Σε εκείνο που της προσάπτουν, ότι δηλαδή αλλάζει πολιτικά στρατόπεδα, εκείνη απαντά ότι η στασιμότητα δεν της ταιριάζει. Συμφιλιωμένη πλέον με τη διαδικασία της προσωπικής αλλαγής, η Μαρία Δαμανάκη αναφέρεται στις σταθερές της και στα μαθήματα που πήρε από την οικογένειά της και παραδέχεται ότι η εμφάνιση μετράει σήμερα στην πολιτική.
Πώς να εμπιστευτείς μια γυναίκα που έχει αλλάξει τρεις συζύγους και τρία κόμματα;». Είναι ένα σχόλιο που εισπράττω στο μίνι γκάλοπ που διενεργώ σε ένα τυχαίο δείγμα ανθρώπων, λίγο προτού συναντήσω τη Μαρία Δαμανάκη. «Θεωρώ την αλλαγή, για να θυμηθώ τον Σαββόπουλο, μεγάλη δόξα» θα μου πει η ίδια αργότερα στο γραφείο της, στη Μητροπόλεως. «Καλό είναι να καταλάβεις εγκαίρως ότι όλα στη ζωή αλλάζουν. Αρκεί να έχεις την ικανότητα να ξεχωρίσεις τον εσώτερο χώρο σου, αυτόν που δεν αλλάζει ποτέ». Η 57χρονη πολιτική εκπρόσωπος του ΠαΣοΚ για θέματα πολιτισμού και υποψήφια βουλευτής στη Β΄ Αθηνών μιλάει σήμερα ανθρώπινα, για τα παιδικά της χρόνια στην Κρήτη, για τη γυναίκα πολιτικό, για τη μαμά πολιτικό, για την καθημερινότητα και την υπέρβασή της. Το χαμόγελό της, σχεδόν παράταιρα μεγάλο, εμφανίζεται όταν αυτοσαρκάζεται ή γίνεται αιχμηρή. Είναι όμως απολύτως σοβαρή όταν λέει ότι «αριστερός σήμερα είναι αυτός που βλέπει πέρα από τη μύτη του».
Μεγαλώσατε σε μια αυστηρότατη, κρητική οικογένεια. Ποια φιλοσοφία ζωής σάς κληροδότησαν οι γονείς σας;
«Οι γονείς μου ήταν “κανονικοί”. Και στην Κρήτη “κανονικός” σήμαινε αυστηρός, πατριαρχικός, βενιζελικός. Αυτό που πήρα είναι ότι δεν μπορείς να τα ελέγξεις όλα. Ούτε με τα χρήματα ούτε με τη δόξα. Οτι υπάρχει ένας προσωπικός χώρος, που έχει να κάνει με τα υπαρξιακά κενά μας, με το πώς αντιλαμβανόμαστε τη ζωή και τον θάνατο, όπου όλοι είμαστε αδύναμοι. Από τα 25 μου, που βρίσκομαι εκτεθειμένη, προσπαθώ να κρατήσω έναν προσωπικό χώρο αλώβητο. Αυτός ο χώρος περιλαμβάνει τα παιδιά μου, φίλους, έναν στενό πυρήνα αξιών, και κυρίως την αίσθηση ότι σε όλα υπάρχουν όρια».
Τριάντα χρόνια στο πολιτικό προσκήνιο δεν ξεπεράσατε τα όρια, δεν ενδώσατε στην αλαζονεία της εξουσίας;
«Ναι. Εχω την αίσθηση ότι κανείς δεν είναι απρόσβλητος από το μικρόβιο της εξουσίας και της αλαζονείας και χρειάζεται πολύ μεγάλη εσωτερική συγκρότηση για να μπορεί να αντισταθεί. Το κακό με εμένα είναι ότι θέλω να έχω τον έλεγχο στην προσωπική μου ζωή και καμιά φορά και στων άλλων! Το καλό είναι ότι ποτέ δεν με τρέλανε η δημοσιότητα. Είναι μικρότερο το αντίτιμο αν παραμείνεις o εαυτός σου».
