Το 1943, εν καιρώ πολέμου, ο ηγέτης της Πολωνίας κατηγόρησε τη Μόσχα ότι διέταξε τη σφαγή του Κατίν, τη συστηματική δολοφονία 22.000 πολωνών αξιωματικών και διανοουμένων. Λίγους μήνες αργότερα ήταν νεκρός, θύμα αεροπορικού δυστυχήματος. Επρόκειτο για δολοφονία; Είναι σχεδόν βέβαιο πως όχι, όμως το οδυνηρό παρελθόν της Πολωνίας σε συνδυασμό με την επίσημη μυστικότητα δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη θεωριών συνωμοσίας.
Το 2010 ένας άλλος πολωνός ηγέτης, ο πρόεδρος Λεχ Κατσίνσκι, μεταβαίνει στο Κατίν για να παραστεί σε τελετή εις μνήμην των θυμάτων εκείνης της σφαγής. Λίγες ώρες αργότερα είναι και εκείνος νεκρός, μαζί με τη σύζυγό του και άλλα 94 μέλη της πολωνικής ελίτ, θύματα ενός άλλου αεροπορικού δυστυχήματος. Πρόκειται για σύμπτωση; Είναι σχεδόν βέβαιο πως ναι, αλλά ένα παρόμοιο κλίμα δυσπιστίας εγγυάται ότι οι θεωρίες συνωμοσίας ήδη εξαπλώνονται.
Αυτό που συνδέει αυτά τα δύο γεγονότα είναι η μυστικότητα. Εν μέσω της σύγχυσης και της θλίψης που ακολούθησαν το αεροπορικό δυστύχημα του Σμολένσκ, άρχισαν να κυκλοφορούν ψίθυροι, φήμες και κατηγορίες. Οπως λένε σκοτεινές πηγές, το αεροπλάνο του πολωνού προέδρου ήταν ρωσικής κατασκευής και είχε επισκευαστεί προσφάτως στη Ρωσία. Η ρωσική κυβέρνηση αντιπαθούσε βαθιά τον πρόεδρο Κατσίνσκι, ο οποίος είχε ασκήσει κριτική στον «νέο ιμπεριαλισμό» της Ρωσίας. Η Μόσχα αρνήθηκε να τον καλέσει στην τελετή στο Κατίν την περασμένη Τετάρτη και εκείνος αποφάσισε να τελέσει δικό του μνημόσυνο και σκοτώθηκε καθ΄ οδόν.
Οι αρχικές πληροφορίες απέκλειαν το ενδεχόμενο μηχανικής βλάβης, συνεπώς μήπως πιέστηκε ο πιλότος από τους εκλεκτούς επιβάτες του να προσγειωθεί μέσα στην ομίχλη, στο Σμολένσκ; Πολωνοί συνωμοσιολόγοι επιρρίπτουν ήδη ευθύνες στις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι σκληροπυρηνικοί Ρώσοι ίσως να θέλησαν να υπονομεύσουν τον Βλαντίμιρ Πούτιν σαμποτάροντας το αεροπλάνο.
Ο μόνος τρόπος θωράκισης ενάντια σε οργιώδεις θεωρίες συνωμοσίας είναι να διενεργηθεί η έρευνα για τις αιτίες του δυστυχήματος υπό άπλετο φως, να απομακρυνθούμε από τη μυστικοπάθεια που είναι φυσικό ένστικτο της Μόσχας και να διασφαλίσουμε ότι η ιστορική ετυμηγορία θα δοθεί ή τουλάχιστον θα γίνει αποδεκτή από τους Πολωνούς. Εν ολίγοις, πρέπει να γίνει ό,τι απέτυχε να κάνει η Βρετανία όταν διερευνούσε τον θάνατο ενός άλλου πολωνού ηγέτη, πριν από 67 χρόνια.
Στις 4 Ιουλίου του 1943 ο στρατηγός Σικόρσκι, ο πολωνός διοικητής υπό τη ναζιστική κατοχή, απογειώθηκε από το Γιβραλτάρ με ένα βομβαρδιστικό με κατεύθυνση την Αγγλία. Λίγα λεπτά αργότερα, το αεροπλάνο κατέπεσε μέσα στο λιμάνι σκοτώνοντας 16 επιβαίνοντες, μεταξύ των οποίων και την κόρη του στρατηγού. Ο τσέχος πιλότος ήταν ο μόνος επιζών.
