Συναντήσαμε τον Ρόντρικ Μπίτον στην Αθήνα την περασμένη εβδομάδα, στο περιθώριο ενός συνεδρίου για τη βιογραφία. Αλλωστε ο ίδιος είναι συγγραφέας μιας βιογραφίας του Γιώργου Σεφέρη. Μιλήσαμε, φυσικά στα ελληνικά, για το επαπειλούμενο κλείσιμο του Τμήματος Νεοελληνικών στο Κing΄s College του Λονδίνου, που έχει προκαλέσει τεράστια κινητοποίηση. Πάνω από 9.000 υπογραφές διαμαρτυρίας έχουν συγκεντρωθεί ως τώρα. Η πραγματικότητα είναι όμως ζοφερή και αμείλικτη: σε σύνολο 20.000 φοιτητών στο Κing΄s College μόνο 40 σπουδάζουν Νέα Ελληνικά, οι περισσότεροι Κύπριοι.
– Γίνεται τελευταίως πολύς λόγος στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης για τη φθίνουσα πορεία των νεοελληνικών σπουδών στη Βρετανία.Υπάρχουν φόβοι για διαμελισμό του αυτόνομου τμήματος στο Κing΄s College και ότι το αντίστοιχο τμήμα στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ θα κλείσει μετά τη συνταξιοδότηση του καθηγητή Νεοελληνικών Ντέιβιντ Χόλτον. Είναι πραγματική η απειλή ή πρόκειται για υπερβολές των μέσων;
«Η απειλή είναι πραγματική και οι λόγοι είναι οικονομικοί. Τα προβλήματα στον ακαδημαϊκό χώρο στη Μ. Βρετανία αρχίζουν στην ουσία από τη δεκαετία του ΄80, με την τελευταία μεγάλη οικονομική ύφεση, και γίνονται συνεχώς περικοπές. Για παράδειγμα, κάποια χρηματική ενίσχυση που έδινε το βρετανικό υπουργείο Παιδείας από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ως το 2005, ειδικά για να συντηρήσει σπουδές (π.χ. απωανατολικές, αφρικανικές και, μεταξύ άλλων, νεοελληνικές) που δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν διαφορετικά λόγω των συνθηκών, καταργήθηκε. Πλέον, η διατήρηση κάποιου τμήματος δεν αποτελεί εθνικό θέμα, αλλά υπόθεση κάθε πανεπιστημίου ξεχωριστά».
– Ενδιαφέρει η νεότερη Ελλάδα τη Βρετανία σήμερα;
«Η φιλελληνική διάθεση που ανανεώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και φούντωσε στην περίοδο του αντιδικτατορικού αγώνα- όταν μεταφράστηκαν και πολλά έργα ελλήνων λογοτεχνών, ιστορικά βιβλία κτλ. – από τη μεταπολίτευση και μετά φθίνει. Η Ελλάδα έγινε, για τον μέσο Βρετανό, πιο ευρωπαϊκή, πιο οικεία και συνεπώς λιγότερο ελκυστική».
– Οι κλασικές σπουδές συντελούν στο να γίνει η σύγχρονη Ελλάδα πιο ελκυστική;
«Η σύγχρονη Ελλάδα έχει οπωσδήποτε, μέσω της γλώσσας, άμεση σχέση με την αρχαία Ελλάδα, αλλά η κλασική αρχαιότητα αποτελεί μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς κάθε δυτικού ανθρώπου. Οι κλασικές σπουδές έχουν μεγάλη παράδοση σε όλα τα πανεπιστήμια, το ενδιαφέρον γι΄ αυτές όμως δεν μπορεί να αξιοποιηθεί για την επιβίωση των νεοελληνικών σπουδών. Στο εξωτερικό, αρχαία και νέα Ελλάδα θεωρούνται ξεχωριστά πράγματα».
– Αντικατοπτρίζεται αυτή η απώλεια ενδιαφέροντος στον αριθμό των φοιτητών του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών στο Κing΄s College σήμερα; «Από το 1990 σχεδόν ο αριθμός είναι σταθερός, περίπου 40 φοιτητές. Στο ίδιο διάστημα όμως αυξήθηκε ο αριθμός των φοιτητών σε όλο το κολέγιο, από περίπου 3.000 σε περισσότερους από 20.000. Το πανεπιστήμιο ανέμενε και αναλογική αύξηση στον αριθμό των φοιτητών στις νεοελληνικές σπουδές, η οποία φυσικά δεν έγινε».
– Ο αριθμός των φοιτητών σε ένα τμήμα αποτελεί κριτήριο για τη βιωσιμότητά του στα βρετανικά πανεπιστήμια;
«Ασφαλώς, και απασχολεί αν οι φοιτητές πληρώνουν δίδακτρα, ώστε να υπάρχουν έσοδα. Σήμερα γνωρίζουν άνθηση οι σπουδές που προσελκύουν φοιτητές από τις ασιατικές χώρες, οι οποίοι πληρώνουν σημαντικά δίδακτρα. Τις νεοελληνικές σπουδές ενίσχυαν πολύ στο παρελθόν οι φοιτητές από την Κύπρο. Μετά την είσοδό της όμως στην Ευρωπαϊκή Ενωση, τα δίδακτρα που κατέβαλλαν οι κύπριοι φοιτητές μειώθηκαν αρκετά».