Αυτό είναι άλλωστε κάτι για το οποίο έχετε επανειλημμένως επικριθεί, ότι ήσασταν πάντα ο εαυτός σας…
«Από παιδί είχα την πολυτέλεια να γίνονται ανεκτές οι ιδιαιτερότητές μου. Σε μια πολύ συντηρητική κοινωνία δεν ήμουν το καλό κορίτσι, ήμουν αγόρι στα παιχνίδια, στο ντύσιμο. Επειδή όμως είχα όλα τα άλλα που το ισοφάριζαν, ήμουν για παράδειγμα καλή μαθήτρια, οι γονείς μου το ανέχτηκαν. Πάντα δίνεις κάτι. Και αργότερα, που η προσωπική μου ζωή δεν ήταν ακριβώς υπόδειγμα, και την περίοδο που ήμουν στο Κομμουνιστικό Κόμμα, δεν θα έλεγα ότι οι θέσεις μου ήταν πολιτικά ορθές, είχα όμως μια ειλικρίνεια που εκτιμάται εν τέλει».
Γιατί μια γυναίκα που επιζητεί την εξουσία απολογείται περισσότερο;
«Γιατί υπάρχει το στερεότυπο ότι η εξουσία για τη γυναίκα δεν είναι αυτονόητη, είναι κάτι προς απόδειξη. Ο άνδρας που υψώνει τη φωνή στην τηλεόραση “επιβάλλεται”, η γυναίκα “στριγκλίζει”. Πάντως σας διαβεβαιώ ότι οι γυναίκες αγαπούν την εξουσία εξίσου με τους άνδρες. Το καλύπτουν όμως».
Νιώσατε ποτέ εσείς, μια γυναίκα τόσο δυναμική και στην προσωπική και στην πολιτική ζωή σας, ότι ήσασταν λίγο περισσότερο… άνδρας;
«Ε, ναι, καμιά φορά! Αν και δεν το επεδίωκα. Αλλά είναι κάτι που ίσως το περιμένουν οι άλλοι. Και κακά τα ψέματα, όταν μια γυναίκα δημιουργεί μια εικόνα εξουσίας, οι σχέσεις της δυσκολεύουν. Και με το άλλο φύλο, με τον σύζυγό της, τα παιδιά της… Χρειάζεται προσπάθεια να κρατήσει μια ισορροπία. Μια γυναίκα που παλεύει όλη την ημέρα έχει ανάγκη να είναι ευάλωτη κάποιες ώρες. Το επιτρέπω στον εαυτό μου. Αλλιώς δεν ζεις, τρελαίνεσαι».
Πώς αντιμετωπίζετε την εισβολή των πολιτικών-Μπάρμπι;
«Στις γυναίκες πολιτικούς η εξωτερική εμφάνιση μετράει περισσότερο απ’ ό,τι στους άνδρες, ειδικά σήμερα που υπάρχει μια λαγνεία για το νέο και το φρέσκο. Εγώ αυτό που θα ζήλευα είναι μια Μπάρμπι με μυαλό. Αυτά που με τρομάζουν είναι το άδειο μυαλό και το άδειο μάτι. Τώρα που το σκέφτομαι, υπάρχουν και πάρα πολλές Μπάρμπι με μουστάκια. Αυτοί οι νέοι, ωραίοι, καλοβαλμένοι, οι ιδανικοί γαμπροί».
Συμφωνείτε ότι το ίματζ ηγεμονεύει πολιτικά;
«Ναι, και οι απαιτήσεις για το ίματζ των γυναικών είναι πιο μεγάλες».
Και εσείς έχετε κατά καιρούς επικριθεί για το ίματζ σας, «η Δαμανάκη έχει αστικοποιηθεί και φοράει Armani» κτλ.
