Η γνωριμία με τον Στανισλάβσκι, η συνεργασία με το Θέατρο Τέχνης, ο έρωτας για την Ολγα Κνίπερ, η ιατρική του ιδιότητα και το εύθραυστο της υγείας του είναι ορισμένα από τα κομμάτια του παζλ που ακούει στο όνομα Αντον Τσέχοφ, του συγγραφέα που αποτύπωσε το σύμπαν σε κάθε του θεατρικό μικρόκοσμο.
Δύο από τα θεατρικά του έργα κάνουν πρεμιέρα αυτή την εβδομάδα στην Αθήνα: Είναι ο «Θείος Βάνιας» και ο «Βυσσινόκηπος», από το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας, αντιστοίχως. Στο πρώτο, οΓιάννης Χουβαρδάςσκηνοθετεί για δεύτερη φορά έργο του ρώσου δραματουργού (προηγήθηκαν οι «Τρεις αδελφές» στο Αμόρε), στο δεύτερο, μάλιστα ανέβασμά του στην πρώτη σκηνή της χώρας (οΚάρολος Κουντο ανέβασε το 1953). Γραμμένος το 1899, ο «Θείος Βάνιας» πραγματεύεται μιαν επίσκεψη που ταράζει την ήσυχη ζωή των ανθρώπων στο κτήμα, φέρνοντας στην επιφάνεια χαμένα όνειρα και ανεκπλήρωτους πόθους. Οι ήρωες βλέπουν τον κόσμο γύρω τους να αλλάζει χωρίς οι ίδιοι να μπορούν να κάνουν κάτι. Για τονΣτάθη Λιβαθινό ο «Βυσσινόκηπος» είναι το πρώτο θεατρικό του Τσέχοφ που σκηνοθετεί, ενώ μοιράζεται μια βαθιά σχέση με το ρωσικό θέατρο. Στο ύστατο έργο τουΤσέχοφ(1904), ένα σπίτι βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης ενώ οι μικροαστοί ιδιοκτήτες του αδιαφορούν και αναπολούν τα περασμένα. Με τον «Βυσσινόκηπο» απεικονίζεται η φθορά της καθημερινότητας στη ρωσική ζωή του 20ού αιώνα ενώ μια ελπίδα για το μέλλον- η επανάσταση που θα ΄ρθει- ήδη διακρίνεται.
Στις 17 Ιανουαρίου του 2010 συμπληρώνονται εκατόν πενήντα χρόνια από τη γέννηση τουΑντον Τσέχοφ (1860-1904). Κι όμως το έργο του παραμένει τόσο σύγχρονο… Με ήρωες-σύμβολα, καταστάσεις καθημερινές και φράσεις απλές αλλά βαθιά ποιητικές, ο Τσέχοφ αποτελεί ίσως συνώνυμο του θεάτρου.
Το τρίτο ανάμεσα στα έξι παιδιά, ο Αντον Πάβλοβιτς Τσέχοφ γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ένα λιμάνι στη Νότια Ρωσία, το Ταγκαρόγκ. Εχοντας ήδη αρχίσει να γράφει διηγήματα, μετακόμισε στη Μόσχα το 1879 και γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή. Στα χρόνια των σπουδών του δημοσίευσε 300, περίπου, κείμενα που σχολίαζαν με σατιρική διάθεση τη ζωή στη Μόσχα και την Πετρούπολη. Το 1884 άρχισε να δουλεύει ως γιατρός, ενώ είχε ήδη γράψει το πρώτο θεατρικό έργο το οποίο ο ίδιος κατέστρεψε αφού απορρίφθηκε (εικάζεται ότι είναι ο «Πλατόνοφ»). Ακολούθησαν ο «Ιβάνοφ» και η χρυσή θεατρική τετράδα («Γλάρος», «Θείος Βάνιας», «Τρεις αδελφές», «Βυσσινόκηπος») παράλληλα με μια σειρά διηγημάτων («Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού», «Κύκνειο άσμα», «Στέππα», «Αρκούδα», «Πρόταση γάμου» κ.ά.).
