«Είναι καθήκον του έθνουςόχι απλώς ένα ακόμη καθήκον. […]Τα πάντα εξαρτώνται από τη λύση αυτού του ερωτήματος.» Πρόκειται για μία από τις αμέτρητες εξάρσεις και μεγαλόστομες επικλήσεις στην έννοια του καθήκοντος που περιέχει «Ο αγών μου» («Μein Κampf»), το αυτοβιογραφικό έργο τουΑδόλφου Χίτλερ. Μόνο που δεν αναφέρεται, όπως θα περίμενε κανείς, στην ανόρθωση του γερμανικού έθνους, στις αντισημιτικές ιδέες του ή στην κατάκτηση άλλων λαών, αλλά σε ένα πρόβλημα το οποίο ο Χίτλερ θεώρησε αρκετά φλέγον και σχετικό με τα συμφραζόμενα ώστε να του αφιερώσει δέκα σελίδες στην πολιτική διατριβή του: τη σύφιλη.
Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς το παραλήρημα: η σύφιλη μοιράζεται σελίδες επί σελίδων άτακτης, εντελώς αταξινόμητης «ανάλυσης» με την κουλτούρα, την παιδεία, το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τέχνη, τη λογοτεχνία, το σεξ, την πορνεία, τον γάμο και, φυσικά, τον φυλετικό χαρακτήρα του κράτους, την υπεροχή της αρίας φυλής, την ανάγκη υποδούλωσης ή εξόντωσης των άλλων λαών και προπάντων των εβραίων, και την ανάγκη επέκτασης της γερμανικής επικράτειας, ώστε να αποκτήσει τον περίφημο «ζωτικό χώρο». Το μόνο για το οποίο δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει τον Χίτλερ είναι η ανειλικρίνεια: ό,τι χρειαζόταν κανείς για να σχηματίσει εικόνα για το τι είδους κόσμο οραματιζόταν ο αυστριακός δεκανέας βρίσκεται στις σελίδες του «Αγώνα μου».
Η νέα έκδοση
Τον τελευταίο καιρό το περιβόητο βιβλίο έχει έρθει ξανά στην επικαιρότητα- και όχι μόνο λόγω της αυριανής επετείου των 70 χρόνων από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο λόγος για την πρόσφατη δημοσιότητα του πονήματος του ναζιστή δικτάτορα είναι ότι η απαγόρευση κυκλοφορίας του από το γερμανικό κρατίδιο της Βαυαρίας μπορεί να αρθεί. Η Βαυαρία κατέχει τα αποκλειστικά δικαιώματα στο έργο του Χίτλερ και έτσι είναι σε θέση να εφαρμόζει την απαγόρευση. (Το βιβλίο ωστόσο κυκλοφορεί εκτενώς στο Διαδίκτυο.) Η άποψη που είχε εκφράσει προ ενός έτους στον ραδιοφωνικό σταθμό «Deutschlandfunk» το βαυαρικό υπουργείο Οικονομίας, ότι η άρση της απαγόρευσης«θα αντιμετωπιζόταν με απορία», φαίνεται ότι έχει ανασκευαστεί: το υπουργείο Επιστημών της Βαυαρίας σε ανακοίνωσή του, σύμφωνα με την αγγλόφωνη γερμανική ιστοσελίδα «Τhe Lοcal», υποστηρίζει την κυκλοφορία νέας, σχολιασμένης έκδοσης του βιβλίου, πριν από την 31η Δεκεμβρίου 2015, 70ή επέτειο του θανάτου του Χίτλερ, όταν η αποκλειστικότητα του γερμανικού κρατιδίου στα δικαιώματα θα εκπνεύσει. Μάλιστα, σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters, πολλοί είναι οι ιστορικοί που τα τελευταία χρόνια έχουν ζητήσει άρση της απαγόρευσης. Ο σχεδιασμός για τον σχολιασμό της νέας έκδοσης έχει ήδη ξεκινήσει στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι με τη νέα άποψη των βαυαρικών αρχών συντάσσεται και ο γενικός γραμματέας του Κεντρικού Εβραϊκού Συμβουλίου της ΓερμανίαςΣτέφαν Κράμερ, επαναλαμβάνοντας εκτιμήσεις που είχε κάνει και πριν από έναν χρόνο, σε πείσμα όσων υποστηρίζουν ότι η επανακυκλοφορία του βιβλίου θα προσέβαλλε τη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Σύμφωνα με τη «Lοcal», ο Κράμερ δήλωσε ότι, παρά τις όποιες επιφυλάξεις του, θα ήταν«σώφρον και σημαντικό»να κυκλοφορήσει μια έκδοση που θα περιελάμβανε σχολιασμό από ειδικούς. «Μια κριτική ιστορική έκδοση σήμερα»είπε«θα απέτρεπε τη μελλοντική εκμετάλλευση του βιβλίου από νεοναζιστές».