«Ποτέ δεν είπα ψέματα ότι η οικογένειά μου ήταν φτωχή. Ηταν μια μεσοαστική οικογένεια και είχα τη δυνατότητα να ζήσω σχετικά καλά. Σίγουρα είμαι φτωχότερη από ό,τι ξεκίνησα, από ό,τι η πατρική περιουσία προδιέγραφε. Κατά συνέπεια, μπορώ να πω ότι μου αρέσουν τα ωραία πράγματα και μακάρι να μπορούσα να ντύνομαι με ακριβά ρούχα. Οι οικονομικές μου δυνατότητες με περιορίζουν. Δεν είμαι δηλαδή η μανιακή της μόδας, έχω ρούχα δέκα και δεκαπέντε χρόνων, καλής όμως ποιότητας – γιατί μου αρέσει η ποιότητα. Η αισθητική δεν είναι ασύμβατη με την Αριστερά. Ισα ίσα, παλεύω όλη μου τη ζωή να δείξω ότι η Αριστερά έχει και μια αισθητική αντίληψη γιατί αγαπά την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Και τώρα που στο ΠαΣοΚ ασχολούμαι με τον πολιτισμό προσπαθώ να το περάσω αυτό, ότι δεν είναι μόνο τα μνημεία και η πολιτιστική κληρονομιά αλλά κάτι σύγχρονο, είναι ο πολιτισμός της καθημερινότητας. Το πώς είναι ο δρόμος στον οποίο κυκλοφορούμε, η παιδική χαρά που πάμε τα παιδιά μας, η ποιότητα της διατροφής μας. Τα καταναλωτικά μας πρότυπα δεν μπορούν να ταυτίζονται με τη βουλιμία να τα αποκτήσουμε όλα. Mπορεί να βρεθεί ένα μέτρο».
Ο τρόπος με τον οποίο ζει κανείς επηρεάζει τον τρόπο που πολιτεύεται;
«Εντελώς. Είναι και αυτά τρόποι πολιτικής έκφρασης. Οι επιλογές του στη διασκέδαση, στο θέατρο, στους φίλους, στο πού θα κάνει διακοπές. Κατά καιρούς βέβαια όλοι θέλουμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Αυτό είναι λογικό και παραγωγικό. Η ανθρώπινη περιέργεια είναι στοιχείο υγείας. Σημασία όμως έχει τι κάνεις τελικά στην καθημερινότητά σου».
Πείτε μου κάτι έξω από την καθημερινότητα που χαρίζετε εσείς στον εαυτό σας.
«Κάνω διακοπές στην Πάρο, δίπλα στη θάλασσα. Θα ήθελα επίσης, δυστυχώς τελευταία το στερούμαι, να ξοδέψω για να πάω ένα ταξίδι στο εξωτερικό και να επισκεφθώ με τα παιδιά μου ή φίλους ένα μουσείο. Αυτά είναι πολυτέλειες για τον τρόπο ζωής μου, πολύ τονωτικές όμως. Οπως και το να αφήσω μια πολύ σημαντική συζήτηση στη Βουλή γιατί έχει γενέθλια το παιδί μου».
Ως μαμά έχετε τις κλασικές ενοχές που έχει κάθε γυναίκα καριέρας;
«Ναι, αλλά ενοχές υπάρχουν πάντα. Αν είσαι νοικοκυρά έχεις ενοχές ότι δεν είσαι άνθρωπος ολοκληρωμένος. Αν είσαι γυναίκα καριέρας έχεις ενοχές ότι δεν ξέρεις να κάνεις μουσακά. Κανονικά θα έπρεπε και ο μπαμπάς να είναι έτσι. Οταν θα φτάσουμε και ο μπαμπάς να είναι ενοχικός, τότε θα έχουμε κάνει πολύ σοβαρά βήματα στη γυναικεία απελευθέρωση. Η ανακατανομή των ρόλων στην ιδιωτική σφαίρα είναι για μένα το κριτήριο για αυτό που λέμε ισότητα, όχι οι νόμοι».
Τα παιδιά σας έχουν γυρίσει ποτέ να σας πουν «πού είσαι όλη τη μέρα, ρε μάνα;».
«Ναι, μου το έχουν πει και έτσι, και με πιο σκληρό τρόπο».
