Πριν ξεσηκωθεί το νεοπαγανιστικό ιερατείο του Δωδεκάθεου και αρχίσει τις μηνύσεις για την «Αφροδίτη του Μεσαίου Δακτύλου», χρήσιμο είναι να διευκρινιστεί ότι ήδη από τα χρόνια εκείνα τα παλιά το «fan club» της συγκεκριμένης θεάς περιελάμβανε διάφορες σέχτες: άλλοι την ήθελαν ωραία και λουομένη, άλλοι έκλιναν ευλαβικό γόνυ μπροστά στα «ωραία κωλομέρια» της (το κωδικό όνομα ήταν «καλλίπυγος») και οι «χύδην» μερακλήδες τη λάτρευαν ως «Πάνδημον», όπερ σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι δεν θα τη θεωρούσαν υπεράνω της χειρονομίας που προκύπτει στο φωτομοντάζ του τευτονικού «Focus».
Τα ξένα «μίντια» ορίζουν τη δημοσιογραφική πρωτοτυπία ως την ικανότητα να παραθέτεις, να παραλλάσσεις ή να παραποιείς τα κατατεθέντα σήματα της κλασικής αρχαιότητας όταν θέλεις να μιλήσεις για τη σύγχρονη Ελλάδα. Το αποτέλεσμα μπορεί άλλοτε να είναι το αμφιλεγόμενο γούστο που κοσμεί το επίμαχο εξώφυλλο του «Focus» και άλλοτε η (απροσδόκητη για γραφειoκράτες Βρυξελλών) πνευματώδης ειρωνεία που χαρακτηρίζει «μυθικά ελληνικά στοιχεία» (mythical Greek divs) τα επίσημα κιτάπια της Εθνικής μας Στατιστικής Υπηρεσίας. Αλλά, λίγο-πολύ, όλοι οι ξένοι που μας παίρνουν στο στόμα τους δοκιμάζουν να παίξουν αυτό το παιχνίδι- παιχνίδι διασκεδαστικό και, από τουριστική άποψη, ίσως κάποτε και επωφελές, αλλά όχι τόσο διασκεδαστικό όταν, όπως στην παρούσα συγκυρία, «χοντραίνει» και χρησιμοποιεί την παραδειγματική κλασική κληρονομιά όχι για να αναζητήσει συνέχειες αλλά για να μοιρολογήσει, να καταγγείλει ή να ειρωνευθεί ασυνέχειες ανάμεσα στο αρχαίο κλέος και τη «σύγχρονη θλίψη». Όπως έχω γράψει και στο παρελθόν, το παιχνίδι δρομολογήθηκε από τους Ρωμαίους, τους πρώτους Δυτικούς που φιλοτέχνησαν μια συστηματική εικόνα της Ελλάδας και της ελληνικής κουλτούρας. Και ήταν οι Ρωμαίοι που, κάνοντας τη σύγκριση ανάμεσα στην εξιδανικευμένη Ελλάδα του κλασικού παρελθόντος και την πολιτικά αποδυναμωμένη, υποταγμένη Ελλάδα που γνώριζαν από πρώτο χέρι, αποφάνθηκαν ότι ο παλιός μανδύας ήταν πολύ φαρδύς και βαρύς για τους καχεκτικούς ώμους των γραικύλων. «Προσοχή!», γράφει ο κατά τα άλλα φιλελληνικός Κικέρων στον αδελφό του, «Να συναναστρέφεσαι μόνο με Ελληνες που τιμούν την ιστορία των προγόνων τους!». Φυσικά, τον πρώτο αιώνα π.Χ., τέτοιοι «ελληναράδες» ήταν ευγενής μειονότητα· οι υπόλοιποι ήταν πολιτικά χρεοκοπημένοι,
ηθικά αναξιόπιστοι, εκμαυλισμένοι καλοπερασάκηδες, ανεύθυνοι και φλύαροι επί παντός επιστητού, με διακεκριμένη ροπή στην απάτη και το ψέμα- natio ad fallendum parata, δηλαδή «έθνος απατεώνων». Πρέπει να υποθέσει κανείς ότι το ίδιο «εύσημο» θα ψιθυρίστηκε αρκετές φορές στους διαδρόμους του Εco/Fin, πριν γίνει πηχυαία λεζάντα κάτω από τη χυδαία Αφροδίτη στο εξώφυλλο του «Focus»- απατεώνες στο καισαρικό imperium, απατεώνες και στην ευρωζώνη.