Νομοθεσία και αντιδράσεις
Οι επίσημες ισραηλινές αρχές δεν φαίνεται πάντως να βλέπουν το ζήτημα με τον ίδιο τρόπο, όπως προκύπτει από τη δήλωση που έκανε στο «Βήμα» η πρεσβεία του Ισραήλ στην Αθήνα:«Πολυάριθμες χώρες σε όλον τον κόσμο»,σημειώνει η πρεσβεία, «μεταξύ τους και πολλές από τις ευρωπαϊκές χώρες, έχουν ψηφίσει νομοθεσία που απαγορεύει τη δημοσίευση ρατσιστικού υλικού ή οποιουδήποτε είδους παρακίνησης εναντίον ατόμων,ομάδων ή μειονοτήτων.Σε αυτό το πλαίσιο υφίσταται η συγκεκριμένη νομοθεσία που απαγορεύει την έκδοση του “Μein Κampf”.Η πρεσβεία του Ισραήλ στην Αθήνα δεν έχει υπόψη της τέτοιο νομοθέτημα στην ελληνική νομοθεσία. Υπολογίζοντας τους κινδύνους του ρατσισμού, του αντισημιτισμού και άλλων ειδών παρακίνησης, η πρεσβεία του Ισραήλ στην Αθήνα καλεί τον έλληνα νομοθέτη να υποστηρίξει έναν τέτοιο νόμο.Η επανέκδοση ενός βιβλίου όπως το “Μein Κampf”, με ή χωρίς σχολιασμό, θα προσφέρει νομιμοποίηση σε ένα από τα πιο ρατσιστικά και αντισημιτικά κείμενα που γράφτηκαν ποτέ και θα οδηγήσει στην επιστροφή του στα ράφια των βιβλιοπωλείων σε όλον τον κόσμο. Ενα αποτέλεσμα ανεπιθύμητο για οποιαδήποτε ανεκτική, δημοκρατική χώρα.»Η πρεσβεία του Ισραήλ στην Αθήνα υπενθυμίζει επίσης στη δήλωσή της ότι«η Ελλάδα είναι μέλος του ΙΤF (Ιnternational Τask Force on Ηolocaust Remembrance, Εducation and Research). Ως μέλος του ΙΤF, η Ελλάδα έχει σε πολλές περιπτώσεις εκφράσει τη δέσμευσή της στη μνήμη του Ολοκαυτώματος και στην καταπολέμηση του αντισημιτισμού.»Και καταλήγει επισημαίνοντας ότι«αν εκδοθεί το βιβλίο, με ή χωρίς σχολιασμό, θα είναι πολύ σημαντικό η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του υπουργείου Παιδείας, να προετοιμάσει ένα καίριο, νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος,σύμφωνα με το οποίο οι έλληνες σπουδαστές των διαφορετικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, σχολείων και πανεπιστημίων θα διδαχθούν τα μαθήματα του Ολοκαυτώματος, τον κίνδυνο της παρακίνησης όπως παρατηρείται στο “Μein Κampf”,επικεντρώνοντας στη διδασκαλία της ανεκτικότητας και της αποδοχής του άλλου.» Βέβαια, αν και δεν υπάρχει απαγόρευση του «Αγώνα μου» στην Ελλάδα (το βιβλίο κυκλοφορεί ελεύθερα), υπάρχει εν τούτοις αντιρατσιστικός νόμος. Πρόκειται για τον Ν. 927/1979, ο οποίος ψηφίστηκε κατ΄ εφαρμογήν της Διεθνούς Σύμβασης για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων (1966), την οποία έχει υπογράψει και κυρώσει και η Ελλάδα, όπως μας πληροφορεί οΒασίλης Σωτηρόπουλος, νομικός σύμβουλος του ΕΠΣΕ (Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι). Η πληροφορία είναι ενδεικτική, καθ΄ ότι βάσει αυτού του νόμου παραπέμφθηκε σε δίκη οΚώστας Πλεύρηςγια το βιβλίο του «Εβραίοι- Ολη η αλήθεια», με μηνυτές το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο και την κυρίαΑντρέα Γκίλμπερτ , μέλος του ΕΠΣΕ, ο οποίος αθωώθηκε σε δεύτερο βαθμό, ενώ η υπόθεση έχει παραπεμφθεί στον Αρειο Πάγο.
