ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ο ελληνόφωνος ηγεμόνας
Η ελληνική ιστοριογραφία τον 19ο αιώνα ερμήνευσε τη δράση και την προσωπικότητα του Αλή Πασά μέσα από τα ρομαντικά ιδεολογήματα της εποχής.Αυτό οφείλεται εν πολλοίς και στο ότι οι οπλαρχηγοί,οι οποίοι συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση και πιο μπροστά ανήκαν στην αυλή του Αλή Πασά,την περίοδο του Αγώνα δεν τον αναφέρουν παρά σπάνια.Πατροκτονία,θα έλεγε κάποιος,όμως θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη το ότι οι ίδιοι βρίσκονταν μπροστά σε ένα δίλημμα: η αυλή του Αλή ήταν το σχολείο τους,αλλά τον ίδιο θα έπρεπε να τον καταγγείλουν ως εκφραστή της οθωμανικής τυραννίας.Δεν μπορούσαν λοιπόν να πάρουν μια καθαρή θέση.Η ρομαντική ιστοριογραφία ισοπέδωσε τον Αλή Πασά,κατατάσσοντάς τον στη χορεία των τυράννων.Το σχήμα δεν είναι εσφαλμένο ούτε όμως και ακριβές.Η ερμηνεία αυτή συνιστά αναχρονισμό,όπως επίσης και το να του αποδώσουμε χαρακτηριστικά αναμορφωτή· ταυτότητα που ούτε την επεδίωκε ούτε μπορούσε να την έχει.Η ελληνοφωνία του είναι ένας από τους αποφασιστικότερους παράγοντες οι οποίοι έπαιξαν ρόλο τόσο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του όσο και της συμπεριφοράς του· είναι βαθιά και είχε συνέπειες.Θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι νότιοι αλβανοί της εποχής είναι δίγλωσσοι,δηλαδή δεν μιλούν ελληνικά κατά παραχώρηση,αφού η τουρκομάθειά τους είναι κατώτερη της ελληνομάθειάς τους.Ακόμη,δεν είναι βαθιά θρησκευόμενοι.
Για αυτό και ο ίδιος ο Αλή Πασάς,μολονότι συντηρητικός μουσουλμάνος,δεν ήταν φανατικός.Αυτό,σε συνδυασμό με την ελληνομάθειά του,τον φέρνει κοντά στους έλληνες λογίους.
Ο κ.Βασίλης Παναγιωτόπουλος είναι ομότιμος διευθυντής ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ΣΠΥΡΟΣ ΑΣΔΡΑΧΑΣ
Αγαπήθηκε,μισήθηκε,θαυμάστηκε
Δυο λόγια για την αποδεικτική αξία του αρχείου αυτού: επισημαίνω την ευρύτατη θεματολογία του,τη μεγάλη γεωγραφική του διασπορά,την υπερπλούσια προσωπογραφία του.Εξυπακούεται ότι όσα σας λέγω δεν αποτελούν και έναν γενικό χαρακτηρισμό του έργου· πολύ περισσότερο την αξιολόγησή του.
Καθώς τα τεκμήρια αφορούν ποικίλες καταστάσεις και δράσεις,με κεντρικό συντελεστή τον Αλή Πασά,η φυσιογνωμία του είναι επόμενο να αναδεικνύεται από τα ίδια τα ντοκουμέντα και να συντίθεται στην εισαγωγή του Βασίλη Παναγιωτόπουλου.Από ληστής πασάς,όπως τιτλοφορεί σχετική μελέτη του ο Διονύσης Σκιώτης,εικονογραφεί με τον βίο του τις σταδιοδρομίες των ανθρώπων των όπλων- στην περίπτωσή του εκείνων της Αλβανίας.Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι ο Αλή Πασάς είχε τον αοιδό του,τον Χατζή Σεχρέτη,αλλά και άλλους, που όλοι τους μας παραπέμπουν σε μια πολύ παλαιότερη παράδοση,εκείνη της έμμετρης ιστορίας,επικεντρωμένης σε μια ηγετική προσωπικότητα.
Ας επανέλθουμε στα έγγραφα: συγκρούσεις,πλουτοπαραγωγικές πηγές,αμυντικό σχέδιο,κατάληψη αξιωμάτων που του επιτρέπουν να υπερβαίνει τα όρια του πασαλικιού του,διορισμοί των γιων του σε άλλες διοικητικές ενότητες πέραν του πασαλικίου των Ιωαννίνων,πράγμα που εξασφαλίζει στον Αλή Πασά έναν γεωγραφικό και εκτεταμένο πολλαπλό έλεγχο.
Αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να καταλήξει σε ένα αποσχιστικό κίνημα,τόσο συνδεδεμένο με την ελληνική επανάσταση.Στην εποχή του αγαπήθηκε,μισήθηκε,θαυμάστηκε.
Ισως ο λόρδος Μπάιρον να συνόψισε την ηγετική του ικανότητα και τον ψυχισμό του· χωρίς να μένω πιστός στους στίχους“με σιδερένιο χέρι δάμαζε ατίθασους ανθρώπους.Κάτω από τα άσπρα γένια του έκρυβε νεανικά πάθη”.
Κυρίως τον φοβήθηκαν:
“Αλή Πασάς είναι πασάς/ και τα παιδιά του ντρίβια/ κι όποιος τα βάλει μετ΄ αυτούς/ τον τρών΄ τα μαύρα φίδια”.
Για τον Αλή Πασά έχει αφήσει μια σημαντική μαρτυρία ο Κάρολος Νάπιερ (σ.σ.: ο βρετανός στρατιωτικός διοικητής της Κεφαλλονιάς),η οποία έφθασε διαμεσολαβημένη ως εμάς από τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Ο περιπετειώδης άγγλος τον συμβούλευσε μαζί με τους Ελληνες να κηρύξει την Επανάσταση».
Ο κ.Σπύρος Ασδραχάς είναι ιστορικός
ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΑΚΟΣ
Ο γιαννιώτικος διαφωτισμός
Αν σκεφτούμε ότι οι μισοί από τους ήρωες της Επανάστασης που βλέπαμε κάποτε γύρω μας στις σχολικές αίθουσες,μεγάλο μέρος του πολιτικού προσωπικού που στελέχωσε το ελληνικό κράτος στις πρώτες δεκαετίες μετά την ίδρυσή του- όπως ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης- εκπαιδεύτηκαν και αναδείχτηκαν στην αυλή του Αλή Πασά,και ότι εκεί βρήκε στήριξη ο γιαννιώτικος διαφωτισμός,τότε ο Τεπελενλής θα ΄πρεπε από καιρό να έχει πάρει τη θέση του στις γενεαλογίες του ελληνικού κράτους.Η από δεκαετίες αναμενόμενη δημοσίευση του αρχείου του από τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο αναδεικνύει μια ιστορία πολύ πιο σύνθετη και υβριδική απ΄ όσο πιστεύαμε.
Μας προκαλεί να σκεφτούμε τα πολλά ενδεχόμενα μετασχηματισμού αυτού του χώρου,σε μια εποχή δύσης των αυτοκρατοριών και ανατολής του συστήματος των εθνικών κρατών.
Ο κ.Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών ΕΦΗ ΓΑΖΗ
Κεντρικός πρωταγωνιστής
Εμβληματική όσο και αινιγματική φυσιογνωμία της Οθωμανικής,της Ελληνικής αλλά τελικά και της Ευρωπαϊκής Ιστορίας του ύστερου 18ου και του 19ου αιώνα,ο Αλή Πασάς κατέχει ιδιαίτερη θέση για δύο κυρίως λόγους: α) ανέλαβε κεντρικό ρόλο στις διαδικασίες μετασχηματισμού της οθωμανικής κοινωνίας της περιόδου. Αξιοποιώντας την κρίση των κεντρικών δομών εξουσίας και τις επί μέρους συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις,επεδίωξε τη συγκρότηση μιας «τοπικής ηγεμονίας» και την επέκταση της περιφερειακής κυριαρχίας του σε μια επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Αν και δεν ήταν ο μοναδικός «τοπικός» ηγεμόνας που το επεδίωξε, κατόρθωσε ωστόσο να μεταβληθεί από «περιφερειακό παίκτη» σε σχεδόν «κεντρικό πρωταγωνιστή» και β) η «εικόνα» του αποτελεί προϊόν τόσο της ευρωπαϊκής φαντασίας της περιόδου όσο και της δικής του δημιουργικής παρέμβασης στη στερεοτυπική πρόσληψη της Ανατολής.Αναπτύσσοντας πολύπλευρες σχέσεις με τις ευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις της εποχής,αλλά και με τους παραγωγούς και διακινητές των ευρωπαϊκών συλλογικών αναπαραστάσεων (περιηγητές,λόγιοι,κ.ά.),ο Αλή Πασάς διαχειρίστηκε έντεχνα (και προς όφελός του) την οριενταλιστική εικόνα του «ανατολίτη πασά».Η έκδοση του αρχείου αναμφίβολα θα εμπλουτίσει καθοριστικά τις γνώσεις μας για τον ίδιο,αλλά και για την κοινωνία της εποχής του.
Η κυρίαα Εφη Γαζή είναι επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας
