργιο της αρχαιοκαπηλίας που συντελούνταν στο νησάκι. Ο ίδιος είναι ταγμένος εχθρός της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων και έχει αναπτύξει μεγάλη δράση διεθνώς για την πάταξή της.
Διάλεξη του καθηγητή Κόλιν Ρένφριου θα δοθεί στις 17 Μαΐουστην Αρχαιολογική Εταιρεία (Πανεπιστημίου 22) στις 8 μ.μ. με θέμα «Τα μυστικά της Κέρου».
Απαραίτητη η κράτηση θέσεων στο τηλέφωνο 210 7228.321-3
