Για όσους υπολογίζουν κάπως (στον τόπο μας και στις μέρες μας) την ενδογλωσσική μετάφραση (οι περισσότεροι, μεταξύ τους και η επίσημη πολιτεία, επιδεικτικώς την περιφρονούν, όταν δεν την αγνοούν παντελώς) και συμπαθώς ρωτούν πού βρίσκεται η μεταφραστική δοκιμασία της ομηρικής Ιλιάδας , μετά τη μισή της δημοσίευση το περασμένο φθινόπωρο, έχω (για να το πω μάλλον ειρωνικά) καλά νέα: προχτές η αγωνία έφτασε στο τέλος της δέκατης ένατης ραψωδίας, που η αλεξανδρινή της επιγραφή είναι «Μήνιδος απόρρησις». Για να μη συμπεριληφθώ αβασάνιστα στην κατηγορία των νεοελλήνων απατεώνων, που διαπρέπουν τον τελευταίο καιρό σε κάποια γερμανικά περιοδικά, προκαλώντας την εθνική μας φιλοτιμία, παραθέτω τον τελευταίο στίχο της συντελεσμένης ραψωδίας (424), όπου εξαγγέλλεται η επιστροφή του πάνοπλου Αχιλλέα στο πεδίο της μάχης, ύστερα από τη θυμώδη του αποχή στις προηγούμενες δεκαοκτώ ραψωδίες: Είπε, κι ανάμεσα στους πρώτους, αλαλάζοντας, / κινούσε τα μονώνυχα άλογα.
Πρόκειται για τα δύο αθάνατα άλογα του ήρωα, τον Ξάνθο και τον Βαλίο, που, εκτός των άλλων αρετών, διαθέτουν ανθρώπινη λαλιά και μαντική ικανότητα. Οσο για τα ηφαιστιότευκτα όπλα, μάς πάνε κατευθείαν στον χωλό θεό· προτιμώ το, λόγιο υποτίθεται, επίθετο χωλός από το κοινό κουτσός, στο οποίο επιμένουν οι Καζαντζάκης- Κακριδής. Μικρό αφιέρωμα λοιπόν στον Ηφαιστο, τον διάσημο κλυτοτέχνη της ελληνικής αρχαιότητας, που έχει την τιμητική του στη δέκατη όγδοη ιλιαδική ραψωδία, ύστερα από την κωμική μάλλον εμφάνισή του στην έξοδο της πρώτης ραψωδίας. Από εκεί θα αρχίσω, προκαταβάλλοντας κάποια απαραίτητα στοιχεία για τη γενεαλογία του χωλού θεού και για την, επίκτητη ή εκ γενετής, στρέβλωση των ποδιών του.
Θεός της φωτιάς και των ηφαιστείων, ο Ηφαιστος θεωρείται, σύμφωνα με την αρχαϊκή επική παράδοση, γιος της Ηρας και του Δία, πληρώνοντας τα σπασμένα της αδιάκοπης έντασης μεταξύ των γονιών του. Ενταση που παροξύνεται στον Ησίοδο, όπου ο Ηφαιστος θεωρείται αυτογέννητος γιος της Ηρας, η οποία εκδικείται έτσι την αυτογέννηση της Αθηνάς από τον Δία. Για τα σακατεμένα εξάλλου πόδια του παιδιού τους ευθύνονται λίγο πολύ και οι δύο γονείς: η Ηρα εξοργίζεται και διαμαρτύρεται, όταν ο μοιχός σύζυγος κοιμάται με την Αλκμήνη, που φέρνει έπειτα στον κόσμο τον πολύν Ηρακλή. Επειδή στον γερό καβγά που στήνει με τον άντρα της, ο νεαρός γιος παίρνει το μέρος της μάνας του, υφίσταται την εξοντωτική τιμωρία του πατέρα του, από την οποία μόλις που σώζεται, παραμένοντας εφεξής για πάντα χωλός. Για το είδος και την περίσταση της πατρικής τιμωρίας ο ίδιος ο Ηφαιστος διηγείται στην Ιλιάδα δύο εναλλακτικές εκδοχές: στην πρώτη ραψωδία (Α 590-953) ο κεραύνιος Δίας πιάνει τον γιο του απ΄ το ποδάρι και τον εκσφενδονίζει στο χάος· ξεκρέμαστος ο Ηφαιστος μετεωρίζεται μια μέρα ολόκληρη, ωσότου, δύοντας ο ήλιος, πέφτει ξέπνοος στη Λήμνο, όπου τον υποδέχονται και τον φροντίζουν οι Σίντιες.
