ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ Δύση οι επίγονοι της Ιεράς Εξέτασης δεν χρειάζεται να κάψουν ζωντανούς όσους έχουν διαφορετική άποψη. Απλά τους φιμώνουν, συχνά με νομιμοφανή τρόπο. Οπως οι μεγάλες επιχειρήσεις που αγοράζουν εφημερίδες, κανάλια και ραδιοσταθμούς για να «θάβουν» ειδήσεις δυσάρεστες ή αντιτιθέμενες στα
τεράστια οικονομικά τους συμφέροντα. Θυμηθείτε:πόσα ξένα ΜΜΕ μίλησαν στα σοβαρά για το απεμπλουτισμένο ουράνιο των ΝΑΤΟϊκών βομβών που ισοπέδωσαν τη Σερβία; Και ποιοι παρουσιάζουν συστηματικά έρευνες για την επικινδυνότητα των συσκευών κινητής τηλεφωνίας; Την ίδια ώρα η «παλιά καλή λογοκρισία» δεν λέει να εξαφανιστεί. Μια άτυπη Διεθνής της Λογοκρισίας απλώνει τη βαριά σκιά
της από τη Ρώμη ως το Πεκίνο, από το Καράκας ως την Τεχεράνη και τη Μόσχα. Μια Διεθνής η οποία «χτύπησε» προ ημερών στην Κίνα. Το Facebook και άλλα «sites κοινωνικής δικτύωσης» «κόπηκαν» από τον κινεζικό κυβερνοχώρο, ενώ η μηχανή αναζήτησης Google θα παραπέμπει στο Χονγκ Κονγκ τους κινέζους χρήστες, μήπως και «τυφλώσει» τον άγρυπνο Μεγάλο Αδελφό του κινεζικού ΚΚ.
Στο μυθιστόρημα του αμερικανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Ρέι Μπράντμπερι, «Φαρενάιτ 451» (η θερμοκρασία στην οποία καίγεται το χαρτί), οι κυβερνώντες πιστεύουν ότι όσοι άνθρωποι διαβάζουν συνιστούν θανάσιμη απειλή για το κράτος. Γι΄ αυτό και διατάσσουν να καεί κάθε ύποπτο ανάγνωσμα.
Οι Αρχές ισχυρίζονται ότι έτσι προστατεύουν τη δημόσια ασφάλεια και την κοινωνική γαλήνη, επικαλούμενες το ακλόνητο πλαίσιο των νόμων. Κι επειδή η πραγματικότητα αντιγράφει την τέχνη, η κυβέρνηση του Πεκίνου ξεκαθάρισε ότι «η λογοκρισία είναι μη διαπραγματεύσιμη νομική απαίτηση». Σε όσους σπεύσουν να ισχυριστούν ότι αυτά «δεν συμβαίνουν στη Δύση», η απάντηση έρχεται από τη γειτονική Ιταλία. Ο πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι, μεσούσης της προεκλογικής περιόδου, έθεσε ως όρο σε όλα τα τηλεοπτικά τοκ σόου να περιλαμβάνουν εκπροσώπους όλων των κομμάτων- δηλαδή καμιά… τριανταριά! Στο όνομα της «πολυφωνίας» έβαλε λουκέτο στην ενημέρωση.
Αλλά και στη δημοκρατική Αυστραλία, στο όνομα του πολέμου κατά της παιδικής πορνογραφίας και της τρομοκρατίας, βρίσκεται στα σκαριά ένα σύστημα που θα φιλτράρει πολλές «ανεπιθύμητες» σελίδες.
Η Τουρκία, χώρα που βεβαιώνει ότι οδεύει προς το «ευρωπαϊκό κεκτημένο», μπλοκάρει επισήμως περίπου 3.700 ιστότοπους, ενώ οι διώξεις των μπλόγκερ βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.
Ενα σοβαρό ζήτημα είναι η ανωνυμία στο Ιnternet, κάτι για το οποίο η Διεθνής της λογοκρισίας ετοιμάζει αυστηρές διώξεις επικαλούμενη την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, την «κακή συνήθεια» του παράνομου «κατεβάσματος» μουσικής και ταινιών, αλλά και την διασπορά μισαλλόδοξων, ρατσιστικών και ακραίων πολιτικών απόψεων.
Η κομμουνιστική Κούβα, η μοναρχική Σαουδική Αραβία, η χουντοκρατούμενη Μιανμάρ, η σταλινική Βόρεια Κορέα, η μονοκομματική Αίγυπτος, η μπααθική Συρία είναι μερικά από τα κράτη που υψώνουν εμπόδια στη διαδικτυακή επικοινωνία. Κι επειδή ο Μεγάλος Αδελφός όλα τα βλέπει, ας μην ξεχνάμε τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους μηχανισμούς παρακολούθησης των μηχανών αναζήτησης (αν, π.χ., κάποιος ψάχνει επίμονα πληροφορίες για την ύποπτη λέξη «ουράνιο») ή τη Ρωσία όπου οι πάροχοι ιντερνετικών υπηρεσιών διαπλέκονται με την κυβέρνηση αφήνοντας ανοικτό πεδίο δράσης σε φιλοκαθεστωτικούς χάκερ που «χτυπούν» sites της αντιπολίτευσης.
Στο Ιράν το θεοκρατικό καθεστώς τρέχει ασθμαίνοντας πίσω από τις τεχνολογικές εξελίξεις, ποινικοποιώντας ακόμη και τη χρήση της δημοφιλούς υπηρεσίας ηλεκτρονικής αλληλογραφίας gmail. com.
Κάποτε ο λογοκριτής επέβαλε να τυπώνονται οι εφημερίδες με «κενά» ανάμεσα στα κείμενα, αλλοίωνε φωτογραφίες, απαγόρευσε τραγούδια, έριχνε βιβλία στην πυρά. Κάποια καθεστώτα εξακολουθούν αυτή την πρωτόγονη πρακτική. Ωστόσο, η νέα αδυσώπητη μάχη ανάμεσα στην ελευθερία της έκφρασης και σε όσους σκέφτονται «για το καλό μας» μαίνεται πλέον στην άγρια και άυλη αρένα της ψηφιακής εποχής.
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
ΤΟ «ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΝΙΒΑΛΩΝ»του ιταλού σκηνοθέτη Ρουτζέρο Ντεοντάτο αποτελεί την πλέον θρυλική περίπτωση λογοκρισίας. Η ταινία παραμένει απαγορευμένη ως σήμερα σε πολλές χώρες, λόγω των σκηνών βίας και σοδομισμού σε ζώα. Το «Τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» του επίσης ιταλού Μπερνάρντο Μπερτολούτσι απαγορεύθηκε στην Ιταλία για υπερβολική απεικόνιση βίας και σοδομισμό, ενώ ο σκηνοθέτης της καταδικάστηκε σε τέσσερις μήνες φυλάκιση με αναστολή και αφαίρεση των πολιτικών του δικαιωμάτων για πέντε χρόνια. Οι «300» απαγορεύθηκαν, πριν από τρία χρόνια, στο Ιράν για την απεικόνιση των Περσών ως βαρβάρων και του Ξέρξη ως γκέι. Το «Μπόρατ»απαγορεύθηκε λόγω «υπερβολικής γύμνιας» σε σχεδόν όλες τις χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Η Ιρλανδία, η Μαλαισία, η Νέα Ζηλανδία, η Νορβηγία, το Ομάν, η Σιγκαπούρη, η Νότια Αφρική, η ΗΠΑ και φυσικά το Βατικανό απαγόρευσαν, λόγω αντιχριστιανικού χιούμορ, την προβολή της ταινίας «Η ζωή του Μπράιαν» των Μόντι Πάιθον. Το παγκόσμιο ρεκόρ απαγορεύσεων κατέχει το «Σαλό» (φωτογραφία) του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, ενώ η πρόσφατη ταινία του δανού σκηνοθέτη Λαρς Φον Τρίερ «Αντίχριστος» σοκάρισε τόσο πολύ με ορισμένες από τις ακραία βίαιες σκηνές της, ώστε θα διατεθεί σε λογοκριμένη εκδοχή για τις πιο συντηρητικές χώρες.