Οι βρετανικές αρχές διενέργησαν μια ταχεία και μυστική έρευνα, η οποία απέκλεισε το ενδεχόμενο δολιοφθοράς, αλλά απέτυχε να διευκρινίσει τα αίτια της συντριβής. Ο πιλότος είχε δηλώσει ότι τα όργανα του αεροσκάφους είχαν «κολλήσει».
Οι θεωρίες συνωμοσίας ξέσπασαν σχεδόν αμέσως και συνεχίζονται ως σήμερα. Μια από αυτές έλεγε ότι οι ναζιστές ενορχήστρωσαν το δυστύχημα, αποφασισμένοι να βγάλουν από τη μέση έναν δημοφιλή πολωνό ηγέτη. Ακόμη μεγαλύτερες υποψίες βάραιναν τον Ιωσήφ Στάλιν, ο οποίος είχε εξοργιστεί όταν τρεις μήνες νωρίτερα ο Σικόρσκι είχε ζητήσει από τον Ερυθρό Σταυρό να διενεργήσει έρευνα για τη σφαγή του Κατίν.
Αλλες θεωρίες ισχυρίζονταν ότι η δολοφονία ήταν έργο πολωνικής φράξιας ή των Βρετανών που ήθελαν να απομακρύνουν ένα «αγκάθι» από τις καλές σχέσεις τους με τους σοβιετικούς συμμάχους.
Πολλά βρετανικά έγγραφα σχετικά με το δυστύχημα παραμένουν απόρρητα και για σχεδόν επτά δεκαετίες οι συνωμοσιολόγοι δρούσαν εντελώς ανεμπόδιστοι. Είχαν κυκλοφορήσει φήμες ότι ο Σικόρσκι είχε δηλητηριαστεί, στραγγαλιστεί ή πυροβοληθεί και έπειτα είχε μεταφερθεί νεκρός στο μοιραίο αεροσκάφος.
Πέρυσι πολωνοί ιατροδικαστές ξέθαψαν τη σορό του στρατηγού ο οποίος αναπαυόταν σε μια κρύπτη στην Κρακοβία και συμπέραναν ότι είχε πράγματι πεθάνει στο αεροπορικό δυστύχημα.
Οσον αφορά το δυστύχημα του στρατηγού αλλά και την πρόσφατη αεροπορική τραγωδία, η εξήγηση των αιτίων ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα απλή. Είναι όμως σημαντικό να δουν οι ίδιοι οι Πολωνοί την αλήθεια. Μέχρι στιγμής η Ρωσία έχει προβεί στις κατάλληλες κινήσεις, υποσχόμενη μια ανοιχτή έρευνα και συμφωνώντας να αφήσει το αεροσκάφος στον τόπο της συντριβής. Οσο όμως προΐσταται της επιτροπής ερευνών ο κ. Πούτιν, οι Πολωνοί θα αμφιβάλλουν για την αλήθεια των ευρημάτων. Η Ρωσία θα πρέπει να καλέσει πολωνούς ειδήμονες να συμμετέχουν και να παρίστανται στις έρευνες. Ο κ. Πούτιν έχει κάνει ένα βήμα προς την κατεύθυνση της ιστορικής συναίνεσης όσον αφορά το Κατίν, καθώς παρέστη στη δοξολογία για τα θύματα την περασμένη εβδομάδα.
Οπως η σφαγή του Κατίν και ο θάνατος του στρατηγού Σικόρσκι, το δυστύχημα του Σμολένσκ θα αποτελέσει και αυτό άλλο ένα τραγικό κεφάλαιο της πολωνικής ιστορίας. Η φρίκη του Κατίν παρέμεινε κρυμμένη επί μισόν αιώνα πίσω από τα ψέματα των Σοβιετικών. Η μοίρα του Σικόρσκι αποσιωπήθηκε επί μακρόν από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Αυτή τη φορά η ίδια η Πολωνία θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να αποφασίσει τι πραγματικά συνέβη.
© Τhe Τimes, 2010
