Πλησιάζοντας στον Βόλο από την περιοχή της Αγριάς και μόλις δείτε το εργοστάσιο των τσιμέντων, διαπιστώνετε ότι δίπλα υπάρχουν τεράστιες δεξαμενές καυσίμων. Αν γίνετε λίγο περισσότερο παρατηρητικός θα διαπιστώσετε ότι δίπλα στις τεράστιες δεξαμενές έχουν φυτευτεί πεύκα. Τα οποία, απ΄ ό,τι γνωρίζω, είναι ιδιαίτερα εύφλεκτα. Γιατί μπήκαν εκεί; Προφανώς από κάποιον ατσίδα που έχει αγάπη για το περιβάλλον, αλλά οι γνώσεις του για αυτό περιορίζονται σε γλυκανάλατες εκφράσεις του είδους « το περιβάλλον το δανειστήκαμε από τα παιδιά μας». Προ δεκαετιών- είμαι καθηγητής Οικολογίας εδώ και 31 χρόνια- στο πλαίσιο μιας πρωτοποριακής (τρομάρα τους) ιδέας για την περιβαλλοντική ενημέρωση των Ενόπλων Δυνάμεων με κάλεσαν και μίλησα σε ένα πολύ γνωστό στρατόπεδο της Αττικής. Φεύγοντας, έκπληκτος είδα να βρίσκομαι σε έναν πυκνό πευκώνα δίπλα και κολλητά με τα κτίρια. Οταν έδειξα ένα διπλανό κτίριο και ρώτησα τι περιείχε, η απάντηση ήρθε ως κεραμίδα: Πυρομαχικά!
Υστερα από αυτή την εμπειρία μου είχα γράψει ένα άρθρο κατά τη δεκαετία του ΄80 στο «Βήμα» όπου αναρωτιόμουν γιατί οι μονάδες των πυραύλων της Αττικής είναι μέσα σε πεύκα. Την ίδια ερώτηση θα έκανα και προ εβδομάδος, όταν οι πανέξυπνοι υπεύθυνοι του υπουργείου Εθνικής Αμυνας άδειαζαν κάποιες μονάδες που είναι μέσα σε πευκώνα από τους πυραύλους.
Οι παραπάνω ιστορίες είναι ενδεικτικές της ανεπάρκειας που μας χαρακτηρίζει. Ας αρχίσω, λοιπόν, ένα καινούργιο άρθρο για τις δασικές πυρκαϊές, γράφοντας τα ίδια και τα ίδια εδώ και 28 χρόνια!
▅ Εδώ είναι Μεσόγειος
Ελπίζω ότι κατ΄ αρχάς κάποιοι κατανόησαν ότι οι πυρκαϊές αυτές είναι ενδογενές χαρακτηριστικό των περιοχών μεσογειακού κλίματος της υδρογείου (Μεσόγειος και Καλιφόρνια στο Βόρειο Ημισφαίριο και Νότια Αφρική, Αυστραλία και Χιλή στο Νότιο). Θα θυμούνται οι αναγνώστες τον περασμένο χειμώνα τις φωτιές στην Αυστραλία- όταν αυτοί έχουν καλοκαίρι εμείς έχουμε χειμώνακαι στην Καλιφόρνια και στην Ισπανία εφέτος. Αλλά τα μεσογειακά οικοσυστήματα έχουν προσαρμογές με τις οποίες ξεπερνούν τη δράση της πυρκαϊάς αν τα αφήσουν στην ησυχία τους και δεν πλακώσει ο κάθε πικραμένος να τσαλαπατήσει πενήντα φυταράκια φυτεύοντας ένα στη μέση. Και φυσικά το πρώτο που πρέπει να μην γίνει είναι η βόσκηση. Και τα δύο συμβαίνουν παντού στην Ελλάδα των συνδικαλιστών, των αρχόντων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των ακτιβιστών, οι οποίοι μπερδεύουν έννοιες και αρχές εν ονόματι του ψώνιου τους, των καιροσκόπων καθηγητών που βλέπουν ερευνητικά προγράμματα και χρήμα και του κάθε πικραμένου. Ο οποίος βλέπει τις αποφάσεις της μεγαλύτερης ακτιβιστικής οργάνωσης της Ελλάδας- του Συμβουλίου της Επικρατείας- που μπορεί να θεωρήσει ότι έχουμε φωτιές γιατί δεν έχουμε Κτηματολόγιο. Το ότι η Ρόδος έχει και φωτιές και Κτη ματολόγιο και η Καλιφόρνια και η Γαλλία και η Ισπανία, είναι αλλουνού παπά Ευαγγέλιο.
Τα μεσογειακά οικοσυστήματα δεν είναι προσαρμοσμένα μόνο στο να επανέρχονται με αναγέννηση μετά την πυρκαϊά. Επιθυμούν, επίσης, να μην αυξηθεί υπέρμετρα η βιομάζα τους ούτως ώστε όταν- αργά ή γρήγορα- έλθει η φωτιά, να μην αυξηθούν πολύ οι θερμοκρασίες και συμβεί καταστροφή των σπερμάτων που υπάρχουν στην τράπεζα σπερμάτων του εδάφους. Περιμένουν, λοιπόν, την πυρκαϊά και για την περίπτωση των πευκοδασών- ένα οικοσύστημα είναι ένας οργανισμός, όπως τα επί μέρους κύτταρά μας κάνουν τον άνθρωπο. Τα οποία πευκοδάση έχουν μια ζωή από φωτιά σε φωτιά περίπου 80 ετών. Ο άνθρωπος μπορεί να κάνει λίφτινγκ και να φαίνεται νεότερος, μόνο φαίνεται όμως, δεν είναι. Αντιθέτως ένα πευκοδάσος όταν του αφαιρείς βιομάζα (καυσόξυλα, ξυλεία, ρητίνη κτλ.) το κάνεις νεότερο. Το κλάδεμα, για παράδειγμα, κάνει ένα δένδρο νεότερο. Μια αχλαδιά που την κλαδεύεις ζει περισσότερα χρόνια. Οταν, λοιπόν τα πευκοδάσος το έχεις παρατημένο στην τύχη του και το μόνο που προσέχεις είναι να μη σου καεί, συσσωρεύει βιομάζα, οι πευκοβελόνες γίνονται μια πιθαμή, και γεμίσει νεκρά ξύλα και κλαδιά, όταν έλθει η φωτιά αναπτύσσονται μεγαλύτερες θερμοκρασίες και εσύ χάνεις τον έλεγχο!
▅ Τα πευκοδάση γέρασαν
Γέρασαν λοιπόν τα δάση μας και η ασχετοσύνη που χαρακτηρίζει τη διαχείρισή τους αναφέρεται σε περισσότερους δασοπυροσβέστες, σε περισσότερα αεροπλάνα, σε ηλεκτρονικές μεθόδους διαπίστωσης της πυρκαϊάς και άλλες ανοησίες- μεταξύ των οποίων και πυροσβέστες που νομίζουν ότι τα πεύκα είναι λυόμενα σπίτια. Οι οποίοι αντί να ξεστραβωθούν μελετώντας τι στην ευχή κάνουν αλλού, κοιτάζουν τον αφαλό τους και μιλούν για τα κενά στις προσλήψεις. Παράλληλα ο καθένας έχει άποψη για το τι πρέπει να γίνει, όπως ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου ο οποίος ζητεί να γίνει κάποιος φορέας στον οποίον, προφανώς, θα είναι και ο ίδιος. Λες και το χάλι με τα αυθαίρετα το δημιούργησα εγώ και όχι αυτοί.