Και πώς το χειρίζεστε;
«Το χειρίζομαι; Είναι ένα θέμα. Μπορεί να το χειριστεί κανείς; Δεν ξέρω. Ο ρόλος του γονιού είναι ο δυσκολότερος και για τη γυναίκα και για τον άνδρα. Είναι κάτι που κρίνεται συνεχώς. Ο χαμένος χρόνος με τα παιδιά σου δεν αναπληρώνεται. Μπορείς πάντα να προσπαθήσεις να το διορθώσεις. Το καλό και το παρηγορητικό με τα παιδιά είναι ότι μπορεί να είναι σκληρά, αλλά είναι και γενναιόδωρα. Σου δίνουν δηλαδή από ένστικτο και άλλες ευκαιρίες. Η σχέση με το παιδί είναι τόσο εύθραυστη, δεν υπάρχει ποτέ σιγουριά. Η σχέση με έναν άνδρα ή μια γυναίκα μπορεί να ολοκληρωθεί, μπορείς κάπου να αισθανθείς πληρότητα. Με το παιδί δεν υπάρχει ποτέ πληρότητα, όπως δεν υπάρχει ποτέ και τέλος. Μπορεί να ξεκινάς από την αρχή κάθε μέρα».
Γιατί στείλατε, αλήθεια, τα δίδυμα να σπουδάσουν στη Βρετανία; Ρωτώ εσάς που έχετε διατελέσει τομεάρχης Παιδείας του ΠαΣοΚ.
«Γιατί το ήθελαν τα ίδια και σκέφτηκα ότι ήταν το καλύτερο για αυτά».
Γιατί ήθελαν να σπουδάσουν έξω;
«Είχαν μια αίσθηση του ελληνικού πανεπιστημίου, ίσως είχαν μεγεθύνει στο μυαλό τους την αγωνία των πανελλαδικών, και πίστευαν ότι θα πετύχουν κάτι καλύτερο στο εξωτερικό. Εκ των υστέρων βλέπω, και το λέω με πίκρα, ότι είχαν δίκιο. Ολοκλήρωσαν πολύ γρήγορα τις σπουδές τους, είναι 21 ετών και έχουν μεταπτυχιακά διπλώματα. Αυτό που μου άρεσε ήταν ότι τα προγράμματα σπουδών προσαρμόστηκαν στην προσωπικότητά τους, κάτι που θα ήθελα να δούμε και στα ελληνικά πανεπιστήμια. Αντιλαμβάνομαι ότι είναι λυπηρό και ότι όλες οι οικογένειες δεν μπορούν να έχουν αυτή τη δυνατότητα. Εγώ προτίμησα κάποια εισοδήματα που έχω, περιορισμένα και συγκεκριμένα, να διατεθούν εκεί. Επικρότησα την απόφασή τους και έχω όλη την ευθύνη».
Εχετε γενικά τη φήμη ότι είστε κοντά στους νέους ανθρώπους…
«Αυτή η εικόνα που παρουσιάζουν ορισμένοι ότι μπορούν να γεφυρώνουν τα χάσματα δεν είναι ειλικρινής. Εχουν δικό τους κώδικα τα παιδιά, χρειάζεται προσπάθεια να επικοινωνήσεις».
Πώς σας φαίνεται που πολλά νέα παιδιά σήμερα δεν γνωρίζουν τη θητεία σας στο Πολυτεχνείο;
«Ούτε και είναι υποχρεωμένα. Γιατί άλλωστε; Ασε που και αυτά που γνωρίζουν έχουν μια εικόνα σχολικού event για το Πολυτεχνείο. Είναι φυσικό. Ούτε καν την τωρινή μου σχέση με την πολιτική δεν γνωρίζουν. Δεν ενδιαφέρονται. Εμείς δεν κάνουμε κάτι σωστά. Υπάρχει μια πρωτόγνωρη αφθονία προσφοράς ενδιαφερόντων και αγαθών και η πολιτική πρέπει να βρει τον ρόλο της».
