Μια περιήγηση στα ερείπια των κολαστηρίων της μεταξικής δικτατορίας, του Εμφυλίου και της χούντας στην Κάρπαθο, στη Λέρο, στην Ικαρία, στη Γυάρο, στη Μακρόνησο, στο Τρίκερι, στα Χανιά, στην Κέρκυρα, στον Αϊ-Στράτη, στην Αίγινα και στη Μυτιλήνη επεχείρησαν ο 45χρονος Λεωνίδας Δημακόπουλος και ο συνομήλικός του Ορέστης Παναγιώτου . Επί πέντε χρόνια οι δύο φωτογράφοι επισκέπτονταν τους τόπους της εξορίας, τραβώντας χιλιάδες φωτογραφίες. Το προσκύνημά τους στους τόπους όπου οι πατεράδες και οι παππούδες τους έζησαν τα καλύτερα αλλά και πιο βασανιστικά χρόνια τους καταγράφεται στο λεύκωμα «Τόποι εξορίας. Ενα σημερινό βλέμμα». Και οι 92 ασπρόμαυρες φωτογραφίες που επέλεξαν, λιτές, χωρίς λεζάντες και σχόλια, συνοδεύονται μονάχα από μια τοπογραφική ένδειξη.
Η απόλυτη απουσία του ανθρώπινου στοιχείου, η ακινησία, η εγκατάλειψη, η ερήμωση, η φθορά, πρωταγωνιστούν στις εικόνες και γίνονται πιο εμφατικές με την απουσία του χρώματος. Μια κουρτίνα που ανεμίζει στο ανοιχτό παράθυρο, η θάλασσα που κυματίζει ελαφρά, άγρια πουλιά που αναπαύονται στο προαύλιο των παλιών φυλακών στην Αίγινα, τρεις μικρές ανθρώπινες φιγούρες που μόλις διακρίνονται κρυμμένες στον ίσκιο του περιβόλου στις φυλακές της Κέρκυρας είναι τα μοναδικά σημάδια ζωής.
Τα βραχώδη τοπία, με τα ξερά αγριόχορτα και τα τσακισμένα δέντρα, τα κακοτράχαλα μονοπάτια με τις σπασμένες πέτρες είναι το σκηνικό της φύσης με το οποίο αναμετρούνται τα απομεινάρια της ανθρώπινης δραστηριότητας: χαλάσματα παραπηγμάτων, μισογκρεμισμένα φυλάκια, ρημαγμένα προαύλια φυλακών, ερειπωμένες εκκλησίες, νεκροταφεία με λυγισμένους σταυρούς, τσακισμένοι φράχτες, σκουριασμένα κάγκελα, συρματοπλέγματα. Και στους εσωτερικούς χώρους η ίδια ατμόσφαιρα εγκατάλειψης: πέτρινες σκάλες με φθαρμένα σκαλοπάτια, σπασμένοι σοβάδες, πόρτες μισάνοιχτες σε αδειανά δωμάτια, τοίχοι ξεφλουδισμένοι από την υγρασία. Εικόνες νησιωτικών τοπίων όπου το υγρό στοιχείο επιτείνει την αίσθηση του αποκλεισμού: η θάλασσα δεν είναι το μέσο διαφυγής αλλά το περιοριστικό όριο.
Εξήντα χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου και ενώ πολύς λόγος έχει γίνει για τα χρόνια της εξορίας, το ύφος μιας πραγματικής εποχής, που για τους νεότερους αποτελεί πλέον σχολικό ανάγνωσμα Ιστορίας, αποτυπώνεται εύγλωττα σε αυτά τα βουβά τεκμήρια.
«Από την ερημιά στην αχρήστευση»
Σκοπός των δύο φωτογράφων ήταν να μεταφέρουν στο φιλμ την ατμόσφαιρα των τόπων που στοιχειώθηκαν από το μαρτύριο, την αγωνία και τις κραυγές όσων έζησαν κάποτε εκεί και όσων έμειναν πίσω, στο νεκροταφείο της Γυάρου. Οι εικόνες τους είναι σκληρές, αμακιγιάριστες, υποβλητικές της ανθρώπινης παρουσίας που δεν απεικονίζεται αλλά υπονοείται, της ζωής που υπήρξε αλλά ρημάχτηκε και αχρηστεύτηκε, όπως σχολιάζει ο αρχιτέκτονας Σταύρος Σταυρίδης: «Από την απουσία στην ερημιά,από την ερημιά στην αχρήστευση,που συνοψίζει με απόλυτο τρόπο τη λογική του τιμωρητικού εγκλεισμού:καμιά σωφρονιστική πρόφαση, καμιά τιμωρητική νομιμοποίηση. Η εξορία των χρόνων εκείνων είχε στόχο την αχρήστευση κάποιων ανθρώπων.Ηταν η οργάνωση της καταστροφής τους».
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
η Το φωτογραφικό λεύκωμα «Τόποι εξορίας. Ενα σημερινό βλέμμα» πλαισιώνεται από κείμενα του αρχιτέκτονα Σταύρου Σταυρίδη, των ιστορικών της Κατοχής, του Εμφυλίου και του Μεταπολέμου Γιώργου Μαργαρίτη, Στρατή Μπουρνάζου και Πολυμέρη Βόγλη και του αγωνιστή Τάκη Μπενά. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
