«Ο ΘΕΟΣ είναι στις λεπτομέρειες». Με τη φράση του Λε Κορμπυζιέ αρχίζει την παράδοση των μαθημάτων Αρχιτεκτονικής στους φοιτητές του ο Τζουζέπ Ασεμπίλιο, ζητώντας τους «να διαβάζουν περισσότερα λογοτεχνικά και λιγότερα αρχιτεκτονικά βιβλία». Ο αρχιτέκτων που μεταμόρφωσε τη Βαρκελώνη, εισάγοντας στο καθημερινό
λεξιλόγιο της πόλης τον όρο «νεο-τριτογενής τομέας», αυτός που δεν δίστασε να γκρεμίσει μέσα σε 20 χρόνια όσα δεν τόλμησε κανείς να ισοπεδώσει σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα, ο μηχανικός με τη φήμη του άτεγκτου μάνατζερ, απασχολεί από την περασμένη Κυριακή τη δημοσιότητακαθώς ο πρόεδρος του ΠαΣοΚ κ. Γ. Παπανδρέου
γνωστοποίησε ότι τού έχει αναθέσει σχέδια για την Ελλάδα. Η είδηση ξάφνιασε πολλούς,
εντός και εκτός ΠαΣοΚ, καθώς φαίνεται ότι η ιδέα περί μετάκλησης του Ασεμπίλιο στη χώρα μας ήταν ένα μυστικό του κ. Παπανδρέου. Σύμφωνα με συνεργάτες του καταλανού αρχιτέκτονα, με τους οποίους συνομίλησε «Το Βήμα», μέχρι στιγμής οι δύο άνδρες έχουν ανταλλάξει πολλές σκέψεις και ιδέες γύρω από τα δομικά προβλήματα των ελληνικών πόλεων (κυκλοφοριακό, περιβάλλον, έλλειψη ελεύθερων χώρων),
έχουν μιλήσει αρκετά τόσο για το πώς θα μπορέσουν να προωθηθούν καλύτερα οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και δη η αιολικήόσο και για τα γενικότερα χωροταξικά προβλήματα που επηρεάζουν χρήσεις γης και δάση. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν συνεργάτες του Καταλανού, «επισήμως δεν υπάρχει τίποτε απολύτως» και συμπληρώνουν ότι «μένει να δούμε τι από όλα αυτά θα εξελιχθεί».
O «Ασε» ή αλλιώς «ο θεωρητικός μπουλντοζιέρης», προσωνύμια που του έχουν αποδώσει οι συμπατριώτες του, δεν προέκυψε από το πουθενά στα καθ΄ ημάς πράγματα. Οπως διηγείται ο πρώην γενικός γραμματέας Ολυμπιακών Αγώνων και νυν υποψήφιος βουλευτής Μαγνησίας καθηγητής κ. Κ. Καρτάλης ο Καταλανός είχε εμπλακεί στη διαδικασία του Οργανισμού «Αθήνα 2004», καταθέτοντας πρόταση διαμόρφωσης του παράκτιου μετώπου στην Καλλιθέα. Μάλιστα, κάποιες από τις πρόνοιες του σχεδίου του εφαρμόστηκαν στην περίπτωση της Εσπλανάδας. Αλλά, δυστυχώς, αποσπασματικά.
Ο Ασεμπίλιο επισκέφθηκε τη χώρα μας άλλες τρεις φορές, προσκεκλημένος του ΙΣΤΑΜΕ, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Ελληνοβρετανικού Επιμελητηρίου. Γνωρίζει την Ελλάδα, το αδιέξοδο χάος των ελληνικών πόλεων, αλλά και τον δυναμισμό των Ελλήνων.
Ο ίδιος έχει σταθεί τυχερός. Διαδέχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στη Διεύθυνση Πολεοδομικού της Βαρκελώνης τον μεγάλο αρχιτέκτονα Οριόλ Μποΐγκας, ο οποίος τού κληροδότησε φιλόδοξα και τολμηρά σχέδια. Λίγα χρόνια πριν ο Ασεμπίλιο είχε ολοκληρώσει μακροσκελή κύκλο σπουδών στην Αρχιτεκτονική και στην Ιστορία της Τέχνης, ενώ είχε προλάβει να διδάξει στο Πολυτεχνείο της Βαρκελώνης και για λίγο στο Ουρμπίνο της Ιταλίας.