«Ενα είδος ντοκυμαντέρ της ζωής»
ΣΤΑΘΗΣ ΛΙΒΑΘΙΝΟΣ σκηνοθέτης
«Πολύπλοκος και αναγκαίος σε κάθε εποχή, ο Τσέχοφ είναι μια κατηγορία από μόνος του. Δεν μοιάζει με κανέναν παρ΄ όλο που έχει δανεισθεί από άλλους και από την ίδια την τέχνη του θεάτρου.Ο ίδιος,άλλωστε,παρακολουθούσε το θέατρο από τα καμαρίνια και το διασκέδαζε ιδιαίτερα.Φαντάζομαι ότι θα υπάρχει εξήγηση για τη μοναδικότητά του.Εγώ πιστεύω ότι το μυστικό του Τσέχοφ δεν βρίσκεται στο πεδίο της δραματουργίας αλλά της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου.Είναι ένα είδος ντοκυμαντέρ της ζωής. Πρέπει να φανταστούμε την εποχή που τα έγραψε: όλοι οι ήρωές του κάθονταν μέσα στην πλατεία του θεάτρου γιατί ο Τσέχοφ έγραφε και μιλούσε για την καθημερινότητα.Με τις μεγαλοφυΐες δεν υπάρχει εξήγηση.Είναι ανώτερα συναισθηματικά μαθηματικά.
Ο Τσέχοφ συνέπεσε με την ανάγκη για θέατρο αλλά και με το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας: Από τη στιγμή που βρίσκεις τον χώρο σου,το θέατρό σου,είσαι ευτυχής. Κάτι αντίστοιχο δεν είχε συμβεί με τον Κουν και τους έλληνες συγγραφείς εκείνης της εποχής;
Στον “Βυσσινόκηπο” ο Αντον Τσέχοφ γίνεται πιο τολμηρός,πιο ακραίος σε κάποιες επιλογές του,με κωμικά ιντερμέδια,ολοκληρωμένη ιστορία, μια βαθιά απαισιόδοξη ματιά πάνω στη ζωή, χωρίς όμως να αρνείται τη ζωή.Η απαισιοδοξία του είναι ενεργητική. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν βαθιά δυστυχισμένος,αλλά δεν άφησε το έργο του να βαρύνει υπερβολικά προς τα εκεί.Είχε το ταλέντο να κρύψει τις αγωνίες του και να τις χρησιμοποιεί προς όφελος των ηρώων του.
Η παράσταση που ετοιμάζουμε είναι ανθρώπινη,ρεαλιστική και αρκετά μη τσεχοφική…Ο Τσέχοφ δεν έχει σχέση με αυτό που θεωρούμε τσεχοφικό.Ατάκες στον “Βυσσινόκηπο” είναι βγαλμένες από την ίδια τη ζωή του.Ο Τσέχοφ εκφράζεται μέσα από τη λεπτομέρεια και το δράμα των ανθρώπων.Ενας μικρόκοσμος μέσα σε μια τεράστια χώρα. Θέλουμε να δώσουμε μια λεπτή ατμόσφαιρα εποχής.Μετά από πεντάμισι μήνες δουλειάς πάνω στη μετάφραση με τη Χρύσα Προκοπάκη και δύο θεατρικές ομάδες που ενώθηκαν,σε μια συνάντηση που πλούτισε και τις δύο,ξεκινάμε».
«Βυσσινόκηπος» σε μετάφραση Χρύσας Προκοπάκη,σκηνογραφία Ελένης Μανωλοπούλου, φωτισμούς Αλέκου Αναστασίου,μουσική Θοδωρή Αμπαζή.Παίζουν: Μπέτυ Αρβανίτη, Γιάννης Φέρτης,Κώστας Γαλανάκης,Στέλιος Ιακωβίδης,Βασίλης Καραμπούλας, Πηνελόπη Μαρκοπούλου,Δημοσθένης Παπαδόπουλος,Τζίνη Παπαδοπούλου, Δημήτρης Παπανικολάου,Μαρία Σαββίδου,Μαρίνα Συμεού,Αρης Τρουπάκης.
Πρεμιέρα την Τετάρτη 16 Δεκεμβρίου στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας.