Χωρίς φωτιά καπνός δεν βγαίνει – εννοείται. Αλλά το πρόβλημα με τους Ρωμαίους είναι πολύ παλιό για να ιδρώσει το αφτί μας- εκτός κι αν θελήσει να το αναμοχλεύσει κανένας υπερ-Πάγκαλος. Οσο για το συγκαιρινό πρόβλημα, την πυρανίχνευση θα αναλάβει η συνήθης Εξεταστική Επιτροπή, και η επιφυλλίδα θα περιοριστεί σε μια χονδρική, αλλά ελπίζω και παρηγορητική, επισήμανση για τον καπνό. Για τους Ρωμαίους οι Ελληνες μοιάζουν τόσο απαξιωμένοι επειδή αδικούν τη λαμπρή καταγωγή τους· αλλά είναι συγκεκριμένα «ανεύθυνοι», «αναξιόπιστοι», «απατεώνες» επειδή οι Ρωμαίοι αποδίδουν τα ακριβώς αντίθετα χαρακτηριστικά στη δική τους φάρα, που είναι, λέει, «υπεύθυνη», «αξιόπιστη» και «έντιμη». Ή μάλλον, ελεεινολογούν τους «άλλους» με εκείνους ακριβώς τους όρους οι οποίοι αντεστραμμένοι επιτρέπουν στους ίδιους να προβάλουν ένα επιθυμητό, ιδεατό συλλογικό ήθος για τον εαυτό τους.
Το κόλπο είναι παλιό και δοκιμασμένο.Και η ευρωπαϊκή Δύση έκανε ανέκαθεν το ίδιο σε σχέση με τα Βαλκάνια, ενεργοποιώντας τόσο τον μυθοπλασιακό όσο και τον πολιτικό και δημοσιογραφικό λόγο, σε μια επιχείρηση ετεροπροσδιορισμού που αναδείκνυε πάντα την ηθική και πολιτική της ανωτερότητα αλλά και το θεόθεν ηγεμονικό της δικαίωμα απέναντι στους «άλλους». Παλιότερα η αποικιοκρατία, πιο πρόσφατα οι ποικίλες επεμβάσεις, αποτέλεσαν το απτό, γεωπολιτικό παράγωγο αυτής της σημειολογικής στρατηγικής.
Από ό,τι φαίνεται, ήρθε τώρα η σειρά του Νότου της ευρω-οικογένειας να αναλάβει τον ρόλο του «ανάξιου Αλλου». Δίπλα στην «πρόστυχη» Αφροδίτη του «Focus», το ερώτημα είναι αν οι Ελληνες «θα φάνε τα χρήματα των Γερμανών», αλλά και «Τι γίνεται με Ισπανία, Πορτογαλία και Ιταλία;». Εικάζω ότι τα άσωτα (και Καθολικά, πλην ημών) «γουρούνια» του Νότου παίζουν μια χαρά τον ρόλο τους ως αντεστραμμένα και παραμορφωτικά είδωλα, αναδεικνύοντας τις αρετές του υπεύθυνου νοικοκύρη προτεστάντη εξηνταβελόνη που κρατεί σφιχτά το άξιο πουγκί του. Και ναι μεν η εικασία μπορεί να είναι υπερβολική, είναι όμως προτιμότερη από τα χορωδιακά της ιερής αγανάκτησης με μαέστρους την ίδια την πολιτική ηγεσία της χώρας. Γιατί έχω την εντύπωση ότι ούτε η ίδια η πάνδημος Αφροδίτη θα ενθουσιαζόταν με το «δάκτυλον αντί δακτύλου».
Ο κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
