Σκηνή πρώτη: Το μαρμάρινο κεφάλι ενός νεαρού άνδρα που απεικονίζεται με μικρή συστροφή του λαιμού, λεπτά, ευγενή χαρακτηριστικά και πλούσιους βοστρύχους γύρω από το πρόσωπο υποδέχεται τους επισκέπτες. Σκηνή τελευταία: Η μορφή του ίδιου άνδρα μάς αποχαιρετά. Βρίσκεται επάνω σε μετάλλια, αποτυπώνεται σε τοιχογραφίες ή σε ψηφιδωτά, αποδίδεται σε γλυπτά. Στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πέλλας, που υπήρξε γενέτειρα σπουδαίων Μακεδόνων, ο Μέγας Αλέξανδρος δίνει την πρώτη και αφήνει την τελευταία εικόνα. Στο ενδιάμεσο ένας δυναμικός, υπέροχος κόσμος αναδύεται μέσα από τα χιλιάδες ευρήματα αυτής της αρχαίας πόλης που σηματοδοτεί την ακμή και το μεγαλείο του μακεδονικού βασιλείου. Είναι αντικείμενα που μιλούν για τους θεσμούς, τη γλώσσα, την οικονομία, τα μεγαλόπνοα οικοδομικά προγράμματα, τα οποία ανέδειξαν την Πέλλα ως τη«μεγίστη των εν Μακεδονία πόλεων», τη λατρεία των θεών και τα ταφικά έθιμα, την καθημερινή ζωή των ανθρώπων αλλά και για τις τέχνες και τα γράμματα, που άνθησαν με ξεχωριστή ορμή σε αυτή την πόλη από τον 4ο αιώνα π.Χ. Περισσότερα από 2.000 είναι τα ευρήματα που εκτίθενται στο μουσείο, το οποίο άνοιξε τις πύλες του παραμονές των εκλογών. Ενα νέο κτίριο 6.000 τ.μ. στις υπώρειες του λόφου όπου βρίσκεται το ανάκτορο των βασιλέων, σε περιοχή που αποτελεί τη φυσική κατάληξη της επίσκεψης στον αρχαιολογικό χώρο. Και παρ΄ ότι ο περιβάλλων χώρος δεν έχει διαμορφωθεί ακόμη κατάλληλα- για λόγους οικονομικούς, αφού οι μελέτες υπάρχουν-, αυτό το μουσείο είναι φανερό ότι έρχεται να διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο στην ανάδειξη της μακεδονικής ιστορίας και του πολιτισμού.
Κτισμένο σε τρία επίπεδα και προσαρμοσμένο στη μορφολογία του εδάφους το κτίριο ολοκληρώθηκε το διάστημα 2006-2009 (χρόνος ανέλπιστα μικρός για τέτοιο έργο) σε σχέδια του αρχιτέκτονα κ. Κωστή Σκρουμπέλου. Πρόκειται μάλιστα για ένα μουσείο το οποίο κατασκευάστηκε γι΄ αυτήν ακριβώς την έκθεση που βλέπει ο επισκέπτης, αφού η μουσειογραφική και η μουσειολογική μελέτη έγιναν ταυτόχρονα με την αρχιτεκτονική. Το αποτέλεσμα έτσι είναι η απόλυτη εναρμόνιση των διαφόρων ενοτήτων της έκθεσης με τους χώρους που ανασκάπτονται και βρίσκονται γύρω από το κτίριο.
«Τα επίπεδα του μουσείου αντιστοιχούν στο ανάγλυφο του αρχαιολογικού χώρου τον οποίο μπορεί να βλέπει ο επισκέπτης μέσω των μεγάλων ανοιγμάτων του κτιρίου,ενώ στο εσωτερικό εξασφαλίζεται η συνεχής οπτική επαφή με όλη σχεδόν την έκθεση» λέει η έφορος Αρχαιοτήτων Πέλλας και εκ των πρωτεργατών του έργου δρ Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη. Σε αυτό συντελεί πολύ ο εσωτερικός εξώστης του μουσείου που επιτρέπει τη θέαση των αρχαιοτήτων από ψηλά, ενώ το ορθογώνιο αίθριο που βρίσκεται στο κέντρο του κτιρίου παραπέμπει στην περίστυλη αυλή των οικιών της Πέλλας. Τα υπόγεια με τις αποθήκες, τα εργαστήρια συντήρησης, την αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων και το δώμα του κτιρίου όπου βρίσκονται οι χώροι διοίκησης αποτελούν τους άλλους χώρους του μουσείου.