«Η γελοιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης»
ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ θείος Βάνιας
«Επωμίζομαι ίσως τον πιο μπερδεμένο εσωτερικά ρόλο του Τσέχοφ.Ο θείος Βάνιας ήταν μια αναπάντεχη πρόταση,ένας ρόλος που δεν είχα τολμήσει να ονειρευθώ.
Νιώθω τεράστια ευθύνη,αλλά τη μοιράζομαι με τους άλλους πρωταγωνιστές του έργου,τη Σόνια,την Ελένα και τον Αστρόφ.
Τοποθετημένοι στο σήμερα, οι ήρωες στον “Θείο Βάνια” είναι εγκλωβισμένοι σε έναν χώρο χωρίς διέξοδο.Χαμένες ζωές,χαμένες ευκαιρίες,ματαιωμένες ελπίδες, υποσχέσεις που δεν πραγματοποιήθηκαν. Ταυτόχρονα ο Βάνιας περνά μια κρίση ηλικίας ενώ ο Τσέχοφ κάνει και ένα σχόλιο στην απομόνωση των ανθρώπων στην επαρχία, στη μοναξιά,σε καταστάσεις τόσο οικείες για μας σήμερα.Αυτή η ματαίωση των ελπίδων είναι που οδηγεί σε αδυναμία αντίδρασης: οι ήρωες θυματοποιούνται,παραιτούνται,παραδίδονται και ρίχνουν τις ευθύνες στους άλλους.Κινούνται ανάμεσα στο τραγικό και το γελοίο.Είναι η γελοιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης που κάνει τον Βάνια να θέλει να τραβάει την προσοχή των άλλων στο πρόβλημά του- όπως όταν θελήσει να πυροβολήσει,φωνάζει “μπαμ”.Αλλά τελικά η ισορροπία ανάμεσα στα δύο δεν είναι το ζητούμενο; Πιστεύω ότι ο Τσέχοφ αποτελεί σταθμό στην ιστορία του θεάτρου.Είναι ίσως ο πρώτος που έδωσε τόση σημασία κάτω από τις λέξεις.Το θέμα είναι τι κρύβεται κάτω από αυτό που λέγεται.Παράληλλα,μέσα από τον μικρόκοσμο και τη μικροκοινωνία που πλάθει κάθε φορά,ξεπροβάλλουν πρόσωπα ολοκηρωμένα μέσα στην αινιγματικότητά τους, πρόσωπα γοητευτικά- και ας παραπαίουν. Ζώντας ο ίδιος μέσα στην κοινωνία του θεάτρου και καθώς ήταν και γιατρός,είχε τη δυνατότητα της παρατήρησης: έβαζε νυστέρι στον ψυχισμό τους.
Η παράστασή μας τοποθετείται σε ένα αόριστο σήμερα.Στον “Θείο Βάνια”, ένας κόσμος είναι εγκλωβισμένος στην αδυναμία του- ξέρει ότι δεν μπορεί να βγει έξω,είναι μάταιο.Στην ουσία είναι έγκλειστοι- λόγω αδυναμίας των χαρακτήρων να δράσουν. Τελικά το έργο κινείται ανάμεσα στην απαισιοδοξία και την αισιοδοξία και γι΄ αυτό ο θεατής μπορεί να ανακαλύψει το αισιόδοξο μέσα από το απαισιόδοξο,ομοιοπαθητικά… Οσο για το “κωμικό στοιχείο” του Τσέχοφ,θα έλεγα ότι κρύβεται στη γελοιότητα».
«Θείος Βάνιας» σε μετάφραση Χρύσας Προκοπάκη,σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, σκηνογραφία Χέρμπερτ Μουράουερ,φωτισμούς Λευτέρη Παυλόπουλου.
Παίζουν: Μάνος Βακούσης,Μαρία Σκουλά,Αλκηστις Πουλοπούλου, Μάγια Λυμπεροπούλου,Νίκος Χατζόπουλος,Ακύλας Καραζήσης,Μάνος Σταλάκης, Γιάννης Τσεμπερλίδης και ο Γιάννης Βογιατζής.Πρεμιέρα την Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.
