Το χωριό ξεπροβάλλει μέσα από ένα πέπλο ομίχλης, μπροστά από ένα πλάτωμα του ορεινού δρόμου. Βράχοι και κοτρόνες κάθε μεγέθους, θάμνοι, άγρια σπαράγγια, ελάχιστες αμυγδαλιές, πολλοί κορμοί πεσμένοι, απομεινάρια και σημάδια παλιών πυρκαϊών, εδώ και εκεί πρόβατα που βόσκουν κάτω από τη βροχή που μόλις έχει ξεκινήσει. Σε αυτά τα βοσκοτόπια πριν από 185 χρόνια, τον Μάιο του 1825, μια χούφτα επαναστατημένοι Ελληνες, με επικεφαλής έναν ρασοφόρο, έπεσαν μέχρις ενός κάτω από τα πυκνά πυρά μιας καλά οργανωμένης και εξοπλισμένης αιγυπτιακής στρατιάς. Για τους σημερινούς, υπερηλίκους ως προς το πλείστον, κατοίκους το Μανιάκι δεν είναι μόνο ο τόπος τους και το σπιτικό τους. Είναι ένα μείγμα θρύλων, προφορικής παράδοσης, ιστορίας και περηφάνιας για τη θυσία περίπου 600 μαχητών, με επικεφαλής τον Παπαφλέσσα, απέναντι σε 6.000 άνδρες του αιγυπτιακού στρατού, καθοδηγούμενους από τον Ιμπραήμ. «Ζούμε στις “Θερμοπύλες” του ΄21» καυχώνται.
Το αλέτρι που όργωνε τα κόκαλα
Αδιαμφισβήτητο είναι ότι τα σημερινά βοσκοτόπια και χωράφια γύρω από το Μανιάκι ήταν για δεκαετίες ένα απέραντο νεκροταφείο. Ο 85χρονος βοσκός κ. Βασίλης Πανταζόπουλος το επιβεβαιώνει: «Βάζαμε το αλέτρι με τον συχωρεμένο τον πατέρα μου και έπεφτε επάνω σε μνήματα. Σωροί πετρών κάλυπταν κόκαλα εδώ, εκεί, παραπέρα. Παντού κόκαλα. Σπέρναμε και πέφταμε επάνω σε λείψανα. Τα μαρτίνια (πρόβατα) έβοσκαν και όταν ήταν να τα μάσουμε (σταβλίσουμε) βλέπαμε μπροστά μας και άλλα κόκαλα». Οσο για την περίφημη βελανιδιά όπου στήθηκε ο νεκρός καλόγερος, δεν υπάρχει πια. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, ένας αδίστακτος επίτροπος του χωριού τη δεκαετία του 1920 έβαλε ξυλοκόπους να κόψουν τα δένδρα αυτά και εμπορεύτηκε την πολύτιμη ξυλεία.
Το χωριό βρίθει ιστορικών στοιχείων και μνημών. Στην πλατεία δεσπόζει το κτίριο του παλιού σχολείου που έχει προσφάτως ανακαινιστεί. Εδώ η ιστορία θέλει τον Παπαφλέσσα να διεξάγει διαδοχικά πολεμικά συμβούλια. Σήμερα ο χώρος λειτουργεί περιστασιακά ως ιατρείο και εξεταστήριο για τους 34 μόνιμους κατοίκους του οικισμού.
Στην πλατεία καταφτάνει ο δήμαρχος κ. Περικλής Ψώνης. O προ-προπάππος του Θοδωρής Ψώνης είναι ένας από τους νεκρούς της μάχης. Επί δημαρχίας του κ. Ψώνη και με την οικονομική συμβολή των αποδήμων του χωριού, στον Καναδά και στις ΗΠΑ, ανακατασκευάστηκε το εκκλησάκι της Ανάστασης, στον ομώνυμο λόφο, και ανεγέρθηκε ο ανδριάντας του καλόγερου οπλαρχηγού. Σε αυτό το ύψωμα διαδραματίστηκε η πιο κρίσιμη φάση της μάχης.
Ο κ. Ψώνης αναλαμβάνει την ξενάγηση. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, ο αιγυπτιακός στρατός, 6.000 πεζοί και ιππείς, με επικεφαλής γάλλους αυτόμολους του Ναπολέοντα αξιωματικούς, στρατοπέδευσε στη θέση Σέγκλιζα, στον σημερινό οικισμό Τουλούπα Χάνι, στους πρόποδες των υψωμάτων της Αμυγδαλίτσας, όπου βρίσκεται το Μανιάκι. «Στη Σέγκλιζα, όπως και στο Μανιάκι, αναβλύζει από διάφορα σημεία νερό. Στην επιλογή τους ο Παπαφλέσσας και ο Ιμπραήμ υπολόγισαν και αυτόν τον παράγοντα» σημειώνει ο κ. Ψώνης. Ο δρόμος μέσα από τα χωράφια που ακολούθησε ο στρατός του Ιμπραήμ για να ανεβεί από το Νιόκαστρο της Πύλου ως το Μανιάκι λέγεται ακόμη και σήμερα από τους ντόπιους Αραπόστρατα.
Το σχολείο – στρατηγείο του 1825
Το διατηρητέο κτίριο του σχολείου στο Μανιάκι λειτουργεί πλέον περιστασιακά ως ιατρείο των γερόντων.
Κάθε χρόνο παραμονές της επετείου της μάχης η 77χρονη κυρία Βάσω Σταθοπούλου (δεξιά φωτογραφία) θα ανοίξει την πόρτα για να καθαρίσει το εσωτερικό και το προαύλιο προκειμένου το Μανιάκι να υποδεχτεί τους επισκέπτες. Το σχολείο υπήρξε στρατηγείο του Παπαφλέσσα και των οπλαρχηγών του το 1825.
Το μυστηριώδες οστεοφυλάκιο
Το ύψωμα της Πυραμίδας, όπου έχει ανεγερθεί, το 1938, το πρώτο μνημείο του Παπαφλέσσα και θεωρείται το έσχατο σημείο άμυνας, είναι ένας κάθετος, απόκρημνος βράχος, χιλιόμετρα μακριά από το Μανιάκι. Στο ξωκκλήσι της Ανάστασης, το οποίο ανεγέρθηκε το 1908, το οστεοφυλάκιο που βρίσκεται στα θεμέλια και σε βάθος 8 μέτρων περιέχει πινακίδα που γράφει ότι τα οστά ανήκουν στον Γρηγόριο Δικαίο Παπαφλέσσα. Είναι όμως έτσι; Ο κ. Ψώνης δηλώνει διατεθειμένος να ζητήσει εξετάσεις DΝΑ, προσκαλώντας απογόνους των μαχητών και ντόπιους, χρησιμοποιώντας και δείγματα Αιγυπτίων σε συνεργασία με την πρεσβεία της Αιγύπτου, προκειμένου να αποσαφηνιστεί η πραγματική ταυτότητά τους. Η θρυλική μάχη
Το ξημέρωμα της 20ής Μαΐου 1825 το πυροβολικό του Ιμπραήμ, προσβάλλει τις θέσεις άμυνας, τα ταμπούρια, των Ελλήνων. Η χαριστική βολή έρχεται κατά τρόπο πανομοιότυπο με τις Θερμοπύλες. Ανιχνευτές του Ιμπραήμ ανακαλύπτουν ένα μονοπάτι στην πλάτη των υπερασπιστών του Μανιακίου, στη θέση Κρυόρεμα, πίσω από τον λόφο της Ανάστασης, όπου βρίσκονται τα προκεχωρημένα ταμπούρια των ανδρών του Βοϊδή. Το τέλος θα γραφτεί στα υψώματα βορείως του Μανιακίου. Εκεί, σύμφωνα με τον θρύλο, που ενστερνίζονται και πολλοί ιστορικοί της Επανάστασης, ο Ιμπραήμ στήνει όρθιο, σε μια βελανιδιά, το ακέφαλο πτώμα του Παπαφλέσσα, ζητεί να βρουν το κεφάλι του και, μόλις αυτό τοποθετείται πάνω στο σώμα, σκύβει και φιλά τον «άξιο πολέμαρχο», τιμώντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο την παλικαριά του.