Η ζωή
Η περιήγηση στην αρχαία Πέλλα αρχίζει από μια… πόρτα. Είναι ξύλινη και αναπαριστά τη θύρα μιας αρχαίας οικίας, αλλά οι εφηλίδες (τα κεφάλια των καρφιών) που βρίσκονται επάνω της είναι οι πρωτότυπες. Αυτή η πρώτη ενότητα αναφέρεται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων καταγράφοντας αμέσως την ευημερία τους. Τα εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτά δάπεδα δύο οικιών, του Διονύσου και της Ελένης, αλλά και η πολύχρωμη διακόσμηση του τοίχου μιας αίθουσας συμποσίων το αποδεικνύουν. Μία ακόμη αναπαράσταση εξάλλου, συγκεκριμένα μιας συμποσιακής κλίνης, στην οποία προσαρτήθηκε το εκμαγείο αρχαίου χάλκινου διακοσμητικού της, αλλά και οι μακέτες των οικιών με τα ψηφιδωτά συνεισφέρουν στην κατανόηση της μορφής και της λειτουργίας των σπιτιών. Οσον αφορά όμως την ιδιωτική ζωή, αυτή βρίσκεται μέσα στις προθήκες, όπου τα αρχαία ευρήματα δίνουν πληροφορίες για την ένδυση και τον καλλωπισμό, για τις ασχολίες, για τις λατρευτικές τελετές στα οικιακά ιερά, για την άθληση, την εκπαίδευση, τη διασκέδαση.
Η Αγορά είχε τον πρώτο λόγο στη δημόσια ζωή της αρχαίας Πέλλας, γι΄ αυτό και στην έκθεση του μουσείου καταλαμβάνει ολόκληρη ενότητα, την ευθύνη για τη διαμόρφωση της οποίας είχε ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου κ. Ιωάννης Ακαμάτης, ο οποίος άλλωστε είναι ο ανασκαφέας της. Τα πήλινα σφραγίσματα των δημόσιων εγγράφων, οι επιγραφές και τα νομίσματα αναφέρονται στους διοικητικούς θεσμούς της πόλης. Τα αγγεία για τη μεταφορά και την αποθήκευση λαδιού και κρασιού μιλούν- χάρη στις ενσφράγιστες λαβές τους- για τις εμπορικές συναλλαγές με όλη τη Μεσόγειο, ενώ πλήθος άλλων αγγείων με διαφορετικά σχήματα και διακοσμήσεις παραπέμπουν άλλοτε σε συμπόσια, άλλοτε σε λατρευτικές τελετές και άλλοτε απλώς στην οικιακή καθημερινή χρήση. Εκατοντάδες είναι και τα πήλινα ειδώλια που έχουν βρεθεί στην Αγορά- η αρχιτεκτονική μορφή της αποδίδεται σε μακέτα-, ενώ το πλέον ενδιαφέρον είναι ότι έχουν διασωθεί και πολλές μήτρες για την κατασκευή τους.
Η λατρεία
Τα ιερά της Πέλλας, η οργάνωση, η λειτουργία τους και τα αναθήματα προς τους θεούς συνθέ τουν την ενότητα που αναφέρεται στη λατρεία. Τα ευρήματα προέρχονται από το ιερό του τοπικού θεραπευτή θεού Δάρρωνα αλλά και από τα ιερά της Μητέρας των Θεών και της Αφροδίτης, η οποία στην Πέλλα λατρευόταν ως προστάτις των νεκρών, καθώς και από το Θεσμοφόριο. Στην έκθεση παρουσιάζονται αναθηματικά ειδώλια, μαρμάρινα αγαλμάτια, επιγραφές, αγγεία, προϊόντα μεταλλοτεχνίας αλλά και δύο ψηφιδωτά δάπεδα κτιρίων της περιοχής του ιερού του Δάρρωνα.
Ιδιαίτερος χώρος αποκλεισμένος από τους υπόλοιπους είναι αφιερωμένος στα νεκροταφεία. Τον επισκέπτη εντυπωσιάζουν δύο ταφές με τα κτερίσματά τους: ένας ενταφιασμός παιδιού μέσα σε πήλινο πίθο (εγχυτρισμός) που χρονολογείται από την Εποχή του Χαλκού (η περιοχή της Πέλλας κατοικούνταν πράγματι από το 4000 π.Χ.) και μία ταφή του τέλους του 5ου αιώνα π.Χ. σε κιβωτιόσχημο τάφο. Γύρω τους, στις προθήκες της αίθουσας, τα κτερίσματα των νεκροταφείων της Πέλλας από την Εποχή του Χαλκού ως την Ελληνιστική Εποχή (3ος, 2ος αιώνας π.Χ.) συνθέτουν το πλέον λαμπερό κομμάτι της έκθεσης, καθώς πρόκειται για τελετουργικά αλλά και προσωπικά αντικείμενα των νεκρών, που τους συνόδευαν στον τάφο.
Το ανάκτορο
Ενας ανηφορικός διάδρομος οδηγεί τελικά στην αίθουσα του ανακτόρου από όπου υπάρχει πανοραμική θέα εντός και εκτός του μουσείου. Πρόκειται για το τέλος της έκθεσης, όπου γίνεται με αναφορά, μέσω εποπτικού υλικού, στην προσωπικότητα, στη ζωή και στο έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Σε 14 εκατ. ευρώ ανήλθε το κόστος της κατασκευής και της έκθεσης του Μουσείου της Πέλλας (χρηματοδότηση από το Γ΄ ΚΠΣ), για την ολοκλήρωσή του όμως απαιτούνται ορισμένα συμπληρωματικά έργα: η διαμόρφωση του χώρου, το πάρκινγκ, η κατασκευή αποστραγγιστικής τάφρου περιμετρικά του κτιρίου για την αποφυγή πλημμυρών, η απαλλοτρίωση έκτασης μεταξύ του μουσείου και του αρχαιολογικού χώρου ώστε να ενοποιηθούν, ακόμη και ο εξοπλισμός των εργαστηρίων και των αποθηκών. Ο προϋπολογισμός ανέρχεται σε 4 εκατ. ευρώ και μόνη διέξοδος είναι η ένταξη στο ΕΣΠΑ.
Στιγμιότυπα
Από το μείζον στο έλασσον αλλά το καθένα με την ιδιαίτερη σημασία και αξία του τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Πέλλας «διηγούνται» εκπληκτικές ιστορίες.Εξι ψηφιδωτά δάπεδα παρουσιάζονται στην έκθεση, το ένα εντυπωσιακότερο από το άλλο: είναι το κυνήγι του λιονταριού, το κυνήγι του ελαφιού, ο Διόνυσος επάνω σε πάνθηρα,η αρπαγή της Ελένης,ένα ψηφιδωτό με φυτικό διάκοσμο από το ιερό του Βάρρωνα και η Κενταυρίνα.
Μοναδικός θεωρείται ο διακοσμημένος με πολύχρωμα κονιάματα τοίχος, ο οποίος αποκαταστάθηκε σε ύψος πέντε μέτρων. Το ζωγραφικό θέμα του, η πρόσοψη ενός διώροφου σπιτιού με όλα τα δομικά στοιχεία του,είναι αυτό που μερικούς αιώνες αργότερα θα παρουσιαστεί στις οικίες της Πομπηίας,από όπου θεωρούνταν,λανθασμένα όπως αποδεικνύεται, ότι ξεκίνησε (πομπηιανό στιλ).
Ενας μολύβδινος κατάδεσμος (κατάρα) που βρέθηκε σε τάφο και χρονολογείται γύρω από τα 400 π.Χ.αποτελεί το μεγαλύτερο διαλεκτικό κείμενο από τη Μακεδονία στη δωρική διάλεκτο αποδεικνύοντας τη γλώσσα που μιλούσαν οι Μακεδόνες. Ειδώλια γυναικών που βρέθηκαν σε τάφους φανερώνουν τις μόδες κάθε εποχής στην ένδυση, στο μακιγιάζ, στην κόμμωση. Και η έκπληξη έρχεται από ένα πολύ μικρό αγγείο μέσα στο οποίο έχει διασωθεί υπόλειμμα μεϊκάπ! Πρόκειται για ένωση οξειδίου του μολύβδου και κόκκινης χρωστικής ουσίας,φυτικής προέλευσης,που αναμειγνυόταν με μικρές χάλκινες σπατουλίτσες- επίσης αρχαιολογικό εύρημα- για να χρησιμοποιηθεί ως μακιγιάζ.
Μορφές και σκηνές από γνωστά θεατρικά έργα αλλά και από τα ομηρικά έπη (η άλωση της Τροίας,ο Δούρειος Ιππος) όπως απεικονίζονται σε πλήθος ανάγλυφων αγγείων αποτελούν ευθεία αναφορά στις γνώσεις και στην πνευματική- καλλιτεχνική ενασχόληση των κατοίκων της Πέλλας. Τρεις θησαυροί ασημένιων νομισμάτων εξάλλου συνδέονται με την ευμάρειά τους: ο πρώτος αποτελείται από 307 ροδιακές δραχμές του 2ου αιώνα π.Χ., ο δεύτερος από 100 ασημένια αθηναϊκά τετράδραχμα της ίδιας εποχής και ο τελευταίος από 336 νομίσματα,κοπές Αλεξάνδρου Α΄, Περδίκκα και Αμύντα.