ΒΙΒΛΙΑ
Η «ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ»του Αριστοφάνη ήταν για δεκαετίες απαγορευμένη στιςΗΠΑ με βάση τον ομοσπονδιακό νόμο του 1873 περί αισχρολογίας. Ο Μαρκ Τουέιν είδε τον «Τομ Σόγερ», μεταξύ 1875 και 1885, να εξαφανίζεται από τις βιβλιοθήκες πολλών αμερικανικών Πολιτειών με τη δικαιολογία ότι «εξυμνούσε την παιδική ανυπακοή». Ο «Εραστής της Λαίδης Τσάτερλι» του Αγγλου Ντι Εϊτς Λόρενς, το οποίο βρίσκεται σήμερα στα βιβλιοπωλεία όλου του κόσμου, θεωρήθηκε «πορνογραφικό» στην Αγγλία του 1961 και οι πρώτες κόπιες κατασχέθηκαν. Οι «Σατανικοί στίχοι» του Σάλμαν Ρούσντι θεωρήθηκαν, το 1988, βλάσφημοι για τους μουσουλμάνους, προκαλώντας το κάψιμο αρκετών αντιτύπων του βιβλίου σε πολλές ισλαμικές χώρες. Τέλος, η «Αμερικανική ψύχωση» του αμερικανού συγγραφέα Μπρετ Ιστον Ελις δίχασε τη βρετανική κοινή γνώμη το 1991, όταν και εκδόθηκε. Η εκστρατεία εναντίον του και η δημοσιότητα που του δόθηκε όμως αύξησαν τόσο πολύ τις πωλήσεις του, ώστε μεταφέρθηκε ως και στο σινεμά με πρωταγωνιστή τον Κρίστιαν Μπέιλ.
ΜΟΥΣΙΚΗ
ΤΟ ΧΙΤΛΕΡΙΚΟκαθεστώς κατηγόρησε τον συνθέτη Αρνολντ Σένμπεργκ ως «μπολσεβίκο» και «ανώμαλο», απορρίπτοντας τα έργα του, ενώ η «Ιεροτελεστία της άνοιξης» του ρώσου Ιγκόρ Στραβίνσκι λογοκρίθηκε από μαέστρους και αποδοκιμάστηκε από πολλά ακροατήρια την εποχή που βγήκε (1913). Οι παραγωγοί του «Εντ Σάλιβαν Σόου», το 1967, ζήτησαν από τους Rolling Stones, προκειμένου να εμφανιστούν ζωντανά στην εκπομπή, να αλλάξουν ένα συγκεκριμένο στίχο στο τραγούδι «Let΄s spend the night together». Στην ίδια εκπομπή, την ίδια χρονιά, ζητήθηκε από τους Doors να «κόψουν», στην ζωντανή εκδοχή του, μια επίμαχη λέξη από τους στίχους του τραγουδιού «Light my fire». Οι Doors συμφώνησαν, αλλά όταν βγήκαν να τραγουδήσουν, το είπαν κανονικά, προκαλώντας την αντίδραση των ιθυνόντων.
Οι Sex Ρistols λογοκρίθηκαν για το τραγούδι τους «God save the Queen», στο οποίο αποκαλούσαν «ηλίθια» τη βασίλισσα της Αγγλίας, Ελισάβετ.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ
Στην πυρά Γαβράς, Ανδρουλάκης, Σωτηροπούλου
ΠΕΡΥΣΙ, η Ιερά Σύνοδος παρενέβη και ζήτησε από τον τότε υπουργό Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά να λογοκρίνει ένα μικρού μήκους φιλμ του διάσημου έλληνα κινηματογραφιστή Κώστα Γαβρά για λογαριασμό του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως. Ετσι κι έγινε. Ο λόγος; Υπαινισσόταν τις καταστροφές αρχαιοτήτων από τους χριστιανούς των πρώτων μετά Χριστόν αιώνων. Θύελλα διαμαρτυριών ξεσήκωσε πριν από μία δεκαετία στους χριστιανικούς κύκλους το μυθιστόρημα του Μίμη Ανδρουλάκη «Μ εις την ν», το οποίο θεωρήθηκε βλάσφημο αφού παρουσιάζει τον Χριστό να έχει ερωτικές σχέσεις με τη Μαρία τη Μαγδαληνή. Οι πιστοί προχώρησαν ως και σε ομαδικό κάψιμο αντιτύπων του βιβλίου, χωρίς όμως ποτέ να απαγορευθεί η κυκλοφορία του. Το 2007 ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Πλεύρης κατέθεσε αίτηση ασφαλιστικών μέτρων κατά του υπουργείου Παιδείας για να αποσυρθεί το βιβλίο «Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές» της συγγραφέως Ερσης Σωτηροπούλου από τις σχολικές βιβλιοθήκες με την αιτιολογία πως το ανάγνωσμα είναι «χυδαίο και αντεθνικό». Το δικαστήριο αποφάσισε την προσωρινή απόσυρση, ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών. Ο Νίκος Καζαντζάκης αποτελεί από μόνος του ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της εγχώριας λογοκρισίας: το 1975 η ΕΡΤ ετοιμάζεται να προβάλει σε συνέχειες τη σειρά «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Ιεράς Συνόδου, ενώ η ταινία «Ο τελευταίος πειρασμός» του αμερικανού σκηνοθέτη Μάρτιν Σκορσέζε, που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του κρητικού συγγραφέα, αντιμετώπισε το 1988 τις κλειστές πόρτες των ελληνικών κινηματογραφικών αιθουσών για τον φόβο επεισοδίων με φανατικούς ορθοδόξους.
ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΥΡΑ
Η Μαύρη Λίστα της Ιεράς Εξέτασης
Στα απαγορευμένα βιβλία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας έχουν περιληφθεί έργα συγγραφέων και διανοουμένων που θεωρούνται σήμερα θεμελιωτές της επιστήμης, διάσημα μυθιστορήματα, ακόμη και το… Μεγάλο Λεξικό Λαρούς!
«Διάλογος μεταξύ των δύο παγκοσμίων συστημάτων, πτολεμαϊκού και κοπερνίκειου» του Γαλιλαίου: Το περίφημο βιβλίο όπου ο Γαλιλαίος παρουσιάζει την ηλιοκεντρική θεωρία. Προκάλεσε την αντίδραση της παπικής Εκκλησίας και τον οδήγησε στην Ιερά Εξέταση.
«Η Νέα Αστρονομία» του Γιοχάνες Κέπλερ: Διετύπωσε τους νόμους για την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ηλιο. Από το καλοκαίρι του 1609, όταν κυκλοφόρησε, η «Νέα Αστρονομία» έλαβε εξέχουσα θέση στον κατάλογο με τα απαγορευμένα βιβλία του Βατικανού.
«Το Κοινωνικό Συμβόλαιο» του Ζαν Ζακ Ρουσό: Οι πολιτικές ιδέες του επηρέασαν τη Γαλλική Επανάσταση, την ανάπτυξη της κομμουνιστικής και σοσιαλιστικής θεωρίας και την ιδεολογία του εθνικισμού. Το έργο του φιλοσόφου του Διαφωτισμού ήταν απαγορευμένο από την Καθολική Εκκλησία ως το 1966.
«Το Κόκκινο και το Μαύρο» του Σταντάλ: Μέσα από την ιστορία του Ιουλιανού Σορέλ, που συμπυκνώνει στο πρόσωπό του όλες τις αντιφάσεις της εποχής του, το πάθος και την υποκρισία, το περήφανο ήθος του επαναστάτη και την ευελιξία του τυχοδιώκτη, ο Σταντάλ περιγράφει με ρεαλισμό τη γαλλική κοινωνία στην εποχή της Παλινόρθωσης (1814-1830).
«Οι Αθλιοι» του Ουγκό: Σαγήνευσαν τα λαϊκά στρώματα και θεωρήθηκαν το πρώτο μοντέρνο μυθιστόρημα. Ο Ουγκό αποτυπώνει μισόν αιώνα γαλλικής ιστορίας σε μια επική τοιχογραφία των μεγάλων γεγονότων της Γαλλίας, συνδυαζόμενων με την εξιστόρηση ενός μεγάλου έρωτα. Το βιβλίο περιελήφθη από τον Πάπα Πίο ΙΔ΄ στον κατάλογο των απαγορευμένων.
«Μαντάμ Ντε Μποβαρί» του Φλομπέρ: Με την ιστορία της Εμα Μποβαρί, μιας γυναίκας παγιδευμένης στον μίζερο επαρχιακό της περίγυρο, ο Φλομπέρ σοκάρει τους συγχρόνους του σε τέτοιο σημείο ώστε να συρθεί στα δικαστήρια για προσβολή της θρησκείας και των δημοσίων ηθών.
ΤΟΜΑΣ ΝΤΕ ΤΟΡΚΕΜΑΔΑ
Ο μέγας ιεροεξεταστής
Ο ιδρυτής της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης ήταν ένας ζηλωτής που δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τα πλέον απάνθρωπα βασανιστήρια για να πετύχει την απόλυτη λογοκρισία και υποταγή. Στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα τα μπουντρούμια ποτίστηκαν με αίμα και οι δρόμοι της Ισπανίας μαύρισαν από τις στάχτες των ανθρώπων που καίγονταν ζωντανοί επειδή τόλμησαν να διαφωνήσουν με κάποιο από τα δόγματα της Καθολικής Εκκλησίας. Επινόηση της Ιεράς Εξέτασης ήταν και το Ιndex Librorum Ρrohibitorum («Κατάλογος Απαγορευμένων Βιβλίων»), μια λίστα εντύπων τα οποία λογοκρίθηκαν από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ο πρώτος τέτοιος κατάλογος ήταν έργο του Πάπα Παύλου Δ΄, το 1559.