Με τις επίσημες ισραηλινές αρχές συντάσσεται και το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδας, διά του προέδρου του κ.Μωυσή Κωνσταντίνη , ο οποίος συμφωνεί με την άποψη ότι στην Ελλάδα θα έπρεπε να ψηφιστεί νόμος που να απαγορεύει τον «Αγώνα μου».«Τo βιβλίο», λέει ο κ. Κωνσταντίνης,«δεν πρέπει να κυκλοφορεί διότι είναι πλήρες ανακριβειών και προτροπών μίσους κατά των εβραίων.Εχει κάνει λάθος το Κεντρικό Εβραϊκό Συμβούλιο της Γερμανίας,σε κάθε περίπτωση το βιβλίο είναι καταδικαστέο. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη και αν εκδοθεί επίσημα και γίνουν σχόλια και κριτικές σημειώσεις,αυτό θα αποτελέσει οπωσδήποτε ένα είδος διαλόγου με τους αντισημίτες Γερμανούς. Εμείς πάντωςως έλληνες εβραίοι είμαστε αντίθετοι σε οποιαδήποτε επανέκδοση και πιστεύουμε ότι το Κεντρικό Εβραϊκό Συμβούλιο της Γερμανίας πρέπει να ζητήσει παράταση της απαγόρευσης, τουλάχιστον για μερικά χρόνια ακόμη».
Το ΕΠΣΕ, από την πλευρά του, θεωρεί τις δύο περιπτώσεις ανόμοιες. «Προκειμένου να σχηματίσει ελεύθερα την άποψή του», δηλώνει ο κ. Σωτηρόπουλος,«κάθε ενδιαφερόμενος θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διαβάσει ένα βιβλίο όπως “Ο Αγών μου” του Χίτλερ. Ο αντιρατσιστικός νόμος δεν οδηγεί τα βιβλία στην πυρά, αλλά προβλέπει (συμβολικές) ποινές για όσους διαδίδουν προσβλητικές απόψεις ή προσκαλούν σε πράξεις βίας εις βάρος προσώπων ή ομάδων λόγω της φυλής, της εθνικότητας ή της θρησκείας τους. Η κυκλοφορία εκδόσεων με φιλολογικό και ιστορικό σχολιασμό είναι η ενδεδειγμένη ισόρροπη λύση,ώστε τα κείμενα αυτά να μην καταστούν εργαλεία μίσους,αλλά αντικείμενα μελέτης και μνήμης.» Είναι ομολογουμένως δύσκολο να πάρει κανείς θέση σε μια τέτοια υπόθεση δίχως να καταφύγει σε στερεοτυπικές διατυπώσεις όπως η «προστασία της ανεκτικότητας» ή η «υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης». Αυτό που ενδεχομένως θα είχε μια αξία να επισημανθεί είναι ότι η πρόδηλη βία του αντισημιτισμού, όπως αυτό καθαυτό το Ολοκαύτωμα, προϋποθέτει μιαν άλλη, πολύ πιο βασική βία: ο αντισημιτισμός είναι πρωτίστως ένα ιδεολογικό φαινόμενο, με άλλα λόγια η λειτουργία του συντελείται πρωτίστως στο επίπεδο της γλώσσας. Είναι η γλώσσα του αντισημιτισμού που καθιστά δυνατή την πρόδηλη βία. Και είναι ακριβώς σε αυτή την άλλη, τη γλωσσική βία, που στρέφει τα πυρά του το Κεντρικό Εβραϊκό Συμβούλιο της Γερμανίας, σε αντίθεση με τις επίσημες αρχές του Ισραήλ, οι οποίες στοχεύουν στην καταπολέμηση της πρόδηλης βίας. Με την κίνησή του να υποστηρίξει τη σχολιασμένη επανέκδοση του «Αγώνα μου», το Κεντρικό Εβραϊκό Συμβούλιο της Γερμανίας παρεμβαίνει στο γλωσσικό επίπεδο καταλαμβάνοντας ένα πεδίο λόγου- στην πραγματικότητα λέει στους όποιους επίδοξους αντισημίτες: για τον Χίτλερ και το Ολοκαύτωμα δεν μιλάτε εσείς αλλά εμείς, τα θύματά του.