Ποια είναι η δική σας θέση για τα γεγονότα του περασμένου Δεκεμβρίου;
«Υπήρχαν παιδιά που ήταν στον δρόμο επειδή διεκδικούσαν κάποια πράγματα. Υπήρχαν παιδιά στον δρόμο απλώς για να σπάσουν, για να διαμαρτυρηθούν με αυτόν τον τρόπο. Υπήρχαν παιδιά που ήταν απελπισμένα. Δεν μου είναι εύκολο να κατηγοριοποιήσω όλους αυτούς τους νέους με μια φράση. Σίγουρα πίσω από όλη αυτή την ιστορία υπήρχε πολύς πόνος και το έζησα αυτό και με το παιδί μου και με τους συμμαθητές του. Η μικρή κόρη μου, η Μαριάννα, ήταν κοντά στο παιδί που χάσαμε, τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο, ήταν στην παρέα του. Βέβαια αυτό το παιδί έγινε σύμβολο και όταν οι άνθρωποι γίνονται σύμβολα πολλοί αναγνωρίζουν σε αυτούς τον εαυτό τους, έστω και αν δεν ταιριάζουν απόλυτα, και το πράγμα ξεφεύγει».
Αυτό που ίσως καταδιώκει και εσάς, το ότι γίνατε σύμβολο…
«Δεν με καταδιώκει. Δεν θέλω να κάνω τη δύσκολη. Είναι πολύ τιμητικό για μένα».
Δεν είναι δύσκολο να πρέπει να είσαι αντάξιος του παρελθόντος σου;
«Α, δεν με απασχόλησε αυτό. Με ενδιέφερε να μείνω ζωντανή μετά. Οχι να φανώ αντάξια του παρελθόντος μου, αλλά να κρατήσω την ισορροπία μου, να μην αγκιστρωθώ σε ένα εικόνισμα, σε μια φωνή».
Μπορεί κανείς να είναι αριστερός στην ωριμότητά του;
«Αυτό που λένε ότι όλοι ξεκινάμε κομμουνιστές και καταλήγουμε φιλελεύθεροι δεξιοί; Δεν το πιστεύω γιατί γνωρίζω ανθρώπους που ξεκίνησαν αντίστροφα και γιατί η Αριστερά έχει πολλές και διάφορες εκφράσεις. Δηλαδή δεν είμαι λιγότερο αριστερή απ’ ό,τι ήμουν στα 20 μου, απλώς θεωρώ ότι έχει ανοίξει η οπτική μου γωνία. Η Αριστερά είναι για μένα μια συνεχής κοινωνική ευαισθησία, μια συνεχής αίσθηση της κοινωνικότητας του ανθρώπου, ότι δεν τα κάνεις όλα για τον εαυτό σου αλλά και για τους άλλους. Και αυτό είναι το μεγάλο μάθημα για την Αριστερά, να μάθει να σέβεται τις διαφορετικότητες μέσα από τις οποίες εκφράζεται αυτό το μήνυμα, να δέχεται το διαφορετικό μέσα στους κόλπους της».
Εσείς δεν ήσασταν πάντα η «διαφορετική» στο κόμμα σας;
«“Ανεπαισθήτως με έκλεισαν από τον κόσμο έξω”… Ημουν πάντα κάπως διαφορετική. Λίγο όμως. Ηθελα, όπως σας είπα, τον δικό μου χώρο».
Για να επιστρέψουμε στην Κρήτη, πείτε μου κάτι από τα παιδικά σας χρόνια που συμπυκνώνει αυτό στο οποίο θα μετουσιωνόσασταν ως ενήλικος.
«Παιδί στον Αγιο Νικόλαο μου άρεσε να παίζω με τα αγόρια στις αλάνες. Η οικογένειά μου με τιμωρούσε για αυτό, έχανα ας πούμε το πολυπόθητο κυριακάτικο σινεμά. Είχα φτάσει πια σε ένα σημείο που έμπαινα στο σπίτι και έλεγα “ξέρω ότι δεν θα πάω σινεμά”. Καταλάβαινα, δηλαδή, ότι δεν μπορείς να τα έχεις όλα δικά σου, ότι για κάθε ευχαρίστηση υπάρχει ένα αντίτιμο που πρέπει να μετρήσεις. Αυτό είναι ένα μάθημα που μου έμεινε. Οτι δεν μπορείς να αγνοήσεις τους άλλους για να κάνεις το δικό σου. Αλλά μπορείς να κάνεις το δικό σου τόσο όσο είσαι διατεθειμένος να πληρώσεις».
Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 467, σελ. 46-50, 27/09/2009.