Και βγαίνει και ο κάθε «ειδικός» να μας πει για την καταστροφή «του τελευταίου πνεύμονα πρασίνου», επαναλαμβάνοντας ό,τι είχε πει και στη φωτιά της Πάρνηθας. Ενώ τίποτε από αυτά που είχαν πει τότε δεν ίσχυσε (παράδειγμα η αύξηση στη θερμοκρασία των Αθηνών και άλλα), ξανά τα ίδια και όποιος τα χάψει, τα έχαψε.
Δεν θα ισχυριστώ, βέβαια, ότι η πυρκαϊά δεν μπορεί να είναι και καταστροφή, όπως η πρόσφατη. Αλλά ας συζητήσουμε και λίγο την αντιμετώπισή της. Και ας επιμερίσουμε κάποιες ευθύνες.
Ολα τα περιαστικά της Αττικής (αλλά και της Ελλάδας) είναι ένα σκέτο σκουπιδαριό. Εύκολα ξεκινά από εκεί μια φωτιά. Αρκεί να περάσεις από τον Διόνυσο, που πέρα από το σκουπιδαριό οι πευκοβελόνες φθάνουν ως τον δρόμο. Την ίδια στιγμή περνούν οι κάφροι με το ένα χέρι έξω από το παράθυρο καπνίζοντας. Και δεν λέω, μπορεί να σβήσουν το τσιγάρο- σιγά τα αβγά- στο τασάκι. Οι καύτρες πού πάνε με τον άνεμο; Από την άλλη, η Τοπική Αυτοδιοίκηση αντί να μαζέψει καμιά πευκοβελόνα- πανεύκολα, με μια μηχανική σκούπα- διοργανώνει φεστιβάλ (από λουκάνικου ως λουκουμάδων). Ασε τους δρόμους που αποκαλούνται δασικοί. Ο κάθε βρωμιάρης πάει νύχτα και αδειάζει μπάζα. Τι κάνουν τον χειμώνα οι νομάρχες και οι δήμαρχοι; Πόσοι από αυτούς που ωρύονται για τις ευθύνες του κράτους καθάρισαν έστω και ένα τετραγωνικό μέτρο; Αλλά και ο «περιούσιος» λαός, πώς βλέπει όλα τα ρείθρα της Εθνικής οδού να είναι γεμάτα σκουπίδια και δεν εκνευρίζεται. Τα ρίχνουν ξένοι πράκτορες και Αλβανοί;
▅ Οταν ξεσπάσει η φωτιά
Αν ένα γέρικο πευκοδάσος γεμάτο βιομάζα πιάσει φωτιά, η κατάσταση δεν ελέγχεται με όσα μέσα χρησιμοποιούμε αυτή την εποχή. Κατ΄ αρχάς βλέπουμε τη φορά του ανέμου και τα μελτέμια: εδώ και χιλιάδες χρόνια πάνε από Βορρά προς Νότο. Οι ανοησίες τού είδους «ο άνεμος συνεχώς αλλάζει φορά» ισχύουν σε τοπική κλίμακα όπως στην Αττική που έχει πολλούς λόφους, όμως η γενική κατεύθυνση ήταν Βορράς-Νότος. Πηγαίνουμε σε κάποια απόσταση, αφού δούμε το μετεωρολογικό δελτίο(!), και κόβουμε τα δένδρα. Την κοπή των οποίων… απαγόρευαν οι δασολόγοι! Επίσης η φωτιά περιορίζεται με φωτιά. Βλέπεις πού σε βολεύει και ελέγχεις την κατάσταση και βάζεις φωτιά εσύ σε ένα ελεγχόμενο σημείο. Κάνεις και πολλά άλλα όταν γνωρίζεις το φαινόμενο ακολουθώντας την τακτική «πρώτα διάγνωση και μετά θεραπεία». Εδώ πρώτα πυροβολούμε και μετά σημαδεύουμε!
Ο κ. Ν. Μάργαρης είναι καθηγητής του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διευθυντής της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic».