Υποχρεωτικό ανάγνωσμα
Οταν ξεκίνησε να συγγράφει το πόνημά του, ο Αδόλφος Χίτλερ είχε υποστεί μια πανωλεθρία: είχε μόλις δικαστεί για προδοσία μετά το αποτυχημένο «Πραξικόπημα της Μπιραρίας» του 1923,την πρώτη του απόπειρα να καταλάβει την εξουσία. Παρά τη βαριά κατηγορία,το δικαστήριο τον είχε καταδικάσει μόνο σε πέντε χρόνια φυλάκιση, από τα οποία εξέτισε μόνο τους εννέα μήνες.Εκείνο το καλοκαίρι του 1924, στη φυλακήφρούριο του Λάντσμπεργκ,ο Αδόλφος Χίτλερ ξεκίνησε να υπαγορεύει τον «Αγώνα μου» στον πιστό του Ρούντολφ Ες.
Ο Χίτλερ ήθελε να τιτλοφορήσει το βιβλίο του «Τεσσεράμισι χρόνια αγώνα ενάντια σε ψέματα,βλακεία και δειλία» αλλά ο Μαξ Αμαν, υπεύθυνος εκδόσεων του ναζιστικού κόμματος, άλλαξε τον τίτλο στο πιο ευπώλητο «Ο αγών μου».Παρά την προσπάθειά του- και παρά τη δημοτικότητα του Χίτλερ- το βιβλίο δεν τα πήγε τόσο καλά.Ο Αμαν ισχυρίστηκε ότι τον πρώτο χρόνο της κυκλοφορίας του (ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1925 και ο δεύτερος το 1926) το βιβλίο πούλησε 23.000 αντίτυπα,ωστόσο τα πραγματικά στοιχεία,όπως μπορεί κανείς να διαβάσει στο κλασικό βιβλίο του Γουίλιαμ Λ.Σίρερ «Η άνοδος και η πτώση του Γ΄ Ράιχ»,είναι διαφορετικά: το 1925 πουλήθηκαν 9.473 αντίτυπα και στη συνέχεια,σχεδόν κάθε χρονιά, οι πωλήσεις έπεφταν. Αρχισαν να ανεβαίνουν καθώς ανέβαινε και η ισχύς του ναζιστικού κόμματος: το 1930 πουλήθηκαν 54.086 αντίτυπα, ενώ το 1932 έφθασαν τα 90.351. Το 1933,όταν ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία,τα αντίτυπα που πουλήθηκαν ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο.O Χίτλερ έγινε πλούσιος (και είχε και τα προβλήματά του με την Εφορία,τουλάχιστον ώσπου να μεταμορφωθεί από καγκελάριο σε Φύρερ…).
Ως το 1940 περισσότερα από έξι εκατομμύρια αντίτυπα είχαν πουληθεί σε όλη τη Γερμανία.«Ο αγών μου» έγινε υποχρεωτικό σχολικό βιβλίο και κάθε νιόπαντρο ζευγάρι λάμβανε από ένα αντίτυπο.Ισως,αν πιο πολλοί απ΄ όσους το απέκτησαν είχαν κάνει τον κόπο να το διαβάσουν ή να μελετήσουν πιο προσεκτικά το ανείπωτο παραλήρημά του, η χειρότερη δικτατορία της Ιστορίας να ήταν ακόμη πιο βραχύβια.