– Τι εθνικότητας είναι οι φοιτητές σας στο Κing΄s College;
«Η εικόνα διαφέρει κάθε δεκαετία. Τη δεκαετία του ΄80 οι φοιτητές προέρχονταν κυρίως από την ελληνική παροικία της Μ. Βρετανίας. Την επόμενη δεκαετία αυξήθηκε ο αριθμός των αγγλοσαξόνων φοιτητών στον προπτυχιακό κύκλο και ταυτόχρονα αναπτύχθηκε ο κύκλος των μεταπτυχιακών σπουδών, όπου η πλειονότητα των υποψηφίων διδακτόρων ήταν Ελληνες. Στη δεκαετία του 2000 οι περισσότεροι φοιτητές μας ήταν από την Κύπρο».
– Ποια θα ήταν,θεωρείτε,μια βιώσιμη λύση για τις νεοελληνικές σπουδές; «Οι μικρές ειδικεύσεις, όπως οι βυζαντινές και οι νεοελληνικές σπουδές στο εξωτερικό, για να συνεχίσουν να είναι βιώσιμες όπως στο παρελθόν, όλο και περισσότερο θα εξαρτώνται από ιδιωτική χρηματοδότηση. Αλλωστε η ένταξή τους σε διατμηματικά προγράμματα φαίνεται ότι έχει επιτυχία. Το 2009 ξεκίνησαν στο Κing΄s College οι εγγραφές σε ένα πρόγραμμα “Τουρκικών και Νεοελληνικών Σπουδών” και εκδηλώθηκε σημαντικό ενδιαφέρον».
– Οσα γράφονται στον διεθνή Τύπο για την τρέχουσα οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα πόσο επηρεάζουν,εκτιμάτε,τη στάση του μέσου Βρετανού απέναντι στη χώρα και στον πολιτισμό της;
«Περιορίζονται, πιστεύω, στο οικονομικό επίπεδο. Εχω μάλιστα την εντύπωση ότι, πίσω από την περιφρόνηση που μπορεί να εκφράζεται για την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα, λανθάνει ο φόβος ότι και εμείς στον ίδιο παρονομαστή βρισκόμαστε».
Η ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Αυστραλία
«Εδώ πάμε καλά» υποστηρίζει ο Βρασίδας Καραλής,πρόεδρος της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας,«και αυτό οφείλεται στον ανθηρό ελληνισμό της Αυστραλίας,ο οποίος μας υποστηρίζει οικονομικά και πολιτικά.Υπάρχει βέβαια συρρίκνωση την τελευταία δεκαετία,που σχετίζεται τόσο με τις κυβερνητικές χρηματοδοτήσεις όσο και με τον πανεπιστημιακό σχεδιασμό».Πιέσεις έχει δεχτεί,από το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ,και το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών- το μόνο πλήρες Τμήμα Ελληνικών Σπουδών στην Αυστραλία- για τη μερική κάλυψη του ελλείμματός του,αλλά δεν κινδυνεύει να κλείσει ή να υποβαθμιστεί.«Αυτές τις μέρες κάνουμε αγώνα ώστε η ελληνική να είναι ανάμεσα στις 10 επίσημες γλώσσες που θα διδάσκονται σε πανεθνικό επίπεδο στη μέση εκπαίδευση στην Αυστραλία» συνεχίζει ο κ.Καραλής.«Αν τα καταφέρουμε,αυτό θα δώσει άλλη δυναμική στις νεοελληνικές σπουδές.».
Ηνωμένες Πολιτείες
«Υπάρχουμε», λέει για την κατάσταση στην Αμερική ο Αλέξανδρος Νεχαμάς,καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών,Φιλοσοφίας και Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. «Δεν βρισκόμαστε στην ακμή μας,αλλά διατηρούμε τα κεκτημένα μας και δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος.Δεν υφίσταται κάποιο αυτόνομο τμήμα,προσφέρονται όμως περίπου 40 προγράμματα σπουδών στον νεοελληνικό πολιτισμό- τα οποία χρηματοδοτούνται κυρίως από διάφορα ιδρύματα και από την ομογένεια.Χρειάζεται όμως ανάπτυξη πολιτικής και μακροχρόνια υποστήριξη από το ελληνικό κράτος. «Μόνο έτσι επιβιώνουν οι νεοελληνικές σπουδές,όταν αναδεικνύουν τη σημασία της σύγχρονης Ελλάδας σε ιστορικούς,γεωγραφικούς και επιστημολογικούς χώρους έξω από τα στενά εθνικά της όρια» αναφέρει ο Στάθης Γουργουρής,πρόεδρος της Αμερικανικής ΕταιρείαςΝεοελληνικών Σπουδών.
Ευρώπη
Απειλούνται τμήματα σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια με σημαίνον ερευνητικό και διδακτικό έργο στον χώρο των νεοελληνικών σπουδών τα τελευταία εξήντα χρόνια (Αμστερνταμ,Κing΄s College, Κέιμπριτζ κ.ά.).«Ισως διότι υπάρχει η εσφαλμένη αντίληψη ότι νεοελληνικές σπουδές είναι η εκμάθηση της νέας ελληνικής γλώσσας και η μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας» υποστηρίζει ο Κωνσταντίνος Δημάδης,πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών.«Χρειάζεται επομένως να ληφθεί μέριμνα από την ελληνική πολιτεία» καταλήγει ο κ.Δημάδης,«ώστε να υπάρξει στήριξη και ο κλάδος των νεοελληνικών σπουδών να συνεχίσει να περιλαμβάνεται στο καταστατικό των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων».