Βασιζόμενος στις πρόνοιες των σχεδίων του Μποΐγκας ο Ασεμπίλιο έκανε κάτι που πολλοί έλληνες συνάδελφοί του θα εύχονταν να το δουν να γίνεται στις ελληνικές πόλεις. Εβγαλε τις μπουλντόζες, οι οποίες «σάρωσαν» μεγάλο κομμάτι της πόλης για δύο λόγους: ο πρώτος ήταν η προετοιμασία των ολυμπιακών εγκαταστάσεων που θα φιλοξενούσαν τους Αγώνες του 1992. Ο δεύτερος ήταν ότι η Βαρκελώνη «ήθελε να τη μνημονεύουν και μετά τις 9 Αυγούστου 1992», την ημέρα δηλαδή που έπεσε η αυλαία των 25ων Ολυμπιακών Αγώνων. «Η ιδέα μας είναι η αποκατάσταση της ισορροπίας στην πόλη» έλεγε το καλοκαίρι του 1991 ως διευθυντής του Ινστιτούτου Αστικής Ανάπτυξης.
Η δεκαετία του 1980 για τον Ασεμπίλιο ήταν δημιουργική. Με την ανάληψη των καθηκόντων του στον δήμο προσέλαβε αμέσως 20 νέους αρχιτέκτονες για να καταρτίσουν νέα πολεοδομικά σχέδια. Τότε ξέσπασε ο «πολεοδομικός πόλεμος» που κήρυξε ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος δήμαρχος της Βαρκελώνης Ναρσίς Σέρα: η επανάκτηση του κέντρου, η δημιουργία πλατειών, ελεύθερων χώρων και η απόδοσή τους στους πολίτες. Το 1983 ακούστηκε και η ιαχή της μάχης: «Κτίρια έξω από την υπάρχουσα πόληδεν χρειάζονται!». Η όλη φιλοσοφία του Ασεμπίλιο κρύβεται σε αυτές τις οκτώ λέξεις καθώς υποστηρίζει τη «συμπαγή πόλη», που δεν επεκτείνεται, αλλά εκμεταλλεύεται στο έπακρο τον χώρο της, ακόμη και αν αυτό σημαίνει είτε γκρέμισμα είτε καθ΄ ύψος δόμηση. Η δεκαετία του 1980 πέρασε με τη δημιουργία υποδομών (κυκλικός περιφερειακός, αναγνώριση της παραδοσιακής γειτονιάς ως ξεχωριστής αστικής δομής, ανέγερση των πρώτων ουρανοξυστών). Τότε άρχισε και η μεγάλη επιχείρηση ανάκτησης του παράκτιου μετώπου, με τη μεταφορά του παλαιού λιμένα, την υπογειοποίηση σιδηροδρομικών γραμμών και αξόνων και τη δημιουργία μουσείων και πεζοδρόμων, αλλά και την ανέγερση μνημειακών κτιρίων. Στο τέλος της δεκαετίας του 1980 ολοκληρώθηκαν οι επεμβάσεις στην παλιά πόλη, ενώ η κακόφημη Ραβάλ κληροδοτήθηκε με δύο μουσεία: το ΜΑCΒΑ (Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) και το CCCΒ (Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης). Ως την έναρξη των Αγώνων η Βαρκελώνη είχε γεμίσει νέες πλατείες, ράμπλες, σύγχρονα δημόσια κτίρια και ένα ολοκαίνουργιο, ανασχεδιασμένο οδικό δίκτυο.