Η δεύτερη εκδοχή εντοπίζεται στη δέκατη όγδοη ραψωδία (Σ 394-404) ως αυτοβιογραφική πάλι διήγηση του Ηφαίστου. Η Θέτις προσέρχεται στο εργαστήρι του χωλού θεού, ικετεύοντας να κατασκευάσει ο απαράμιλλος μεταλλοτεχνίτης μια δεύτερη πανοπλία για τον γιο της, αφού την πρώτη την άρπαξε και τη φορεί με έπαρση ο Εκτορας, έχοντας απογυμνώσει τον νεκρό Πάτροκλο. Μεταφέρονται, μεταφρασμένοι, οι οικείοι στίχοι της διήγησης του Ηφαίστου:
Ηλθε αλήθεια εδώ η ακριβή μου σεβαστή θεά, / που μ΄ έχει σώσει κάποτε από τη συμφορά, σαν έπεφτα/ από ψηλά τιμωρημένος; Αιτία η μάνα μου/ που πήγε να με κρύψει, γιατί ήμουνα κουτσός. / Θα ΄ταν αβάστακτοι οι πόνοι μου, αν δεν με είχε υποδεχτεί στον κόρφο της η Θέτις, μαζί κι η Ευρυνόμη/ η θυγατέρα του παλίρροου Ωκεανού./ Εννέα χρόνια ολόκληρα κοντά τους χάλκευα πολλά/ περίτεχνα κοσμήματα·πόρπες και γυριστά βραχιόλια,/ ωραία περιδέραια και σκουλαρίκια,χωμένος σε βαθιά/ σπηλιά, κι έρρεε γύρω μου του Ωκεανού το ρέμα/ βροντόλαλο, αφρισμένο, απέραντο.
Δυο λόγια ακόμη για τα σακατεμένα πόδια του Ηφαίστου. Τόσο στην πρώτη όσο και προπαντός στη δέκατη όγδοη ο χωλός θεός επίμονα συστήνεται ως αμφιγυήεις. Αμφίσημο επίθετο που υπονοεί παραμόρφωση και στα δύο πόδια, τα οποία δεν μπορούν εύκολα να συγκρατήσουν τον στιβαρό κατά τα άλλα και πελώριο κορμό. Αυτή η άνιση αστάθεια και τα παρεπόμενά τους, περιγράφονται με σπαρταριστή ακρίβεια από τον ποιητή στα οικεία συμφραζόμενα της δέκατης όγδοης ραψωδίας, που αναβάλλονται όμως για την άλλη Κυριακή.
Στο μεταξύ μια αμυντική ένσταση στη δίκαιη μάλλον διαμαρτυρία του Αντώνη Καρακούση («Το Βήμα», 27.2.) για την πολιτική αναισθησία των «διανοητών» μπροστά στην, οριακή όντως, εθνική μας δοκιμασία. Δεν καταλαβαίνω γιατί και πώς οι αμέτοχοι διανοητές, που εφεξής μάλιστα εξειδικεύονται («πνευματικοί άνθρωποι, καλλιτέχνες, συγγραφείς, πανεπιστημιακοί») εξισώνονται στο κατηγορητήριο αυτό με τους «επιχειρηματίες». Αλλά και περί αυτού προσεχώς και ευθαρσώς.