Αν και οι περισσότεροι θα περίμεναν αυτή η διαδικασία να ανακοπτόταν με τη λήξη των Αγώνων, οι πολεοδομικές επεμβάσεις συνεχίστηκαν και ο Ασεμπίλιο ανέλαβε διευθυντής της Περιφερειακής Μητροπολιτικής Εταιρείας Ανάπτυξης της πόλης. Οι μπουλντόζες εισήλθαν στην υποβαθμισμένη Μπαρσελονέτα, από όπου μετεγκαταστάθηκαν τα ναυπηγεία και δημιουργήθηκε η διάσημη τεχνητή πλαζ, ενώ οι χώροι πρασίνου της πόλης είχαν πια διπλασιαστεί. Ωστόσο, τα δημοτικά κονδύλια άρχισαν να στερεύουν, λόγω όμως της αναγνωρισιμότητας της πόλης κατέφθασαν και οι πρώτες ξένες επενδύσεις «τρίτης γενιάς». Τότε ο Ασεμπίλιο άρχισε τη δημιουργία του «@22», ενός cluster της νέας οικονομίας που προβλέπεται να αντικαταστήσει τα παλιά κλωστήρια με μια ώσμωση κατοικίας, επιχειρηματικότητας, γνώσης και πολιτισμού. Στην αλλαγή του αιώνα βρέθηκε επικεφαλής Αρχιτεκτονικού της πόλης και είχε ήδη προχωρήσει στην επέκταση της λεωφόρου Διαγονάλ προς τη θάλασσα, ενώ σχεδίαζε τη δημιουργία του πολύκροτου Φόρουμ.
Η «συνταγή»
ΓΙΑ ΤΟΝ Ασεμπίλιο η «συνταγή του μέλλοντος» είναι το «FΙRΕ», δηλαδή Finance (Οικονομία), Ιnsurance (Ασφάλεια), Real Εstate (Κτηματαγορά) και Εnterprise (επιχειρηματικότητα). Παράλληλα, υποστηρίζει την ανάγκη «δημιουργίας κρατικών σπιτιών», παραπέμποντας μάλιστα στη Σιγκαπούρη, όπου «το 85% των κατοικιών είναι δημόσιο» και αναφέρεται σε μια σημαντική αλλαγή: «Αν μια παραδοσιακή θέση εργασίας στη βιομηχανία καταλαμβάνει 60τ.μ.65 τ.μ., κάποια που προκύπτει από δραστηριότητα νέας γενιάς απαιτεί 20τ.μ.-25 τ.μ. Δηλαδή, απελευθερώνονται τα δύο τρίτα του εμβαδού για άλλες χρήσεις». Ακόμη, τάσσεται υπέρ μιας «μείξης των χρήσεων γης», δηλαδή «εργασία, αναψυχή, κατοικία στην ίδια γειτονιά».
Η ψεύτικη πόλη
ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ του Ασεμπίλιο και η ώσμωση των έργων του με το ιδιωτικό κεφάλαιο δημιούργησαν έντονες αντιδράσεις. Ο καθηγητής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης Μανουέλ Ντελγκάδο είναι ίσως ο κυριότερος πολέμιος του Ασεμπίλιο και του «Μοντέλου Βαρκελώνης». Μάλιστα, κυκλοφόρησε ολόκληρο βιβλίο («Η ψεύτικη πόλη: απάτη και αθλιότητα του “Μοντέλου της Βαρκελώνης”») με το οποίο επιτέθηκε στον Ασεμπίλιο και σε όλους όσοι πρωτοστάτησαν στη μετάλλαξη της πόλης, κατηγορώντας τους για το γεγονός ότι «ακόμη υφίστανται αφανείς παραγκουπόλεις» και για το ότι «η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία βρίσκονται πια στην υπηρεσία της αγοράς».
Πέραν της ιδεολογίας οι αντιδράσεις είχαν και πρακτικούς λόγους. Σύμφωνα με τον Ντελγκάδο οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν κατά 150% από το 1997, ενώ οι μισθοί μόλις 34%. Το μέσο ενοίκιο στη Βαρκελώνη το 1999 ήταν 355 ευρώ, ενώ σήμερα είναι 617.
Ο Ασεμπίλιο έχει δεχθεί κριτική και εξ οικείων, από τον προκάτοχό του, τον 84χρονο σήμερα Μποΐγκας, ο οποίος χαρακτήρισε τις επεμβάσεις στην παλιά πόλη και στην Εϊσάμπλ «γελοίες» και «καταστρεπτικές». O καταλανός αρχιτέκτων απάντησε σε όλα αυτά, κάνοντας λόγο για «ξεπερασμένη Αριστερά».
